Οι ψευδείς ειδήσεις, δηλαδή η παραπληροφόρηση, ήταν και παραμένει θεμελιώδες συστατικό της προπαγάνδας στην εγχώρια και διεθνή πολιτική. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μία ραγδαία εξάπλωση του φαινομένου, ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η αρχιτεκτονική του Διαδικτύου δημιουργεί το ιδανικό θερμοκήπιο για την καλλιέργεια σύγχυσης: πολυδιάσπαση πηγών, ταχύτατη διασπορά φημών, κατάρρευση μηχανισμών δημοσιογραφικού ελέγχου, φόβος, θυμός, ανωνυμία, πόλωση.
Στρατηγικός στόχος των ψευδών ειδήσεων δεν είναι ο επηρεασμός της κοινής γνώμης για την ερμηνεία μιας είδησης. Μέσω του όγκου, της ποικιλομορφίας και της αναπαραγωγής απ’ τους ίδιους τους πολίτες, οι ψευδές ειδήσεις οδηγούν σε σωρευτική αποσταθεροποίηση του πολιτικού συστήματος.
Η φύση του πολέμου αλλάζει. Ο υβριδικός πόλεμος συμπεριλαμβάνει επιχειρήσεις ειδικών δυνάμεων, προβοκάτσιες, κυβερνοεπιθέσεις, οικονομικό εκβιασμό, οργανωμένο έγκλημα, τρομοκρατία. Οι ψευδείς ειδήσεις είναι ένα πολύτιμο εργαλείο ψυχολογικών επιχειρήσεων γιατί διαβρώνουν τα θεμέλια της φιλελεύθερης δημοκρατίας. την πίστη, δηλαδή, μιας κοινωνίας στις αρχές του κράτους δικαίου, στον κοινοβουλευτισμό και στους θεσμούς. Δημιουργούν κλίμα αστάθειας και αναπροσανατολίζουν ιδεολογικά την κοινή γνώμη.
Η θεσμική και πολιτισμική αποσάθρωση είναι σταδιακή, αφανής και άρα δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Τα φυσικά σύνορα της επικράτειας δεν έχουν παραβιαστεί εμφανώς, αλλά οι άμυνες της κοινωνίας αρχίζουν να κάμπτονται και, εν τέλει, βασικές λειτουργίες της αρχίζουν να επηρεάζονται από τους επιτιθέμενους, οι οποίοι εμφανίζονται ως δημοφιλείς προστάτες. Ο παραγωγός ψευδών ειδήσεων αποκτά ελευθερία κινήσεων μέσα στη χώρα χωρίς να έχει ανοίξει μύτη. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για μία εισβολή. Αναίμακτη μεν, εισβολή και επικυριαρχία δε.
Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι τα διαδοχικά κύματα ψευδών ειδήσεων που «χτυπάνε» την επικαιρότητα στη Δύση δεν οφείλονται σε σύμπτωση. Πίσω τους κρύβεται μία καλά οργανωμένη στρατηγική εκ μέρους της Ρωσίας, με στόχο τη διείσδυση στα πολιτικά συστήματα και την παρέμβαση στις εσωτερικές εξελίξεις των δυτικών κοινωνιών. Πολλαπλές έρευνες αποκαλύπτουν μία τεράστια βιομηχανία παραγωγής ψευδών ειδήσεων που ξεκινούν από συγκεκριμένες γεωγραφικές τοποθεσίες (π.χ. τη Βελεσά της ΠΓΔΜ ή το Ολγκίνο της Ρωσίας), ακολουθούν ένα συμβατικό ωράριο εργασίας (ώρα Μόσχας), και χρησιμοποιούν συγκεκριμένες μεθόδους για τις επιθέσεις παραπληροφόρησης (hashtags, κατασκευασμένους λογαριασμούς, ρομποτική αναπαραγωγή).
Αυτά συμβαίνουν σε προσεκτικά επιλεγμένες συγκυρίες: σε δημοψηφίσματα (π.χ. Σκωτία 2014, Βρετανία 2016). στη διάρκεια της μεταναστευτικής κρίσης του 2015 στη Γερμανία. σε προεδρικές εκλογές (ΗΠΑ 2016, Γαλλία 2017). στο Μακεδονικό το 2018. Σε χώρες όπως η Τσεχία, η Σλοβακία, η Ουγγαρία, η Βουλγαρία και η Φινλανδία, ρωσικά συμφέροντα και χάκερ του Κρεμλίνου έχουν εγκαθιδρύσει μηχανισμούς παραγωγής ψευδών ειδήσεων, κυβερνοεπιθέσεων και πολιτικής επιρροής. Μετά την – αποδεδειγμένα πλέον ενορχηστρωμένη από το Κρεμλίνο – επίθεση με χημικά όπλα στο Σόλσμπερι της Αγγλίας, τα ελεγχόμενα από το κράτος ρωσικά ΜΜΕ διέδωσαν ούτε μία, ούτε δύο, αλλά 38 διαφορετικές θεωρίες. Στόχος δεν ήταν η προώθηση μιας κυρίαρχης ερμηνείας αλλά η απαξίωση των βρετανικών Αρχών ασφαλείας.
Ο Ρωμανός Γεροδήμος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Bournemouth