Τα τελευταία χρόνια η Ευρώπη έχει βρεθεί αντιμέτωπη με δύο σημαντικές κρίσεις που έχουν άμεσες ή έμμεσες διαστάσεις ασφάλειας. Οι αυξημένες μεταναστευτικές πιέσεις και η προσφυγική κρίση το 2015-2016 καθώς και οι επαναλαμβανόμενες τρομοκρατικές επιθέσεις τις ίδιες χρονιές δημιούργησαν μια γενικευμένη κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Οπως είναι αναμενόμενο, το αίσθημα της ανασφάλειας και της απειλής κυριάρχησε σε όλα τα επίπεδα της δημόσιας ζωής και κυρίως στον δημόσιο λόγο (πολιτικό και ενημερωτικό). Η προβληματική και φορτισμένη κατάσταση, σε συνδυασμό με την πίεση προς τις ηγεσίες για την ανάληψη μέτρων διαχείρισης, οδήγησε σε μια λανθασμένη και χωρίς σοβαρή τεκμηρίωση ευθεία σύνδεση της μετανάστευσης με την ισλαμιστική τρομοκρατία.  Πρακτικά, στον δημόσιο διάλογο κυριάρχησε η εντύπωση πως ανάμεσα στους πρόσφυγες και στους μετανάστες είχε διεισδύσει ένας μεγάλος αριθμός μεταναστών του ISIS. Ομως οι σχετικές υπηρεσίες της ΕΕ (Frontex και Europol) σε καμία περίπτωση δεν επιβεβαίωσαν αυτή την προβληματική προσέγγιση για «εισβολή τρομοκρατών στην ΕΕ μέσω των μεταναστευτικών οδών». Ωστόσο, κυρίως η Frontex διατύπωσε την αναγκαιότητα εκτίμησης κινδύνου για το ενδεχόμενο διείσδυσης τρομοκρατών.

Ο δημόσιος διάλογος, και κυρίως αυτός που διεξάγεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χαρακτηρίζεται από υπερβολικές συνδέσεις, μονόπλευρη παρουσίαση απόψεων, παραπληροφόρηση αλλά και fake news. Είναι χαρακτηριστικό πως πάρα πολλοί χρήστες του Facebook αναρτούσαν φωτογραφίες με τις οποίες προσπαθούσαν να τεκμηριώσουν πως κάποιοι πρόσφυγες ήταν ενταγμένοι στo ISIS. Παράλληλα υπάρχει μια συνεχόμενη ροή αποσπασματικών και ψευδών ειδήσεων που συνδέσει άμεσα το Ισλάμ ως θρησκεία με την τρομοκρατία και τη βία. Μία ακόμη διάσταση που δημιουργεί προβλήματα και έχει κυριαρχήσει επίσης είναι αυτή που προσπαθεί με θεωρίες συνωμοσίας να ερμηνεύσει το γιατί οι πρόσφυγες και οι μετανάστες επιλέγουν να ταξιδέψουν στην Ευρώπη και όχι σε χώρες της περιοχής. Δυστυχώς, αυτός ο προβληματικός διάλογος δεν περιορίζεται μόνο στο επίπεδο των κοινωνικών δικτύων και των συζητήσεων των πολιτών. Αντίστοιχες προβληματικές αναλύσεις και «έρευνες» έχουν δημοσιευτεί ακόμη και σε έγκριτα ΜΜΕ. Η ευθύνη των ΜΜΕ και των δημοσιογράφων είναι ιδιαιτέρως κρίσιμη σε τόσο φορτισμένα ζητήματα και θα έπρεπε τουλάχιστον να διαχωρίζουν αυτά τα δύο σημαντικά θέματα ώστε να μπορούν να συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση των απειλών. Η τελευταία πτυχή της προβληματικής συζήτησης αφορά επιστήμονες και ειδικούς, οι οποίοι στην εποχή της γρήγορης ενημέρωσης αντί να διαμορφώσουν με επιχειρήματα τον δημόσιο διάλογο παρασύρονται από την αναγκαιότητα να διατηρηθούν στην επικαιρότητα ακόμη και με επιστημονικές ακροβασίες.

Η τρομοκρατία και οι αυξημένες μεταναστευτικές πιέσεις είναι τα κυρίαρχα ζητήματα για την ευρωπαϊκή ασφάλεια σήμερα. Σαφώς και υπάρχουν συνδέσεις μεταξύ των δύο, όπως άλλωστε συμβαίνει με όλες τις απειλές νέου τύπου που περιπλέκονται, αλλά αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση πως είναι ταυτόσημα. Η τρομοκρατία είναι ένας από τους βασικούς λόγους της έκρηξης των εσωτερικών εκτοπισμών και των προσφυγικών ροών από τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Επίσης, αλλοδαποί τρομοκράτες μαχητές έχουν χρησιμοποιήσει (σε περιορισμένη όμως έκταση), και πιθανότατα θα το κάνουν και στο μέλλον, τις μεικτές ροές για να διεισδύσουν παράνομα στην Ευρώπη. Τέλος, μια σημαντική πρόκληση είναι και η ριζοσπαστικοποίηση προσφύγων και μεταναστών. Ωστόσο, για να μπορέσουμε να διαχειριστούμε αποτελεσματικά τόσο την απειλή της τρομοκρατίας και της ριζοσπαστικοποίησης όσο και τις αυξημένες μεταναστευτικές πιέσεις θα πρέπει να βάλουμε τα δύο θέματα στη σωστή τους βάση για να προωθηθούν και οι αντίστοιχες απαντήσεις. Σε αυτή την προσπάθεια η συμβολή όσων μετέχουν στον δημόσιο διάλογο είναι καταλυτική.

Ο Τριαντάφυλλος Καρατράντος είναι διεθνολόγος, ειδικός σε θέµατα ασφαλείας