Δηλώνει φωτορεπόρτερ και το διαχωρίζει από το «φωτογράφος». Μιλάει ήσυχα, καθισμένος στο γραφείο του στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων στο Κολωνάκι, αλλά διακρίνεις μια έμφυτη ένταση που ίσως φανερώνει τις περιπέτειές του. Ο Αρης Μεσσήνης ανήκει σε εκείνη τη φυλή των Ιστορικών του Ενεστώτα Χρόνου, βρίσκεται εκεί όπου γράφεται η Ιστορία, θα έλεγα. Και η εργασία του αποτελεί τεκμήριο αλήθειας. Βραβευμένος, μπαρουτοκαπνισμένος, υπερασπίζεται με πάθος τη δουλειά του είτε είναι ένας αγώνας μπάσκετ είτε ένας πόλεμος είτε ένα στόρι που αφορά πρόσφυγες. Ο Μεσσήνης μεγάλωσε σε σπίτι που ζούσε στον πυρετό της ενημέρωσης, με πατέρα επίσης φωτορεπόρτερ, μιλώ γα τον Δημήτρη Μεσσήνη που κάλυψε όλες τις αλλαγές στα Βαλκάνια στις αρχές του 1990, και με μητέρα δημοσιογράφο. Το σαράκι τού μπήκε από νωρίς και, όπως συνηθίζει να λέει, ζούμε από σύμπτωση!
Μου δίνεις την αίσθηση πως μονίμως από κάπου έρχεσαι και κάπου πας. Από πού έρχεσαι; – εννοώ έξω.
Τελευταία αποστολή έξω ήταν οι εκλογές στην Τουρκία. Μέσα ήμουν στη ΔΕΘ.
Πώς ήταν ο κόσμος των συλλαλητηρίων; Η εικόνα σου με τον ημίγυμνο διαδηλωτή έγινε viral.
Τον κόσμο αυτόν δεν τον πλησίαζες. Εμείς οι φωτορεπόρτερ πάντα είμαστε οι ρουφιάνοι. Αυτό πάντα αλλάζει. Επειδή η ενημέρωση έχει αλλάξει, ο καθένας τη χρησιμοποιεί ανάλογα, σήμερα είσαι ρουφιάνος, αύριο αναρχικός φωτογράφος, μετά αντιπατριώτης. Οταν έχεις να μπλέξεις με μάζα; Εκεί γίνεται επικίνδυνο.
Και;
Λίγο η εμπειρία, πώς θα μιλήσεις στον άλλον, να μπορείς να μπεις στο κλίμα της στιγμής.
Και πώς γίνεται αυτό;
Την εμπιστοσύνη την κερδίζεις από ανθρώπους που έχουν τον τρόπο να σκέφτονται ψύχραιμα. Με τον κόσμο που ψάχνει εχθρό δεν μπορείς. Ανάλογα με την εμπειρία που έχεις θα μιλήσεις. Τύπου επεισόδια: βλέπε Μακεδονικό. Δεν υπάρχει καμία πιθανότητα συνεννοήσεως, μόνο να φύγεις.
Γιατί θεωρείσαι εχθρός;
Ο φωτορεπόρτερ είναι εχθρός πάντοτε γιατί δείχνει αυτό που γίνεται. Πολλές φορές σε τραβάνε να δείξεις κάτι. Οταν γίνεται κάτι που δεν θέλουν να αποτυπωθεί, τότε είσαι εχθρός. Από την άλλη δεν υπάρχει και η φωτογραφική παιδεία σε αυτήν τη χώρα. Δεν μπορεί ο αναγνώστης να ξεχωρίσει ότι εμείς είμαστε εκεί, αποτυπώνουμε στιγμές, τραβάς μια αλήθεια, αυτήν τη φωτογραφία μπορεί να την πάρει ο οποιοσδήποτε και με την τέχνη του λόγου να τη χρησιμοποιήσει όπως θέλει. Σε εποχές δε που επικρατούν η οργή και η αγανάκτηση μπορεί να χαθεί η μπάλα.
Η τέχνη του φωτορεπορτάζ έχει ιδεολογικό πρόσημο;
Θα μπορούσε να έχει. Εύκολα. Το θέμα είναι ποιος είσαι. Το πιστεύεις, είσαι εκεί για να ενημερώσεις; Ή όχι; Το πιο εύκολο πράγμα είναι να κάνεις προπαγάνδα, το δύσκολο είναι να είσαι αντικειμενικός! Ολοι μας έχουμε τα πιστεύω μας, όταν όμως κάνεις αυτήν τη δουλειά, είσαι υποχρεωμένος να μην μπαίνεις σε τέτοια μονοπάτια. Εδώ στο Πρακτορείο ξέρουν πως αν βγω για τη δουλειά μου, δεν βάζω τα προσωπικά μου. Μου αρέσει – δεν μου αρέσει, θα καταγράψω, η δουλειά μας είναι λειτούργημα, και γι’ αυτό θα συνεχίσω να το κάνω. Μεγάλωσα σε τέτοιο σπίτι.
Από πότε είσαι στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων;
Εδώ είμαι από το 2003. Μισθωτός από το 2006. Στην αρχή χωρίς συμβόλαιο, τώρα δεν μπορώ να δουλέψω για κάποιον άλλον. Στο Γαλλικό (AFP) ακόμη έχουμε ελευθερία, πολλά μέσα δεν σε αφήνουν. Η ενημέρωση σπάει σε στρατόπεδα, επιχειρηματικά, πολιτικά.
Και ποια η διαφορά φωτορεπορτάζ και φωτογραφίας;
Η φωτογραφία είναι κάτι πολύ γενικό. Το φωτορεπορτάζ είναι η ενημέρωση του κόσμου μέσα από την εικόνα.
Πώς ξεκίνησες;
Εγώ ξεκινώ το 1996 σαν αθλητικός για δύο χρόνια. Καλύπτω τότε τα πάντα, αγώνες βασικά. Μετά κάνω πρακτική στο Ασόσιεϊτεντ Πρες (AP), μέχρι που τους άρεσε η δουλειά μου. Εκανα αυτό που αγαπούσα. Είναι οικογενειακό το μικρόβιο, έτσι μεγάλωσα, με μαμά δημοσιογράφο και πατέρα φωτορεπόρτερ.
Πρώτη αποστολή;
Από μικρός ήμουν ανήσυχος. Από την αρχή με τραβούσαν τα δύσκολα. Ενα μεγάλο πρακτορείο βέβαια δεν μπορεί να πάρει την ευθύνη να σε στείλει κάπου για πρώτη φορά. Η πρώτη φορά δεν ήταν για μένα με το AP αλλά με το Γαλλικό.
Πού;
Λιβύη, 2010. Εμπόλεμη ζώνη. Πτώση Καντάφι. Ημουν ήδη τότε στην Αίγυπτο, μόλις είχε τελειώσει η Εξέγερση της Ταχρίρ. Πήγα αμέσως μετά γιατί ήθελαν ενισχύσεις. Στην Αίγυπτο κινδυνεύεις ανά πάσα στιγμή από λιντσάρισμα ή και μαχαίρι από πίσω. Ελέγχονται τα πάντα. Σαν ξένο σε θεωρούν κατάσκοπο, δουλεύεις πολύ δύσκολα και πάντα με τον φίξερ.
Τι είναι ο φίξερ;
Εχει τις άκρες του, ξέρει τα μέρη, κάνει και μετάφραση. Είναι συνεργάτης. Ετσι δουλεύουμε και σε εμπόλεμες ζώνες. Αλλοι προσλαμβάνουν μέχρι και σωματοφύλακες. Ο φίξερ είναι ο άνθρωπος – αλάνι. Αυτός που έχει άκρες, γνωριμίες, πρόσωπα. Που σε βοηθάει όπως θες. Να σε δεχθεί μια ομάδα, να σου βρει θέματα. Στο Χαλέπι χωρίς φίξερ δεν θα μπορούσα να μπω σε ομάδα ανταρτών.
Πώς έφτασες στη Λιβύη;
Εγώ ζητούσα από την αρχή να πάω στα δύσκολα. Πού θα μας βγει αυτό, δεν ξέρουμε. Το πρακτορείο δεν έπαιρνε το ρίσκο. Εκεί κολλάει πάντα – στην πρώτη φορά. Στη Λιβύη, επειδή ήμουν στην Αίγυπτο, μπήκα κατά τύχη. Κάλυπτα εκτός από διαδηλώσεις το προσφυγικό κύμα από τη Λιβύη. Τότε μπαίνω κατά τύχη επειδή είχαν απαγάγει οι κανταφικοί τον φωτογράφο του Γαλλικού Πρακτορείου. Είχαμε μείνει χωρίς κάλυψη. Εγώ επειδή πηγαινοερχόμουν σε σύνορα και τους είχα ζαλίσει, με ρώτησαν: τώρα είσαι πρόθυμος; Και έτσι μπήκα. Δούλεψα, γλίτωσα, το παν είναι να γλιτώσεις!
Υπάρχουν κάποιες αρχές όταν είσαι στον πόλεμο;
Κατ’ αρχάς, σε εμπόλεμες ζώνες δεν υπάρχει εμπειρία. Κάθε λαός και κατάσταση είναι διαφορετικά. Οπότε δεν πας βασιζόμενος σε προηγούμενη εμπειρία. Κάθε φορά είναι νέο το πεδίο, έτσι πάω εγώ, σαν τυφλός.
Τι σου αφήνει η Λιβύη;
Το πόσο σημαντική είναι η δουλειά μας. Καταγράφεις ιστορικές στιγμές, τώρα μπορεί να μιλάμε για κάτι που έγινε πριν από πέντε χρόνια, αλλά σε πενήντα θα διδάσκεται στα σχολεία. Ηταν και ο λόγος που ήθελα να κάνω αυτό το πράγμα. Κρατώ την ωμότητα και τον κανιβαλισμό του ανθρώπου. Οταν τον άνθρωπο τον αφήνεις τόσο ελεύθερο – με την κακή έννοια της αναρχίας -, σοκάρεσαι με αυτά που βλέπεις. Τελικά όλα γίνονται για την εξουσία και τη δύναμη που συνεπάγεται χρήμα. Οπου κι αν έχω πάει, αυτό.
Μετά πού πήγες;
Πήγα στη Συρία το 2012, στο Χαλέπι και γύρω. Διαφέρουν οι τακτικές του πολέμου, ο δημοσιογράφος είναι ο καλύτερος στόχος. Δεν υπάρχει αυτό που υπήρχε παλιά ως άγραφος κανόνας, τώρα γι’ αυτούς εξυπηρετείς την προπαγάνδα. Μετά ένα διάλειμμα για ταραχές στην Ταξίμ στην Τουρκία, όπου και φάγαμε πλαστικές σφαίρες και μολότοφ.
Σφαίρες;
Ευτυχώς φόραγα αλεξίσφαιρο. Ναι. Μπιλάκια λαστιχένια με βρήκαν στο στομάχι. Νιώθεις ένα απίστευτο κάψιμο και μετά έναν απίστευτο πόνο που σε γονατίζει αμέσως. Εκεί έφαγα και μετά ένας διαδηλωτής τρόμαξε που με είδε με τις μηχανές και μου πέταξε μια μολότοφ και φούντωσα. Υπάρχει και βίντεο που το έπαιζε λάιβ το Εuronews. Μέσα σε ένταση το μυαλό δεν δουλεύει. Τον ίδιο διαδηλωτή μετά τον βρήκα, γιατί εγώ μαζί τους ήμουν. Πάντα προτιμώ να δουλεύω με τον απλό κόσμο, υποτίθεται πως πας να καλύψεις τις αντιδράσεις του κόσμου. Το κράτος όπου και να πας λειτουργεί σαν κράτος. Η καταστολή είναι η ίδια. Μετά πήγα λίγο Ουκρανία, Τουρκία, Συρία σε Κομπάνι κάνα μήνα. Για την ακρίβεια, δύο εβδομάδες, και μετά ξανά άλλες δύο.
Οχι συνεχόμενα;
Πάνω από μήνα δεν κάθεσαι και είναι σωστό γιατί ύστερα από ένα διάστημα γίνεσαι ένα με το στόρι, χάνεις την αίσθηση του κινδύνου, εγκλιματίζεσαι και μπορείς να χάσεις το μυαλό σου. Οταν είσαι με ομάδα ενόπλων τόσο καιρό και ζεις τόσα, θέλοντας και μη θα έλθεις κοντά τους και άρα μπορεί να χάσεις την αντικειμενικότητά σου. Εγώ θα γυρίσω σπίτι, θα ξελαμπικάρω και μετά μπορεί να ξαναπάω.
Πολύ δύσκολα πού ήταν;
Και το Ιράκ, η Συρία, η Λιβύη. Οταν έχεις να κάνεις με νάρκες, ελεύθερους σκοπευτές, μάχες σε δρόμους, είναι άγρια. Το ότι τα λέμε εδώ σήμερα είναι θέμα συγκυρίας. Στη Μοσούλη περπάτησα σε ναρκοπέδιο.
Για πες…
Οχι ελεγμένο, μια περιοχή που τη γέμισαν νάρκες οι του ISIS. Είχε σκοτωθεί μια συνάδελφος της κουρδικής τηλεόρασης. Ταυτόχρονα ψάχναμε για μαζικό τάφο που είχε φτιάξει ο ISIS έξω από τη Μοσούλη. Με τα πολλά τον μαθαίνουμε. Ηταν φυσικός κρατήρας που χρησιμοποιούσε παλιά ο Σαντάμ για ομαδικές εκτελέσεις. Ηταν ένας λόφος και για καλή μας τύχη βρίσκουμε κάτι παραστρατιωτικούς. «Εδώ πάτησε νάρκη η συνάδελφός σας». Οπως μας το λένε, παγώνει το αίμα μας. Βγάζουμε μερικά πλάνα όπως είμαστε, όχι βήμα παραπέρα, κάνουμε τα ίδια βήματα που κάναμε ερχόμενοι και φύγαμε.
Τους έχεις δει από πολύ κοντά τους άνδρες του ISIS;
Αν τους δεις, δεν θα σε δει κανείς. Από απόσταση, όταν μπήκαν στο Κομπάνι όπου ύψωσαν σημαία σε λόφο, μπορεί και στα 700 μέτρα, τους είδα, ναι. Και στη Μοσούλη έχω γίνει στόχος. Είχα παγιδευτεί και δεν μπορούσα να κουνηθώ.
Πώς έγινε αυτό;
Ημουν ανάμεσα σε δύο πλευρές μαχητών του ιρακινού στρατού, κάτι ανεκπαίδευτων. Πήγαμε να περάσουμε από δρόμο που ξέραμε πως είχε ελεύθερο σκοπευτή, όπως περνούσαμε μας πήραν χαμπάρι και σκοπεύανε. Οταν έφτασε η σειρά μου, βαράγανε από παντού. Θυμάμαι το ζέσταμα της σφαίρας να περνάει από κοντά μου. Εμεινα μία ώρα, έστειλε θωρακισμένο ο ιρακινός στρατός και με πήραν.
Κάλυψες και τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 2008.
Από την πρώτη νύχτα καταλάβαινες πως κάτι δεν θα πάει καλά. Δεν κοιμόμασταν για μέρες. Θα σου πω τι βλέπαμε τότε: ήξερα πως ήδη η κατάσταση, το όλο κλίμα, ήταν χάλια και ειδικά η νεολαία ήταν σε αδιέξοδο. Αυτό ήταν αφορμή να ξεσηκωθεί. Η δολοφονία του παιδιού ήταν κίνητρο και αφορμή για να βγει κάθε πιτσιρικάς.
Τι καινούργιο είχε;
Μαζικότητα. Δεν υπήρχε κομματικό κέντρο. Ηταν μια μερίδα της κοινωνίας που δεν τη βλέπεις. Εβλεπες ανθρώπους που δεν το περίμενες. Ηταν γκάμα από μαθητές μέχρι γέρους, αυτό ήταν το διαφορετικό. Μέχρι τότε ήταν συγκεκριμένες οι αντιδράσεις. Πάντως δεν πήραμε το μάθημά μας ως κοινωνία και κράτος.
«Ετσι γλίτωσα το λιντσάρισμα στην Τουρκία»
Ησουν και στους Αγανακτισμένους.
Μπορεί να ξεκίνησε καλά ως ιδέα. Οχι κομματική, όχι κινηματική. Βρήκαν τον χώρο ομάδες, φασίστες, παρακρατικοί, άλλοι που υπόγεια πέρναγαν τα κομματικά τους. Οι φασίστες δεν ξεκίνησαν από κει, εκεί βρήκαν έδαφος. Είχαν ξεκινήσει με πογκρόμ μεταναστών και τέτοια. Εκεί βρήκαν έδαφος να προσελκύσουν τον κόσμο. Εμείς ξέραμε πού ήταν ο καθένας στην πλατεία. Είχαν χωριστεί, παρότι έδειχνε όλο ένα. Εδώ μπήκαν και παρακρατικοί. Εβαλαν τη σπίθα για μεγάλα μπάχαλα. Ενας θα κάνει τη ζημιά, όπως και στο λιντσάρισμα.
Εχεις κινδυνεύσει από λιντσάρισμα;
Στις εκλογές της Τουρκίας, τώρα. Πανηγύριζαν οι ερντογανικοί στην Πόλη και ήλθε ένας παππούς να με ρωτήσει από πού είμαι. Εγώ δεν αποκαλύπτω ποτέ την εθνικότητα, αλλά για ποιον δουλεύω. Ελα όπως που ο εν λόγω θεωρεί τους Γάλλους ως τρομοκράτες. Αρχίζει και φωνάζει, προσπαθώ να του πω πως είμαι δημοσιογράφος, αρχίζει και μαζεύεται κόσμος, εκεί μια κλωστή απομένει να σε λιντσάρουν. Σιγά σιγά χάθηκα μέσα στο πλήθος.
Εχεις με συνέπεια καλύψει και το Προσφυγικό.
Εχω κάνει και όλη τη διαδρομή με οικογένεια Ιρακινών μέχρι το Μόναχο. Πόδια, τρένα, λεωφορεία, παράνομα περάσματα, διακινητές. Κάποια σημεία δεν κατέγραψα γιατί δεν με άφηναν. Υπάρχει μια βιομηχανία μαύρου χρήματος: ΜΚΟ, θύματα που νομίζουν πως προσφέρουν εθελοντικά, διακίνηση, πολιτικοί, σώματα ασφαλείας, σκοτεινό σύστημα, μια μεγάλη μπίζνα. Ξεκινάει από εμπόλεμες περιοχές και φτάνει μέχρι τη Δύση. Επάνω στην κρίση φάνηκε το πρόσωπο της κάθε χώρας. Στην ευημερία όλοι αγαπιόμαστε. Η Ελλάδα γεωγραφικά δεν μπορούσε. Τι να κάνεις; Να βάλεις συρματοπλέγματα σε θάλασσα; Εγώ κάνω Προσφυγικό από το 2007. Από το 1985 έρχονταν βάρκες στη Λέσβο. Τώρα είναι μαζικό. Αυτό υπήρχε και θα υπάρχει όσο υπάρχουν πόλεμοι. Το ’22 οι Ελληνες πήγαν και στη Συρία με βάρκες. Ξαφνικά ανακαλύψαμε τον τροχό;