Λίγα πράγματα έχουν αλλάξει τον τελευταίο καιρό στα Σκόπια. Ενα απ’ αυτά είναι οι πλάκες που γίνονται στις ταβέρνες. Τη χωριάτικη σαλάτα εκεί την παραγγέλνουν ως «ελληνική σαλάτα». Κάποιοι πλέον την έχουν ονομάσει πειρακτικά «νοτιομακεδονική σαλάτα».

Στους δρόμους της πρωτεύουσας της ΠΓΔΜ δεν καταλαβαίνει κάποιος ότι αύριο διεξάγεται ένα δημοψήφισμα που θα κρίνει το όνομα της χώρας και την πορεία της στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Οι αφίσες είναι ελάχιστες και μόνο του Ναι – στα ειδικά πλαίσια που υπάρχουν για την προεκλογική εκστρατεία. Ούτε ένα πανό ούτε ένα σύνθημα στους τοίχους κατά μήκος του αυτοκινητοδρόμου που φθάνει στα Σκόπια, εκείνου που ο Γκρούεφσκι είχε βαφτίσει «δρόμο του Μεγάλου Αλεξάνδρου» και ο Ζάεφ μετονόμασε σε «δρόμο της φιλίας».

«Οι άνθρωποι εδώ είναι φιλικοί, ευγενείς, δεν είναι όμως εξωστρεφείς, δεν εκφράζονται, δεν είναι έντονη η συζήτηση για το δημοψήφισμα» λέει ο Γιάννης Γερουλάνος, διευθυντής της ΟΚΤΑ, της θυγατρικής των Ελληνικών Πετρελαίων στην ΠΓΔΜ που κατέχει μερίδιο 75% στην αγορά της χώρας. «Ισως γι’ αυτό», προσθέτει, «μπορεί να είναι έκπληξη τελικά το ποσοστό της συμμετοχής».

Η αλήθεια είναι ότι η κυβέρνηση Ζάεφ δίνει αγώνα για να προσέλθουν οι πολίτες στις κάλπες ώστε να ξεπεραστεί το 50% σε συμμετοχή. Από την άλλη, ο πρόεδρος Ιβανόφ που τάσσεται εναντίον της συμφωνίας με την Ελλάδα καλεί σε αποχή. Ούτως ή άλλως, πολλοί είναι εκείνοι που δεν θα ψηφίσουν επειδή έχουν μεταναστεύσει. Υπολογίζεται ότι από τους 2 εκατ. πολίτες 350.000 έχουν φύγει στο εξωτερικό – είναι κυρίως νέοι. Ομως ουσιαστικά η νεολαία είναι εκείνη που προσβλέπει σε ένα ευρωπαϊκό μέλλον για την ΠΓΔΜ.

«H νεολαία βίωσε εντονότερα τα αδιέξοδα της πολιτικής Γκρούεφσκι, αντιλαμβάνεται την ανυπαρξία προοπτικών και επιθυμεί πιο έντονα την ένταξη στην ΕΕ» εξηγεί ο Γιάννης Αρμακόλας, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και επικεφαλής του προγράμματος Νοτιοανατολικής Ευρώπης του ΕΛΙΑΜΕΠ, που επισκέπτεται συχνά τη γειτονική μας χώρα. «Σημαντικό κομμάτι της νεολαίας αντιπαρατέθηκε με την κυβέρνηση Γκρούεφσκι μαχητικά με διαδηλώσεις στους δρόμους των Σκοπίων, σε εποχές που το (εθνικιστικό) VMRO-DPMNE φάνταζε πανίσχυρο. Σήμερα το κυβερνών κόμμα SDSM του Ζάεφ ελπίζει στην υποστήριξη της νεολαίας. Αλλωστε τα επιχειρήματα που προβάλλει η κυβέρνηση για ένα ευρωπαϊκό μέλλον ανταποκρίνονται περισσότερο στις ανάγκες και τις ελπίδες των νέων της ΠΓΔΜ».

Η ελπίδα. Οι πολίτες της ΠΓΔΜ είδαν τις τελευταίες εβδομάδες ευρωπαίους αξιωματούχους και ηγέτες να τους καλούν να ψηφίσουν Ναι. Αραγε αυτό τους κολακεύει ή τους κάνεις καχύποπτους; Ο Γιάννης Γερουλάνος, που συνολικά έχει μείνει επτά χρόνια στα Σκόπια, διαβλέπει την ελπίδα ότι «θα υπάρξει ανταμοιβή με χρηματοδοτήσεις και πρότζεκτ στη χώρα. Δεν περιμένουν άμεσα την είσοδο στην ΕΕ, αλλά πιο γρήγορα εκείνη στο ΝΑΤΟ. Διότι είναι μια χώρα που σημειώνει ανάπτυξη, όχι όμως εκείνη που θα περίμενε κάποιος και σίγουρα όχι αυτή στην οποία ήλπιζαν οι πολίτες».

Τα προβλήματα. Αραγε, ποιο να είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα για έναν πολίτη της ΠΓΔΜ αυτή τη στιγμή; Το οικονομικό ή η ονομασία; «Δεν θα πρέπει να δούμε τα δύο θέματα ως αντιθετικά» παρατηρεί ο Γιάννης Αρμακόλας. «Το όνομα απασχολεί τους κατοίκους γιατί συνδέεται με την ταυτότητά τους και η διαφορά με την Ελλάδα έχει βιωθεί τραυματικά ως μια άρνηση της ταυτότητας και της αυτοδιάθεσης της σλαβικής πλειονότητας της ΠΓΔΜ. Η διαφορά επίσης γίνεται αντιληπτή ως ο βασικός λόγος για τη μη ενσωμάτωση στους δυτικούς θεσμούς, παρά το γεγονός ότι η χώρα απέφυγε τους καταστροφικούς γιουγκοσλαβικούς πολέμους. Αρα το ζήτημα της ονομασίας απασχολεί όλους τους Σλαβομακεδόνες (αν και όχι τους Αλβανούς της χώρας). Η βασική διαφορά εδώ βρίσκεται στο γεγονός ότι σημαντικό πλέον κομμάτι του πληθυσμού έχει πειστεί ότι η περίοδος Γκρούεφσκι πήγε τη χώρα πολλά χρόνια πίσω και ότι πρέπει να γίνουν αποφασιστικές και γενναίες κινήσεις για να ξεφύγει η χώρα από το τέλμα. Σε αυτό το πλαίσιο οι υποστηρικτές της σημερινής κυβέρνησης σε μεγάλο βαθμό υποστηρίζουν τη συμφωνία με την Ελλάδα ως έναν απαραίτητο συμβιβασμό για την πρόοδο της χώρας. Είναι βέβαια μια υποστήριξη με κρύα καρδιά».

Στις όχθες του Βαρδάρη στέκουν απαξιωμένα και αμήχανα τα φαραωνικά κατασκευάσματα του Γκρούεφσκι, τα μπρούντζινα και γύψινα αγάλματα που χρησιμοποιήθηκαν ως σκηνικό για τη διεκδίκηση μιας ψευδεπίγραφης Ιστορίας. Οι πολίτες φαίνονται κουρασμένοι από την ανέχεια και την προσπάθεια να τα βγάλουν πέρα, με τον βασικό μισθό να μην ξεπερνά τα 200 ευρώ. Πόσο σημαντικό τελικά είναι το αυριανό δημοψήφισμα; «Δεν θα μπορούσε να μην είναι» σχολιάζει ο καθηγητής Αρμακόλας. «Συνδέεται με την ταυτότητα και το μέλλον της χώρας, αλλά και με τη διαφορά που κυριαρχεί στην πολιτική ζωή επί σχεδόν τρεις δεκαετίες. Εντούτοις, για ένα τόσο σημαντικό θέμα η περίοδος πριν από το δημοψήφισμα ήταν σχετικά υποτονική και οι δύο πλευρές δεν κατάφεραν να συνεγείρουν τους ψηφοφόρους. Αυτό συνδέεται και με την καταπόνηση των κατοίκων από την πολιτική αβεβαιότητα και αστάθεια, την οικονομική κρίση και την έλλειψη προοπτικών». Αύριο θα φανεί τι πραγματικά σκέφτονται οι πολίτες της ΠΓΔΜ πίσω από τις κλειστές τους πόρτες.

ΖΟΡΑΝ ΖΑΕΦ

Εδιωξε το «κακό» και τώρα θέλει να κερδίσει το «καλό»

Εχει κάνει πολλές δουλειές. Αρχισε να δουλεύει στην επιχείρηση Trgoprodukt, στην πατρίδα του τη Στρωμνίτσα και αργότερα έγινε εκεί διευθυντής. Ηταν μέλος του ΔΣ της τράπεζας Peon και της εταιρείας κατασκευαστικών υλικών Elenitsa. Ο 44χρονος πρωθυπουργός της ΠΓΔΜ Ζόραν Ζάεφ είναι εργατικός. Κι επίμονος. Πίσω, στον Φεβρουάριο του 2015, μερικές ημέρες πριν καταγγείλει τις μαζικές παρακολουθήσεις (περίπου 20.000 πολιτών) από την τότε κυβέρνηση Γκρούεφσκι, οι Αρχές τον απείλησαν με φυλάκιση. Δεν υποχώρησε και κατέφυγε σε μανιχαϊστικές διατυπώσεις: «Αυτό που συμβαίνει είναι κακό και το κακό πρέπει να φύγει». Αν το κακό ήταν ο Γκρούεφσκι – που είχε κατηγορήσει τον Ζάεφ για συνωμοσία με ξένες μυστικές υπηρεσίες και διπλωμάτες – έφυγε. Και τον Μάιο του 2017, έπειτα από μήνες πολιτικών διαπραγματεύσεων, ο Ζάεφ ως ηγέτης της Σοσιαλδημοκρατικής Ενωσης Μακεδονίας έγινε πρωθυπουργός.

Σπούδασε στη Σχολή Οικονομικών Επιστημών των Σκοπίων, απ’ όπου πήρε και το μεταπτυχιακό του στη νομισματική πολιτική. Διετέλεσε για τρεις θητείες δήμαρχος της Σρωμνίτσας – το 2008 είχε συλληφθεί μαζί με πέντε συνεργάτες του με την κατηγορία της κατάχρησης εξουσίας, με αφορμή την κατασκευή εμπορικού κέντρου στην πόλη. Διετέλεσε για μία θητεία βουλευτής, ενώ ήταν επί τέσσερα χρόνια ηγέτης της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

Εν τω μεταξύ ο Ζόραν είχε παντρευτεί τη συνονόματή του Ζορίτσα και απέκτησαν δύο παιδιά, την Αλεξάνδρα και τον Ντούσκο. Είναι γνωστός για τον τρόπο ομιλίας του, «μιλάει πιο γρήγορα κι από τη σκιά του», λένε γι’ αυτόν. Είναι γνωστός και για τον τσαμπουκά που επιδεικνύει συχνά στον πολιτικό του λόγο, «θα τους φάμε ζωντανούς» είπε για τους αντιπάλους του στις εκλογές. Φαίνεται να έχει διαμορφώσει καλές σχέσεις με τους ευρωπαίους ηγέτες, με τους οποίους δείχνει άνεση. Ανετη φαίνεται να είναι και η σχέση του με τον έλληνα Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα. Ανετος δείχνει γενικότερα. Ισως γι’ αυτό δεν δίσταζε μέχρι πρόσφατα να μασκαρεύεται κάθε χρόνο στο παραδοσιακό καρναβάλι της Στρωμνίτσας – από Λουδοβίκος ΙΔ’ έως μαχαραγιάς. Μεγάλος στόχος του τώρα, να αναδειχθεί νικητής στο δημοψήφισμα της Κυριακής. Με τους μανιχαϊστικούς όρους στους οποίους αρέσκεται «αυτό θα είναι καλό».

ΓΚΕΟΡΓΚΙ ΙΒΑΝΟΦ

Ο μοναδικός εκπρόσωπος του Οχι ποντάρει στην αποχή

Στο θεατρικό του Τσέχοφ «Ιβανόφ» ο ήρωας παλεύει να ανακτήσει την παλιά του δόξα, κάτι που δεν πετυχαίνει παρ’ όλα τα τεχνάσματα που χρησιμοποιεί. Στο τέλος αυτοκτονεί. Ενας άλλος Ιβανόφ, πρόεδρος της ΠΓΔΜ, δίνει αυτές τις μέρες τη δική του μάχη – εναντίον της συμφωνίας για την μετονομασία της. Ο 58χρονος Γκεόργκι Ιβανόφ ήταν μέχρι το 1990 ακτιβιστής στη Λέγκα της Σοσιαλιστικής Νεολαίας της Γιουγκοσλαβίας και συμμετείχε μάλιστα λίγο πριν από τη διάλυση της χώρας στην προεδρία της νεολαίας αυτής. Η επαγγελματική του καριέρα ξεκίνησε το 1977, όταν άρχισε να εργάζεται στον κρατικό ραδιοφωνικό σταθμό στα Σκόπια. Αργότερα δίδαξε Πολιτική Φιλοσοφία στη Νομική των Σκοπίων. Το 1999 έγινε επισκέπτης καθηγητής στο πρόγραμμα για την Νοτιοανατολική Ευρώπη στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Το 2009, το μεγαλύτερο τότε κόμμα, το εθνικιστικό VMRO τον επέλεξε ως υποψήφιο για την προεδρία της χώρας, χωρίς να είναι μέλος του κόμματος. Εξελέγη και τότε όπως και το 2014 για δεύτερη θητεία. Ισχυριζόταν ότι προωθούσε ένα «μακεδονικό μοντέλο πολυεθνικής κοινωνίας και Pax Europea». Ομως τον Μάρτιο του 2016 στράφηκε εναντίον των Βρυξελλών, κατηγορώντας την Ευρωπαϊκή Ενωση ότι δεν στήριξε τη χώρα του και άλλα βαλκανικά κράτη κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης.

Ο Ιβανόφ είναι μια διχαστική φιγούρα ακόμα και μέσα στη χώρα του. Εχει πολύ καλές σχέσεις με τη Μόσχα και τον ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν και ουσιαστικά είναι ο μόνος που εκπροσωπεί πλέον το στρατόπεδο του Οχι στο αυριανό δημοψήφισμα, καθώς το VMRO κάλεσε τους οπαδούς του να ψηφίσουν κατά συνείδηση. Εκείνος όμως από την Αμερική όπου βρέθηκε ανακοίνωσε ότι δεν θα προσέλθει στις κάλπες, προτρέποντας ουσιαστικά τους συμπατριώτες του να πράξουν το ίδιο. Ο Γκεόργκι Ιβανόφ έχει φτιάξει την πολιτική του καριέρα πατώντας πάνω σε «όχι». Αρνήθηκε να υπογράψει διάταγμα που θα αναγνώριζε την αλβανική γλώσσα ως τη δεύτερη επίσημη της ΠΓΔΜ, αρνήθηκε να επιτρέψει την διεξαγωγή έρευνας για το μέγα σκάνδαλο των υποκλοπών, αρνήθηκε αρχικά να επιτρέψει στον Ζάεφ να φτιάξει κυβέρνηση μαζί με τα κόμματα της αλβανικής μειονότητας. Εχει επανειλημμένα δηλώσει ότι δεν πρόκειται να υπογράψει το διάταγμα για την αλλαγή της ονομασίας της χώρας του. Μια κίνηση που ίσως αποδειχθεί εξίσου αυτοκτονική – πολιτικά – με τον ήρωα του Τσέχοφ.