Για μια ακόμη φορά επιβεβαιώνεται: το δημοψήφισμα συνιστά τον λάθος τρόπο λήψης αποφάσεων, είτε πρόκειται για τη συμφωνία των Πρεσπών, το ελληνικό Μνημόνιο, το Σχέδιο Ανάν ή το Brexit κ.λπ. Τα Κοινοβούλια αποτελούν τον ενδεδειγμένο τρόπο και θεσμό λήψης αποφάσεων για τα κρίσιμα θέματα πολιτικής όπως τα παραπάνω σε μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Ο Ζόραν Ζάεφ δεν είχε κανέναν λόγο να καταφύγει σε δημοψήφισμα και μάλιστα συμβουλευτικού χαρακτήρα (αν και όλα σχεδόν τα δημοψηφίσματα κρίνονται ως συμβουλευτικά, αλλά παράγουν τελικά πολιτικά δεσμευτικές αποφάσεις). Η συμφωνία των Πρεσπών προβλέπει ότι η επικύρωση «θα γίνει από το Κοινοβούλιο ή ύστερα από δημοψήφισμα εάν η γειτονική χώρα το επιλέξει». Το επέλεξε και δυστυχώς πολιτικά ηττήθηκε. Και δημιούργησε την απόλυτη σύγχυση για το μέλλον της συμφωνίας που τώρα φαίνεται ότι μάλλον τελικά θα κριθεί σε εκλογές με εντελώς αβέβαιο αποτέλεσμα.

Ετσι, όπως σε σχεδόν όλες τις άλλες περιπτώσεις, το δημοψήφισμα μπορεί να λειτουργήσει για την επιστροφή στους εθνικισμούς και στα αδιέξοδα (Brexit, Κύπρος 2004 κ.λπ.). Και όπως συνέβη και σε όλες σχεδόν τις άλλες δημοψηφισματικές περιπτώσεις, και στο δημοψήφισμα στη γειτονική χώρα χρησιμοποιήθηκαν μέσα και προσεγγίσεις αμφίβολης πολιτικής εγκυρότητας, όπως π.χ. η κάπως παραπλανητική διατύπωση του ερωτήματος («Εάν θέλετε να ενταχθεί η χώρα σε ΝΑΤΟ και ΕΕ» με την επικύρωση της συμφωνίας), οι αμφίσημες τοποθετήσεις για το όριο συμμετοχής του 50% στη δημοψηφισματική διαδικασία κ.λπ. Και βεβαίως, όπως και στις προηγούμενες περιπτώσεις, οι πολίτες κατά κανόνα δεν ψηφίζουν πάνω στο ερώτημα που τίθεται αλλά σε κάτι εντελώς διαφορετικό. Στην περίπτωση του δημοψηφίσματος για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα στη Γαλλία (2005) οι πολίτες καταψήφισαν το Σύνταγμα γιατί ήταν αντίθετοι στη… διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου οι πολίτες ψήφισαν χωρίς να γνωρίζουν ούτε για ποιον ακριβώς λόγο ψηφίζουν Brexit, ούτε ποιες θα είναι οι συνέπειές του, με αποτέλεσμα αυτή τη στιγμή να ζητούν νέο δημοψήφισμα για να «διορθώσουν» τα αποτελέσματα του πρώτου!

Με άλλα λόγια, το αποτέλεσμα ενός άστοχου δημοψηφίσματος συνήθως  «διορθώνεται» ή επιχειρείται «να διορθωθεί» με άλλα μέσα, κάτι που τελικά υπονομεύει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Στην Ευρώπη θεωρείται ότι η επέκταση της χρήσης των δημοψηφισμάτων έχει υπονομεύσει τη δημοκρατική και ενοποιητική διαδικασία. Κάτι τοξικά παρεμφερές μπορεί να γίνει και στα Βαλκάνια, να υπονομεύσει την ευρωπαϊκή προοπτική της περιοχής…

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του FEPS.