Ο πολιτειολόγος Βόλφγκανγκ Μέρκελ, είναι διευθυντής του τμήματος Δημοκρατία και Εκδημοκρατισμός στο Επιστημονικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (WZB) στο Βερολίνο και ταυτόχρονα, ως ανεξάρτητος, μέλος και της Επιτροπής Θεμελιωδών Αρχών του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας (SPD).

Κύριε Μέρκελ, η σοσιαλδημοκρατία σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, αλλού περισσότερο, αλλού λιγότερο, βρίσκεται χρόνια σε ελεύθερη πτώση. Εχετε μια εξήγηση;

Υπάρχουν άμεσα αίτια και βαθύτεροι λόγοι. Τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, που ήταν πάντα κόμματα πλατιάς λαϊκής βάσης, πλήττονται ιδιαίτερα από τη βαθιά διάβρωση αυτού του τύπου κόμματος. Λαϊκά κόμματα είχαν την ακμή τους στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Δεν θα έχουν τον ίδιο ρόλο στο πρώτο μισό του 21ου αιώνα. Η εποχή των μεγάλων λαϊκών κομμάτων έχει παρέλθει. Αυτό ισχύει για τα κεντροαριστερά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, ισχύει και για τα κεντροδεξιά, συντηρητικά, χριστιανοδημοκρατικά κόμματα.

Γιατί πλήττονται ιδιαίτερα οι Σοσιαλδημοκράτες;

Οι Σοσιαλδημοκράτες έχουν ανταγωνιστές από τρεις πλευρές. Αφενός οι οικολόγοι τούς αφαιρούν ψηφοφόρους από τα κεντρώα στρώματα. Αφετέρου τα αριστερά κόμματα, π.χ. Η Αριστερά στη Γερμανία, αποσπούν ένα μερίδιο από το αριστερό εκλογικό δυναμικό. Ο τρίτος ανταγωνιστής είναι οι ακροδεξιοί λαϊκιστές, οι οποίοι στοχεύουν στο παραδοσιακό, εργατικό ακροατήριο της σοσιαλδημοκρατίας. Αυτός ο τριπλός ανταγωνισμός περιορίζει δραστικά το πολιτικό πεδίο της σοσιαλδημοκρατίας.

Η σοσιαλδημοκρατία δεν θα έπρεπε να είναι ανθεκτικότερη στον ακροδεξιό λαϊκισμό; Γιατί είναι ευάλωτη;

Ιδεολογικά η απόσταση από την Ακροδεξιά είναι μεγάλη. Αλλά υπάρχει παντού ένα σημαντικό, λανθάνον δυναμικό με έφεση στον λαϊκισμό. Η γερμανική σοσιαλδημοκρατία έχει απομακρυνθεί πολύ από το λαϊκιστικό στυλ. Στον παραδοσιακό άξονα ανακατανομής του πλούτου που χωρίζει την Αριστερά από τη Δεξιά έχει μετατοπιστεί πολύ προς το Κέντρο. Ταυτόχρονα, στον πολιτισμικό άξονα διάκρισης μεταξύ κοσμοπολιτισμού – ανοιχτής κοινωνίας αφενός και κλειστής – εθνικής κοινωνίας αφετέρου βρίσκεται πολύ κοντά στο κοσμοπολιτισμικό μοντέλο που δεν καλύπτει τους εργάτες, οι οποίοι είναι ευάλωτοι στη ρητορεία των ακροδεξιών λαϊκιστών, όπως βλέπουμε στη Γαλλία, τη Σουηδία, τη Γερμανία κ.λπ.

Η γερμανική σοσιαλδημοκρατία αντιμετωπίζει προ πολλού την κατηγορία ότι έχασε την αριστερή καρδιά της. Ισχύει;

Η σοσιαλδημοκρατία έχει δύο καρδιές. Η μία χτυπάει για την ανακατανομή του πλούτου, η άλλη για μια ανοιχτή κοινωνία, ανοιχτά σύνορα, ανθρωπισμό. Αλλά κυρίως στο πλαίσιο του «τρίτου δρόμου» των Τόνι Μπλερ και Γκέρχαρντ Σρέντερ έχασε τις αριστερές αναφορές στην οικονομική πολιτική.

Και είναι ο Κόρμπιν η αντιπρόταση για να επανέλθει η σοσιαλδημοκρατία στις παραδοσιακές της αξίες;

Δεν το πιστεύω. Ο Κόρμπιν είναι μεμονωμένη περίπτωση. Το Εργατικό Κόμμα παραμένει σχετικά ισχυρό, εξαιτίας του πλειοψηφικού εκλογικού συστήματος της Βρετανίας. Με το αναλογικό σύστημα της Γερμανίας θα ήταν και στη Βρετανία ισχυροί οι οικολόγοι, αριστεροί σοσιαλιστές και ακροδεξιοί λαϊκιστές. Ο Κόρμπιν εκφράζει την κόπωση με τα παλιά πρόσωπα, την απόρριψη των κομματικών ελίτ και την επιθυμία για πιο αριστερή πολιτική. Δεν φέρνει ουσιαστική ανανέωση. Αλλά η σοσιαλδημοκρατία χρειάζεται περισσότερους τύπους σαν τον Κόρμπιν ή τον Ζάντερς.

Προς τι τους χρειάζεται;

Για να αποκολληθεί από την κλασική κεντρώα πολιτική που βλέπουμε έντονα στο SPD, όπως και για μια στροφή που θα κάνει τη σοσιαλδημοκρατία ελκυστική για νέους. Είναι οξύμωρο, αυτοί οι ηλικιωμένοι πολιτικοί με αντισυμβατικές, εν μέρει, προτάσεις να έχουν τέτοια διείσδυση σε στρώματα νέων.

Γιατί πρέπει η σοσιαλδημοκρατία να αναζητήσει την ανανέωσή της στην κατεύθυνση του Κόρμπιν και όχι του Μακρόν;

Ο Μακρόν δεν είναι ενδεδειγμένη συνταγή. Στην οικονομική και κοινωνική πολιτική είναι φιλελεύθερος, ενώ η σοσιαλδημοκρατία δεν έχει τις προγραμματικές της καταβολές στον φιλελευθερισμό. Θα γίνει αναξιόπιστη. Από τον Μακρόν, όμως, μπορεί να πάρει την ευφορία για την ευρωπαϊκή ενσωμάτωση, την έμφαση στο ευρωπαϊκό εγχείρημα. Αλλά ο Μακρόν δεν είναι πρότυπο εσωκομματικής δημοκρατίας, το κίνημά του στη Γερμανία δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις του νόμου περί λειτουργίας των κομμάτων.

Εκτός από το κοινωνικό κράτος και την αναδιανομή του πλούτου, οι κοινωνίες σήμερα αντιμετωπίζουν νέες προκλήσεις που φέρνει η ψηφιακή επανάσταση. Αλλά επ’ αυτού ελάχιστα ακούμε από τη σοσιαλδημοκρατία.

Η σοσιαλδημοκρατία χρειάζεται απαντήσεις σε συγκεκριμένα πεδία πολιτικής, αναφέρατε την ψηφιακή επανάσταση, να προσθέσω το ζήτημα της στέγης ως επείγον κοινωνικό πρόβλημα, το μέλλον των συντάξεων. Ταυτόχρονα πρέπει να απαντήσει στην ανασφάλεια των πολιτών, για το οικονομικό, κοινωνικό μέλλον, όπως και στο μεταναστευτικό ζήτημα, που εκμεταλλεύονται οι ακροδεξιοί λαϊκιστές. Και πρέπει να δείξει ότι η Ευρώπη μπορεί να γίνει κοινωνικότερη και δεν είναι απλά ένα νεοφιλελεύθερο «πρότζεκτ» όπως φάνηκε στην ευρωκρίση.

Εάν κάνουμε μια προβολή δεκαετίας, πού θα βρίσκονται οι Σοσιαλδημοκράτες στον πολιτικό χάρτη της Γερμανίας; Ηδη οι Πράσινοι περνούν σε κάποια κρατίδια μπροστά από το SPD, το ακροδεξιό AfD καραδοκεί. Μπορεί ένα κόμμα με 150 χρόνια ιστορία όπως το SPD να εξαφανιστεί από τον πολιτικό χάρτη;

Δεν το πιστεύω. Αλλά θα πρέπει να αποχαιρετήσει την ιδέα ότι θα ξαναγίνει κόμμα ευρείας λαϊκής βάσης. Εκτιμώ ότι θα διατηρήσει ένα ποσοστό μεταξύ 15%-20%. Οι Χριστιανοδημοκράτες θα πάψουν επίσης να είναι μεγάλο λαϊκό κόμμα.

Οι ακροδεξιοί λαϊκιστές δεν θα αυξηθούν αλλά ούτε θα εξαφανιστούν, το δυναμικό τους στη Γερμανία – και για ιστορικούς λόγους – δεν είναι στο 30%, όπως στην Αυστρία. Οι Πράσινοι θα είναι ισοδύναμοι με τους Σοσιαλδημοκράτες. Οι ψηφοφόροι γίνονται όλο και πιο αστάθμητοι αλλάζοντας κομματικές προτιμήσεις. Η πόλωση μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς δεν θα υποχωρήσει, ο σχηματισμός κυβερνήσεων θα γίνει δυσκολότερος. Οι τάσεις που παρατηρούμε σήμερα θα είναι πιο ισχυρές σε δέκα χρόνια.