Η Χάνα Αρεντ σήμερα

Η ζωή της Χάνα Αρεντ καθορίστηκε από τα πολιτικά γεγονότα της εποχής της και από τις τρομακτικές τους συνέπειες. Η ενορατική σκέψη της συνειδητοποίησε μερικά από τα βαθύτερα προβλήματα, τις αμηχανίες και τις επικίνδυνες τάσεις της σύγχρονης πολιτικής ζωής. Πολλά από αυτά τα προβλήματα όχι μόνο δεν έχουν εξαφανιστεί αλλά έχουν γίνει ιδιαίτερα έντονα και επικίνδυνα.

Οταν η Αρεντ κάνει λόγο για «σκοτεινές περιόδους» δεν αναφέρεται αποκλειστικά στη φρίκη του ολοκληρωτισμού του 20ού αιώνα. Οι αναλύσεις της παραμένουν ώς σήμερα αποκαλυπτικές όσο και επίκαιρες, την ώρα που η άνοδος του λαϊκισμού και της Ακροδεξιάς τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ θυμίζουν έντονα με διάφορους τρόπους την κατάσταση στις δεκαετίες 1920 και 1930, η οποία επέτρεψε την άνοδο των Ναζί στην εξουσία (1933). Μέσα από τα βιβλία της η Αρεντ περιγράφει το ιστορικό παράδοξο: πώς τόσο πολλοί άνθρωποι πίστεψαν πρόθυμα το ψεύδος σε μια εποχή παγκόσμιας αβεβαιότητας. Παρ’ όλα αυτά ισχυριζόταν ότι οι σκοτεινές περίοδοι δεν είναι κάτι καινούριο ούτε κάτι σπάνιο μέσα στην Ιστορία.

Πεποίθησή της ήταν ότι ακόμα και στις πιο σκοτεινές περιόδους «έχουμε το δικαίωμα να περιμένουμε μιαν έκλαμψη και ότι μια τέτοια έκλαμψη ενδέχεται κάλλιστα να έρθει από το αβέβαιο, τρεμουλιάρικο και συχνά ασθενικό φως, που ορισμένοι άνθρωποι θ’ ανάψουν με τη ζωή και το έργο τους και θα το σκορπίζουν όσο ζουν».

Φως και Κάφκα

Ο αμερικανός φιλόσοφος Ρίτσαρντ Μπέρνσταϊν επιθυμεί να δείξει μέσα από το βιβλίο του ότι η Αρεντ παρέχει αυτό το φως, ικανό να μας βοηθήσει να αποκτήσουμε κριτική άποψη για τα σημερινά πολιτικοκοινωνικά προβλήματα και τις αμηχανίες μας. Διερευνά πολλές από τις ιδέες της, με σαφήνεια και συντομία. Εστιάζει στα κεντρικά θέματα του έργου της που αφορούν «σύγχρονα» ζητήματα. Θέματα που περιλαμβάνουν το Προσφυγικό, τους απάτριδες, την πολιτική στις ΗΠΑ υπό τη διοίκηση του Τραμπ, την αραβοϊσραηλινή σύγκρουση και το παλαιστινιακό ζήτημα, την αλήθεια και την πολιτική, την ελευθερία και την πολιτική ευθύνη.

Για τον συγγραφέα είναι ανησυχητικές οι ομοιότητες  μεταξύ των καφκικών δυσκολιών που αντιμετώπισαν παλαιότερα οι Εβραίοι της Ευρώπης και των φρικιαστικών εμποδίων που αντιμετωπίζουν στις μέρες μας οι σύροι πρόσφυγες στην αναζήτηση νόμιμης εισόδου στις Ηνωμένες Πολιτείες. Διότι ο πρόσφυγας, ο μετανάστης, ο άπατρις, ο «περιττός» αποτελεί εκτός από «πρόβλημα» – όπως παρουσιάζεται – και σύμβολο κρίσης και αναζήτησης αξιών.

Η ανάλυση, εξάλλου, για τη σχέση της πολιτικής με την ψευδολογία είναι ανατριχιαστικά επίκαιρη. Αυτό που συνέβη με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα ασκείται σήμερα από κορυφαίους πολιτικούς με μεγάλη επιτυχία. Ανθρωποι που αισθάνονται ότι βρίσκονται στο περιθώριο και σε αδυναμία να σχεδιάσουν και να ονειρευτούν το μέλλον τους αναζητούν μια αφήγηση, ακόμα και φανταστική, που θα εξηγεί και θα δίνει νόημα για τα άγχη που βιώνουν και που υπόσχεται κάποιου είδους λύτρωση.

Μέσα σ’ αυτή τη ζοφερή κατάσταση η Αρεντ προτρέπει να αντισταθούμε σε έναν κυρίαρχο πειρασμό: να αποχωρήσουμε από την πολιτική και να υποθέσουμε ότι τίποτα δεν μπορεί να γίνει ενάντια στην τρέχουσα ασχήμια και την εξαπάτηση. Το καλύτερο αντίδοτο  είναι η συμμετοχή και όχι ο αναχωρητισμός. Η κατανόηση της ευθύνης μας παίζει καθοριστικό ρόλο παρά τις καθημερινές απογοητεύσεις. Για όλα τα παραπάνω και για πολλά περισσότερα, η Αρεντ πρέπει να διαβαστεί και να ξαναδιαβαστεί τώρα.