Το δημοψήφισμα στην ΠΓΔΜ είχε το ίδιο αποτέλεσμα που είχαν και άλλα πρόσφατα δημοψηφίσματα – με κρισιμότερα, το ελληνικό του καλοκαιριού του 2015 και το βρετανικό με ερώτημα το Brexit. Κατά σύμπτωση, και οι τρεις αυτές αναμετρήσεις διαφημίστηκαν ως θρίαμβος της λαϊκής βούλησης, ωστόσο και στις τρεις κυριάρχησε η πιο ανορθολογική επιλογή.

Βεβαίως, στην πρώτη περίπτωση, την ελληνική, ο Αλέξης Τσίπρας αγνόησε το αποτέλεσμα που ο ίδιος προκάλεσε κάνοντας τη μεγαλοπρεπή kolotoumba, χάρη στην οποία η χώρα απέφυγε την απόλυτη κατάρρευση. Αντίθετα, στην περίπτωση της Βρετανίας, η έλευση του Brexit προοιωνίζεται δεινά για τη χώρα, ενώ σηματοδοτεί κρίση ταυτότητας πλέον για το ίδιο ευρωπαϊκό μοντέλο. Την ίδια κρίση ταυτότητας ανέδειξε η διαδικασία του δημοψηφίσματος στην ΠΓΔΜ, που στην ουσία ματαιώνει την όποια δυναμική λύσης για το όνομα της χώρας – συμβάλλοντας στην παράταση της αβεβαιότητας.

Τελικά, όλη η αμεσοδημοκρατική ρητορική αποπροσανατολίζει. Για έναν βασικό, και ουσιαστικό λόγο: επειδή η δημοκρατία συρρικνώνεται σε μια εκλογική διαδικασία, πάνω από ένα θεσμικό κενό. Γνωρίζουμε όλοι ότι η δημοκρατία είναι ένα περίπλοκο σύστημα για το οποίο οι εκλογές και ο κανόνας της πλειοψηφίας έχουν μεν σημασία, ωστόσο το βάθος και η αξία της έχει να κάνει με την ποιότητα των θεσμών, και κυρίως με τις εγγυήσεις του κράτους δικαίου και τις δομές της ελευθερίας που, στο πλαίσιό της, επεκτείνονται στην προστασία των μειονοτήτων.

Η προσφυγή γενικώς στον «λαό» και στη δημοψηφισματική λογική, επί της ουσίας, παραχαράσσει το περιεχόμενο των δημοκρατιών και το βάθος τους. Τα δημοψηφίσματα από τη φύση τους παραπέμπουν σε μια μανιχαϊστική ανάγνωση των προβλημάτων: ναι ή όχι, υπέρ ή κατά, εμείς ή αυτοί. Ο μανιχαϊσμός αυτός, μάλιστα, ενισχύεται με την έμφαση στο θυμικό, στο συναίσθημα. «Παρέλαβα κράτος, δεν θα παραδώσω κοινότητα», είχε πει ο κύπριος πρόεδρος Τάσσος Παπαδόπουλος για να απορρίψει το σχέδιο Ανάν – και η νίκη του διαιωνίζει το πρόβλημα μιας χώρας οι δυο κοινότητες της οποίας πορεύονται αποκλίνοντας, αντί να συγκλίνουν υπό μια προστατευτική ευρωπαϊκή ομπρέλα. Το όνομά μας είναι η ψυχή μας, είπαν ουσιαστικά οι ψηφοφόροι της ΠΓΔΜ που απείχαν, στρέφοντας τα νώτα στην προσπάθεια της Δύσης να τους υποδείξει ποια είναι η προϋπόθεση της προόδου τους. Η δημοκρατία είναι πολύπλοκη, σύνθετη, απαιτεί ένα πλέγμα θεσμών που να ενσωματώνει σταθεροποιητικά τη λαϊκή βούληση. Δεν χρειάζεται τα απλοϊκά στη βάση τους δημοψηφίσματα.