Ο διαβόητος Ούγο Καρβελιέ σκόρπιζε τον τρόμο σε όποιον αντίκριζε έστω και από μακριά την πειρατική του γαλέρα. Το 1672 είχε έρθει η σειρά της Ανδρου. Οταν ο απεσταλμένος του επέστρεψε κομίζοντας την αρνητική απάντηση των Ανδρίων για καταβολή του απαιτούμενου «φόρου» προς τον γάλλο πειρατή, ξεκίνησε την τρομερή επιδρομή του. Η λεηλασία της Χώρας ήταν τόσο φοβερή που οι Ανδριοι εγκατέλειψαν για χρόνια τα σπίτια τους αναζητώντας προστασία σε πύργους ή οχυρωματικές κατασκευές στην ύπαιθρο. Ενας από τους πύργους που φιλοξένησαν τους κατατρεγμένους ευγενείς, ο πύργος Μπίστη Μουβελά – τα θεμέλια του οποίου είχαν τεθεί τον Μεσαίωνα -, δίνει σήμερα μάχη για να αντέξει στη φθορά του χρόνου… Είναι ένα διατηρητέο μνημείο 1.000 ετών που καταρρέει. Πριν από λίγους μήνες ο πύργος άρχισε να φωνάζει. Εκπληκτοι οι περαστικοί, σε ακτίνα 800 μέτρων, προσπαθούσαν να αντιληφθούν από πού έρχονταν οι φωνές. Στρέφοντας το βλέμμα στον πανύψηλο πέτρινο πύργο, με τη μοναδική αρχιτεκτονική, έβλεπαν ένα πανό κρεμασμένο στην μπροστινή του όψη που έγραφε: «Πέφτω». Ο πύργος που άκουσε τόσα κατά τη διάρκεια αιώνων άρχισε πλέον να κραυγάζει αναζητώντας απεγνωσμένα τη σωτηρία. Ηταν ένα καλλιτεχνικό δρώμενο από μια ομάδα ανθρώπων που προσπαθούν με μεράκι να διασώσουν τον πύργο Μπίστη Μουβελά. Η πρωτοβουλία τους έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο υποστηρικτών στην τοπική κοινωνία, όμως πλέον απαιτούνται αποφασιστικές κινήσεις. Η κατάσταση κρίνεται επείγουσα και οι πρώτες βροχές του χειμώνα μπορούν να αποβούν μοιραίες για αυτόν τον σπουδαίο μάρτυρα της ιστορίας του νησιού. Αν οι αρμόδιοι φορείς δεν ευαισθητοποιηθούν, σύντομα δεν θα έχουν απομείνει παρά ερείπια στη θέση του πύργου.

ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΑΜΕΣΑ ΜΕΤΡΑ. «Χρειάζεται επειγόντως η λήψη μέτρων προστασίας ώστε να αποφευχθεί η κατάρρευση του μεγαλύτερου τμήματος της πρόσοψης του κτιρίου. Τα εσωτερικά δάπεδα και το μεγαλύτερο μέρος των ορόφων από κορμούς και οπλισμένο σκυρόδεμα έχουν πλέον καταρρεύσει, τραυματίζοντας τους πέτρινους τοίχους, με αποτέλεσμα να εγκυμονεί κινδύνους για άμεση περαιτέρω κατάρρευση του συνόλου των τοίχων» λέει ο μηχανικός Βαγγέλης Παπαδάκης, ο οποίος το 2017 συνέταξε πλήρη μελέτη ανάδειξης του πύργου, η οποία και εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Η μελέτη περιλαμβάνει άμεσα μέτρα αλλά και προτάσεις για την αξιοποίηση του πύργου ως ζωντανού μνημείου που θα συνδιαλέγεται με την ιστορία του νησιού και την τοπική κοινωνία.

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ. «Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια παγκόσμια τάση για παραστασιακές ξεναγήσεις σε τόπους πολιτιστικής κληρονομιάς. Παράλληλα επιχειρείται τα νέα είδη τουρισμού να υποστηρίζουν τον κοινωνικό ιστό. Θεωρούμε ότι το μνημείο ανήκει στην κοινότητα, άρα θα πρέπει η ίδια η κοινότητα να έχει ρόλο στην ανάδειξή του. Για το έργο μπορούν να χρησιμοποιηθούν και κοινοτικά κονδύλια. Αν το κτίσμα καταρρεύσει, τα κόστη θα είναι απαγορευτικά» λέει η Ειρήνη Δράκου, ηθοποιός, η οποία είχε την ευθύνη της δράσης που εξέπεμψε σήμα κινδύνου για τον πύργο. Η πρόταση της ομάδας που αγωνίζεται για τη διάσωση του μνημείου είναι να μετατραπεί σε «ένα στρατηγείο όπου θα παρουσιάζεται η ιστορία του πύργου και όλων των πύργων της Μεσογείου. Ενα μουσείο με νέες τεχνολογίες, βιωματικές ξεναγήσεις, δραστηριότητες σε συνεργασία με την τοπική κοινωνία που να αναδεικνύουν την ιστορία και τις παραδόσεις του νησιού. Θέλουμε να γίνει αδελφοποίηση των πύργων της Ελλάδας, να ενσωματωθούν όλοι σε ένα δίκτυο το οποίο μπορεί να επεκταθεί μετά στη λεκάνη της Μεσογείου. Ξεκινώντας από τον πύργο, μπορείς έπειτα να κάνεις πολλά πράγματα. Να ανοίξεις συζήτηση για το γεφύρι που έχει χτιστεί δίπλα, για το λιοτρίβι, ο πολιτισμός της Ελλάδας είναι η πιο βαριά βιομηχανία της» λέει ο Βαγγέλης Παπαδάκης.

ΑΠΟ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ. Ο πύργος βρίσκεται κοντά στο χωριό Στενιές και θεωρείται ένα από τα παλαιότερα μνημεία της Ανδρου. «Το κτίσμα παρουσιάζει τρεις τουλάχιστον φάσεις, τη βυζαντινή, τη φραγκική και αυτήν του Μπίστη που συντελέσθηκε επί Τουρκοκρατίας» σημειώνει ο αρχιτέκτονας Νίκος Βασιλόπουλος. «Οι πύργοι της εποχής εκείνης στην Ανδρο δεν είχαν είσοδο στο ισόγειο – το οποίο παρέμενε εντελώς τυφλό -, αλλά στον όροφο. Την είσοδο από τον όροφο και τη χρήση του ως χώρων υποδοχής διατήρησε ο πύργος της οικογένειας Μπίστη ώς το τέλος της κατοίκησής του. Η πρόσβαση σε αυτόν διεξαγόταν με ξύλινη ανασυρόμενη σκάλα έως τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα, οπότε χτίστηκε η σημερινή λιθόκτιστη κλίμακα με τη μικρή αυλή στον όροφο» εξηγεί.

Η τελευταία κάτοικος του πύργου με διαθήκη της παραχώρησε τη διαχείρισή του για δέκα χρόνια στον Δήμο Ανδρου, με προϋπόθεση την αναστήλωση και τη φροντίδα του από πενταμελή επιτροπή, και στη συνέχεια στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη. Ο δήμος έχει ήδη πραγματοποιήσει στατική μελέτη, αλλά δεν έχει προχωρήσει στην υλοποίησή της.

Το σημείωμα του Ηλία Βενέζη

Ενα φιλολογικό σημείωμα είχε γράψει για τον Πύργο Μουβελά ο Ηλίας Βενέζης στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 31 Οκτωβρίου 1948. Ανέφερε σε αυτό μεταξύ άλλων: «Η μεγάλη σάλα του πύργου σαν μπήκαμε φωτιζόταν αμυδρά από μια λάμπα που άναβε στο μαρμάρινο τραπέζι. Ψηλοί τοίχοι, τεράστια δοκάρια στο ταβάνι μαυρισμένα από καιρό. Καθρέφτες με χρυσό κάντρο στον τοίχο, πλάι τους οι πρόγονοι – μισοσβησμένα χρώματα απ’ τον καιρό της Τουρκοκρατίας, απ’ τον καιρό της Επανάστασης, απ’ τον καιρό του Οθωνα. Ησυχία που ήταν, ερημιά και φόβος! (…) Με την βοήθεια ενός φαναριού ανεβήκαμε στις στενές σκάλες που τρίζανε, μπήκαμε στα απάνω δώματα. Μισογκρεμισμένοι τοίχοι, δοκάρια γυρμένα, σοβάδες πεσμένοι, πυθάρια, παλιές κασέλες, πολυθρόνες με περίφημα πλουμίδια – οι πολεμίστρες, ο περιστεριώνας, ο ξενώνας, η ερημιά και ο φόβος. Μήτε καν νυχτοπούλι δεν έκραζε έξω, μήτε καν η βουή της θάλασσας δεν έφτανε ίσαμε εδώ…».