«Χειμώνας του ’41. Ετυχε μέρα – μέρα μεσημέρι – που για να πας από την πλατεία της Ομόνοιας στο Σύνταγμα, στο κέντρο της πρωτεύουσας, έπρεπε να σταματάς κάθε λίγο για να μη σκοντάψεις πάνω στους πεθαμένους της πείνας. Οι Ιταλοί, οι Γερμανοί περνούσαν στητοί, κοκορευτοί, οδοστρωτήρες της κτηνωδίας. Ο άνθρωπος είχε πεθάνει μέσα τους, όπως θα πέθαιναν και οι πατρίδες τους τέσσερα χρόνια αργότερα…».
Ετσι προλόγιζε το 1945 ο συγγραφέας Θράσος Καστανάκης ένα σπάνιο ντοκουμέντο που φυλάσσεται σήμερα στο Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας: Τη «Μάχη της Πείνας», ένα λεύκωμα φιλοτεχνημένο από την Ελένη Περάκη – Θεοχάρη, τη ζωγράφο που άφησε στην Ιστορία σκίτσα της Αθήνας με τα παιδιά της να υποσιτίζονται ή λίγο πριν πεθάνουν. Η Ελένη Περράκη – Θεοχάρη είχε διδαχθεί κουκλοθέατρο στο Παρίσι, το εισήγαγε στην Ελλάδα και έδωσε τις πρώτες παραστάσεις κουκλοθέατρου επί ελληνικού εδάφους στα νοσοκομεία και τα συσσίτια της κατοχικής Αθήνας.
ΤΕΚΜΗΡΙΑ. Το λεύκωμά της είναι ένα από τα έντυπα τεκμήρια και τα φωτογραφικά ντοκουμέντα της Εθνικής Τράπεζας που την επόμενη εβδομάδα θα αφηγηθούν στο αθηναϊκό κοινό την περίοδο της ελληνικής Κατοχής και της Αντίστασης. Μαζί με άλλες σπάνιες εκδόσεις της δεκαετίας του ’40, έγγραφα από επίσημες πηγές και μαρτυρίες πρωταγωνιστών που περιέχονται στη συλλογή του Γεωργίου Κ. Διαμαντόπουλου θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά δημοσίως σε μια μεγάλη έκθεση που θα πραγματοποιηθεί στα πλαίσια των εκδηλώσεων «12 Οκτωβρίου 1944 – Η Αθήνα ελεύθερη».
«Το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας διαθέτει περισσότερους από 20.000 τίτλους εκδόσεων. Πάνω από 1.000 αφορούν την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, της Κατοχής και την Αντίστασης» λέει στα «ΝΕΑ» ο δρ Σάββας Καράμπελας, ο οποίος επιμελήθηκε την έκθεση σε συνεργασία με τον πρόεδρο του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής, Γεράσιμο Νοταρά.
«Από αυτά τα 1.000 βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά, ένα μεγάλο ποσοστό προέρχεται από τη Συλλογή του αντιστασιακού Γεωργίου Κ. Διαμαντόπουλου, η οποία προσκτήθηκε από την τράπεζα το 1996». Ο Διαμαντόπουλος άρχισε να συγκεντρώνει πρωτότυπες εκδόσεις της δεκαετίας του ’40, εκδόσεις με ειδική αξία και σπανιότητα. «Πρόκειται κυρίως για μαρτυρίες πολιτικών της εποχής, που είχαν κάποιες θέσεις είτε στην εξόριστη κυβέρνηση του Καΐρου είτε στην Κυβέρνηση του Βουνού. Ετσι βλέπουμε μαρτυρίες του Τσουδερού αλλά και του Σβώλου, του Γεωργίου Παπανδρέου και του Γληνού, τη μαρτυρία του Παπάγου από την κράτησή του στο Νταχάου και άλλες» λέει ο Σάββας Καράμπελας.
ΕΡΕΥΝΕΣ. Στα τεκμήρια περιλαμβάνονται, επίσης, έρευνες που έγιναν σε πρωτογενείς πηγές τις επόμενες δεκαετίες: ο πρώτος κατάλογος των εκτελεσθέντων από τους Γερμανούς που συγκροτήθηκε το 1947 από την Αρχιεπισκοπή Αθηνών και κατατέθηκε από την ελληνική αντιπροσωπεία στη Δίκη της Νυρεμβέργης, «Αναμνήσεις από την Ελλάδα» όπως τις συνέγραψε ο Πολ Μον, ο πρώτος πρόεδρος της Επιτροπής Βοηθείας του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, έγγραφα που αφορούν την Ελλάδα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέσα από το αρχείο του Τσόρτσιλ, γραπτές μαρτυρίες από μέλη συμμαχικών και μυστικών αποστολών στην Ελλάδα, τις πρώτες διατριβές Γερμανών που ασχολήθηκαν με την ελληνική Κατοχή και Αντίσταση – του Ρίχτερ και του Φλέτσερ.
Μέσα από κάθε αντικείμενο, κάθε εικόνα, κάθε φράση, προκύπτει ένα στιγμιότυπο, ένας κρίκος στην αλυσίδα της ιστορίας. Αλλωστε, στόχος της έκθεσης είναι να παρουσιάσει σε όποιον περιηγηθεί σε αυτήν ένα ολοκληρωμένο αφήγημα της εποχής. Σε αυτό θα συμβάλουν το εντυπωσιακό «Λεύκωμα του Αγώνα» του Δημήτρη Μεγαλίδη, του ζωγράφου που ανέβηκε στο βουνό και έγινε ο «εικονογράφος της Αντίστασης» σχεδιάζοντας πρόσωπα, όπως τον Βελουχιώτη και τον Σαράφη ή σκηνές από μάχες και την καθημερινότητα του αγώνα.
Επίσης, το πρωτότυπο «Αι θυσίαι της Ελλάδος στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο» του αρχιτέκτονα Δοξιάδη, εξαιρετικές γελοιογραφίες του Φωκιώνα Δημητριάδη για τον χειμώνα του ’41 στην Αθήνα, αλλά και λογοτεχνικές αναπαραστάσεις της Κατοχής και της Αντίστασης: συλλογές ποιημάτων του Βρεττάκου, του Ρίτσου, του Ελύτη, μυθιστορήματα, και εκπληκτικά χρονογραφήματα για την Κατοχική Αθήνα από τον Δημήτρη Ψαθά, τεκμήρια για θεατρανθρώπους όπως τον Βασίλη Ρώτα και τον Γιώργο Κοτζιούλα που ανέπτυξαν και διέδωσαν το θέατρο στο Αντάρτικο.
Πρόκειται για περισσότερα από 100 τεκμήρια πλαισιωμένα από φωτογραφικό υλικό από το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας, από ψηφιακές αποτυπώσεις και βίντεο. Και ανάμεσά τους, ένα τυπογραφικό πιεστήριο της εποχής με το οποίο δύο αντιστασιακές οργανώσεις, ο Ομηρος και η Ιερά Ταξιαρχία τύπωναν τις εφημερίδες τους – «Ελληνικά Νιάτα» και «Μαχομένη Ελλάς» – για να τις διακινήσουν στη συνέχεια παράνομα. Η έκθεση θα λειτουργήσει από τις 9 ώς τις 12 Οκτωβρίου στο Μέγαρο Διομήδη, οδός 3ης Σεπτεμβρίου 146.