Σαν χθες ήταν. Πριν από εβδομήντα τέσσερα χρόνια. Υστερα από 1.264 μέρες κατοχικής εξαθλίωσης, «η ζωή ξαναρχίζει για μας και χαρούμενη τώρα» στην Αθήνα. Στις εννέα το πρωί οι Γερμανοί υποστέλλουν τη σημαία τους από την Ακρόπολη και, στη συνέχεια, καταθέτουν στεφάνι στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη. Οι Αθηναίοι ξεχύνονται στους δρόμους, ζητωκραυγάζουν, ξεκρεμούν γερμανικές ταμπέλες, πανηγυρίζουν. Η πόλη ζει την ύψιστη έξαρση χαράς στη σύγχρονη ιστορία της, ακόμη και μέχρι σήμερα. Γι’ αυτόν τον λόγο η 12η Οκτωβρίου έχει, ατύπως, καθιερωθεί ως η επίσημη γιορτή της Αθήνας. Με την υπολανθάνουσα τραγική ειρωνεία της αντίφασης. Οι χαρούμενοι, ανυποψίαστοι άνθρωποι που βλέπουμε στις φωτογραφίες της χαράς δεν θα μπορούσαν να φανταστούν ότι τότε άρχιζε και η αντίστροφη μέτρηση των πενήντα ημερών μέχρι το άγριο, αδελφοκτόνο αιματοκύλισμα των Δεκεμβριανών. Και για όλα όσα ακολούθησαν…

Οι επέτειοι βέβαια, στρογγυλοποιούν ημέρες και εντυπώσεις. Δεν έχουν μείνει πια πολλοί που να έχουν σαφή τουλάχιστον εικόνα για το τι ακριβώς συνέβη στην Αθήνα εκείνη την Πέμπτη 12 Οκτωβρίου. Την ίδια μέρα ξεχύθηκε ο κόσμος στους δρόμους ή την επόμενη; Μικρά παιδιά τότε οι σημερινοί ογδοντάρηδες μπερδεύουν αναμνήσεις και εντυπώσεις, φιλτράρουν την ιστορική πραγματικότητα μέσα από το προσωπικό συναίσθημα δίνοντάς της μυθιστορηματική διάσταση.

Η Μαρίνα Καραγάτση, τρεις μέρες πριν από την απελευθέρωση της Αθήνας είχε κλείσει τα οκτώ της χρόνια. Εμεναν τότε στην οδό Σπάρτης και ανέβηκε μαζί με τη μητέρα της Νίκη προς την Πλατεία Αμερικής. Μαζί με κόσμο που, όσο πλησίαζαν, γινόταν πλήθος. Θυμάται ότι τραγουδούσαν τον Εθνικό Υμνο. Από πού έρχονταν όμως εκείνα τα άλλα συνθήματα όπως το «Τι ζητούν οι Βούλγαροι στη Μακεδονία»; Παιχνίδια της μνήμης ή είχαν αρχίσει ήδη τα παρατράγουδα; Το παιδικό μυαλό άλλωστε έχει έναν δικό του κώδικα να ταξινομεί τα γεγονότα ανάλογα με τη σημαντικότητά τους. Για παράδειγμα, αν και είχε συμβεί μήνες πριν, θυμάται τους δύο μαυραγορίτες που είχαν κρεμάσει οι Γερμανοί στην Πλατεία Αμερικής. Είχε αποφασίσει, κρυφά από τους δικούς της, να παρακάμψει από τη διαδρομή της προς το σχολείο και να περάσει να τους δει. Πλησιάζοντας όμως, ο κόσμος που είχε μαζευτεί και χάζευε τους κρεμασμένους την αποθάρρυνε. Εκανε μεταβολή και απομακρύνθηκε χωρίς να αντικρίσει το αποτρόπαιο θέαμα. Ευτυχώς.

Ο ηθοποιός Δημήτρης Τσούτσης το 1944 ήταν δώδεκα ετών. Παιδί της ανάγκης είχε πάει με τη μεγαλύτερη αδελφή του στην οδό Σινά για να πάρουν τα πακέτα της Ούνρα. Ενα ζευγάρι παπούτσια για εκείνον. Μια μαδημένη γούνα για εκείνη. «Ξαφνικά ακούσαμε από τη μεριά της Σόλωνος φασαρία και κάτι σαν πυροβολισμούς. Τρομάξαμε και το βάλαμε στα πόδια, περάσαμε τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, τρέχοντας φτάσαμε μέχρι τη Χαραυγή που ήταν το σπίτι μας. Την επόμενη μάθαμε ότι απελευθερώθηκε η Αθήνα».

Μνήμες ιστορίας

Για τέταρτη χρονιά, η 12η Οκτωβρίου ως επίσημη γιορτή της απελευθέρωσης της πόλης, είναι η αφορμή για μία σειρά εκδηλώσεων του Δήμου Αθηναίων που τιμούν και διατηρούν ζωντανή τη μνήμη εκείνων των ημερών. Για να θυμηθούν οι παλαιότεροι και να μάθουν οι νεότεροι, όπως λένε, αξίζει μια περιήγηση στην έκθεση «Αθήνα 1940-1944. Η πόλη και οι άνθρωποί της. Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, Απελευθέρωση» που φιλοξενείται στο πολιτιστικό κέντρο Μελίνα Μερκούρη μέχρι τις 30 Οκτωβρίου. Ενα πλούσιο και σπάνιο αρχειακό φωτογραφικό υλικό, χωρισμένο σε ενότητες που αντιστοιχούν στην ιστορική αφήγηση των γεγονότων. Ακόμη, ανακοινώσεις οργανώσεων και παράνομος Τύπος, αντιστασιακά φυλλάδια, δημοσιεύματα εφημερίδων. Και μια θεματική Εκθεση της Ομοσπονδίας Εκδοτών Βιβλίου Ελλάδας με όλη τη διαθέσιμη, επιστημονική και μη, βιβλιογραφία για εκείνη την περίοδο. Φέτος όμως η Αθήνα είναι και η Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου. Ετσι από τις 15 Οκτωβρίου ξεκινά μια σειρά από εκδηλώσεις Λόγου όπου λογοτέχνες και ιστορικοί διερευνούν την αλληλοεπίδραση Λογοτεχνίας και Ιστορίας με αναφορά στην περίοδο 1940-1944. Στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, μεθαύριο Δευτέρα, στις 7 το απόγευμα, ο Νίκος Δαββέτας συζητά με τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη, στις 16 Οκτωβρίου η Ελισάβετ Χρονοπούλου με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη, στις 22 ο Χρήστος Χωμενίδης με τον Ηλία Νικολακόπουλο και στις 23 η Μάρω Δούκα με τον Αντώνη Λιάκο.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτό το πρόγραμμα έχει και η παιδική λογοτεχνία που αναδεικνύεται μέσα από συναντήσεις συγγραφέων με μαθητές και μαθήτριες Δημοτικών σχολείων της Αθήνας. Στην οικία Θεοτοκοπούλου στα Πατήσια, στις 10.30 το πρωί της Πέμπτης 18 Οκτωβρίου, η Λότη Πέτροβιτς – Ανδριτσοπούλου συναντά παιδιά από το 142ο Δημοτικό Σχολείο της Αθήνας και την επόμενη η Αγγελική Δαρλάση μιλά με τους μικρούς μαθητές και μαθήτριες του 132ου Δημοτικού.

«Το παρελθόν κάτω από τα πόδια μας  τα καταφύγια της Αθήνας». Αυτόν τον τίτλο έχει η πολύ ενδιαφέρουσα εκδήλωση που γίνεται τη Δευτέρα 29 Οκτωβρίου στο Σεράφειο Κέντρο Αθλητισμού, Πολιτισμού και Καινοτομίας. Ο ερευνητής Κωνσταντίνος Κυρίμης παρουσιάζει δεκατέσσερα καταφύγια, από εκείνη την περίοδο, σε Αθήνα και Πειραιά, τους αστικούς μύθους, τα μυστικά και τα ιστορικά παράδοξα που συνδέονται με αυτά.

ΣωτήρηςΧατζάκης

Σκηνοθέτης, ηθοποιός

Τι μου αρέσει στην Αθήνα

Αγαπώ την Αθήνα που απουσιάζει από τον εαυτό της. Αγαπώ τις γειτονιές που μετεωρίζονται, τις συνοικίες κεκλιμένες προς το σύμπαν. Αγαπώ τους αγγέλους στις στέγες και τους μάρτυρες του μποτιλιαρίσματος στους δρόμους. Στηρίζω την αργή ανατίναξη των πεζοδρομίων από τις ρίζες των δέντρων. Προσεύχομαι στα εκκλησιάσματα των θεάτρων.

Προσδοκώ τη βροχή και προσκυνώ τις ψυχές του Παπαδιαμάντη στον Αγιο Ελισσαίο, του Ελύτη στη Σόλωνος, του Χατζιδάκι και του Γκάτσου στο Λουμίδη, του Κατσαρού στην Αθηνάς.

Εναποθέτω, τέλος, τις ελπίδες μου στα νυχτερινά γκομενιλίκια των γάτων και στη μαγκιά των αδέσποτων την ώρα που περιμένουν στο φανάρι για να περάσουν μαζί με τους ανθρώπους στην απέναντι

ελπίδα.