Με σημαία την ουτοπία (;) της απαραίτητης συναίνεσης ανάμεσα στα πολιτικά κόμματα, του στοιχείου δηλαδή το οποίο ανέκαθεν απουσίαζε από την ελληνική πραγματικότητα, ο Κώστας Γαβράς άφησε, με την παροιμιώδη του ευγένεια, ένα πολιτικό μήνυμα κατά τη διάρκεια της αναγόρευσής του σε επίτιμο διδάκτορα του Τμήματος της Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε την περασμένη Παρασκευή το απόγευμα στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Περιέργως, παρότι η είσοδος για το κοινό ήταν ελεύθερη, η Μεγάλη Αίθουσα του ΕΚΠΑ δεν ήταν γεμάτη, κάτι που λέει πολλά για την επικοινωνία της εκδήλωσης από το ΕΚΠΑ. Ωστόσο, όπως ήταν φυσικό, στη διάρκεια της σύντομης αλλά και πόσο ουσιαστικής ομιλίας του Κώστα Γαβρά, κανείς από τους παρευρισκομένους δεν κινήθηκε στα άβολα καθίσματα της αίθουσας. Θα μπορούσες να πεις ότι ο μικρός αυτός ευχαριστήριος λόγος του σκηνοθέτη είχε παρόμοια δύναμη με εκείνη των κινηματογραφικών εικόνων ταινιών του που έχουν αφήσει εποχή: «Ζ», «Η ομολογία», «Ο αγνοούμενος», «Η λάμψη μιας γυναίκας», «Μουσικό κουτί», «Παράδεισος στη Δύση» και τόσες άλλες.

Κατά τη διάρκεια των εφετινών καλοκαιρινών διακοπών του, ο Κώστας Γαβράς για πρώτη φορά εδώ και 30 χρόνια έμεινε για δύο μήνες στην Ελλάδα. Του δόθηκε έτσι η ευκαιρία να συναντήσει πολύ κόσμο, ν’ ακούσει πολλά και να διαβάσει τον καθημερινό Τύπο, κάτι που αγαπά πολύ. Είπε ότι γνώρισε ανθρώπους πολλούς και διαφορετικούς μεταξύ τους, στην Αρκαδία, στην Πελοπόννησο και στα νησιά, συναντήθηκε με γονείς, με φίλους, αλλά και αγνώστους με τους οποίους μπόρεσε να μιλήσει «εκτενώς και ανοιχτά. Για τι άλλο;… Για τι άλλο;… Για τις ατελείωτες δυσκολίες που η χώρα μας αντιμετωπίζει, δυσκολίες που διαρκούν χρόνια, δυσκολίες που περνούν επίσης γρήγορα, αλλά που μένουν στην καρδιά και στον νου για πολύ καιρό. Οπως οι πυρκαγιές και τα θύματά τους».

Πολιτική συναίνεση. Ολα τα παραπάνω έκαναν την άρθρωση αυτής της ομιλίας του στο ανώτερο εκπαιδευτικό ιδρυμα της χώρας μας «μια διαδικασία γρήγορη». Εν τέλει όμως, τόσο η φυσική όσο και ψυχική επαφή με τον τόπο μας βρήκε έκφραση σε ένα κείμενο που διάβασε στον ημερήσιο Τύπο, τίτλος του οποίου ήταν η λέξη συναίνεση. Ο σκηνοθέτης στάθηκε αρκετά στο κείμενο, διαβάζοντας κατά λέξη αποσπάσματά του. Αναφέρθηκε στο ότι η Ελλάδα έχει πληρώσει επανειλημμένως την απουσία συναίνεσης των πολιτικών δυνάμεων φέρνοντας ως παράδειγμα την περιπέτεια των Μνημονίων, «η έκβαση των οποίων θα ήταν πολύ διαφορετική εάν είχε επέλθει στοιχειώδης συνεννόηση μόλις διαπιστώθηκε η χρεοκοπία». Και συνέχισε: «Τώρα φτάσαμε στο σημείο η χώρα να γυρίζει -υποτίθεται – σελίδα με ένα διάγγελμα που ταίριαζε σε αλήστου μνήμης εποχές και καταστάσεις. Προβάλλουμε έτσι το μήνυμα ότι δεν μάθαμε τίποτα από την κρίση και πως λείπουν η υπευθυνότητα και η ωριμότητα που απαιτούν οι στιγμές».

Τέλος, ο σκηνοθέτης είπε ότι η σφοδρότητα των αντιπαραθέσεων που προκάλεσε το κείμενο στα σχόλια που ακολούθησαν, του έδωσαν την εντύπωση «Εμφυλίου, Ψυχρού Πολέμου».

«Συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην γαλλική κουλτούρα και τον ελληνικό πολιτισμό» χαρακτήρισε τον Κώστα Γαβρά ο αναπληρωτής καθηγητής της Γαλλικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας Dimitri J. Roboly, ο οποίος εξάλλου είχε την ιδέα της αναγόρευσης του σκηνοθέτη σε επίτιμο διδάκτορα. Αν και η παρουσίαση του έργου του Κώστα Γαβρά από τον καθηγητή Ρομπολί βασίστηκε στην έξυπνη ιδέα του συνδυασμού της με αποσπάσματα από την πρόσφατη αυτοβιογραφία του σκηνοθέτη, η ίδια η ομιλία του αναπληρωτή καθηγητή ήταν μια μάλλον υπερβολικά δραματοποιημένη περφόρμανς που διόλου τυχαία προκάλεσε χαμόγελα στο κοινό. Ωστόσο είχε τη ζωντάνια της πρωτοτυπίας και έδινε καλές πληροφορίες για τον πολυβραβευμένο σκηνοθέτη, σύμφωνα βέβαια με τα δικά του γραπτά που θα κυκλοφορήσουν εν ευθέτω χρόνω στη χώρα μας από τις εκδόσεις Gutenberg.

Την προσφώνηση έκανε ο αναπληρωτής πρύτανης του ΕΚΠΑ Ναπολέων Ν. Μαραβέγιας και την εκδήλωση εκτός άλλων παρακολούθησαν ο πρώην πρόεδρος της Δημοκρατίας Χρήστος Σαρτζετάκης, η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Μυρσίνη Ζορμπά, ο συγγραφέας του «Ζ» Βασίλης Βασιλικός με τον οποίο ο Γαβράς διατηρεί χρόνια σχέση εμπιστοσύνης και φιλίας, ο τραγουδιστής Γιώργος Νταλάρας, ο σκηνοθέτης Παντελής Βούλγαρης και η σύζυγός του συγγραφέας Ιωάννα Καρυστιάνη, οι σκηνοθέτες Βασίλης Βαφέας και Τάσος Μπουλμέτης, η διευθύντρια της Ταινιοθήκης της Ελλάδος Μαρία Κομνηνού, οι κινηματογραφικοί διανομείς Μάνος Κρεζίας και Ζήνος Παναγωτίδης και ο πρώην υπουργός Οικονομίας Γιάνης Βαρουφάκης. Ως γνωστόν, το βιβλίο «Ανίκητοι ηττημένοι» του τελευταίου, αποτελεί τη βάση του σεναρίου της επόμενης ταινίας του σκηνοθέτη.

Τέλος, ήταν πολύ συγκινητική η προσφώνηση όλων των ονομάτων των συγγενών του σκηνοθέτη (Κώστας, Στέφανος, Σταυρούλα, Χρύσα, Βάσω) που τον τίμησαν με την παρουσία τους, μαζί φυσικά με τον πυλώνα της ζωής του, τη σύζυγό του Μισέλ Γαβρά.

ΣΤΙΓΜΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ

Ο Ντελόν, ο Μπράντο, οι σπουδές στη Γαλλία

«Οταν ήταν παιδί ήθελε να μοιάσει με τον Ντάνα Αντριους, τον Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ, τον Μπαρτ Λάνκαστερ» ανέφερε για τον Κώστα Γαβρά στην ομιλία του ο καθηγητής Ρομπολί. «Κατάφερε όμως κάτι πολύ μεγαλύτερο προκαλώντας την επιθυμία τεράστιων σταρ του σινεμά να θέλουν να παίξουν γι’ αυτόν». Ο Ρομπολί επισήμανε απόσπασμα συνέντευξης του Αλέν Ντελόν που είπε ότι «ο μόνος λόγος για να επιστρέψει κανείς στο σινεμά είναι αν του το ζητήσει ο Κώστας Γαβράς» και αφηγήθηκε την ιστορία σύμφωνα με την οποία ο Μάρλον Μπράντο ανέβηκε τα τέσσερα πατώματα στο παριζιάνικο διαμέρισμα του Κώστα Γαβρά ώστε να λαχανιάσει και να κάνει καλή εντύπωση στον σκηνοθέτη.

Οταν ο 85χρονος σήμερα Αρκάς Κώστας Γαβράς αποφάσισε να αφήσει την Ελλάδα για το εξωτερικό, πρόθεσή του ήταν να πάει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ωστόσο στην Αμερική δεν έγινε δεκτός γιατί ήταν χαρακτηρισμένος κομμουνιστής. «Θα μπορούσα να είχα βγάλει αρκετά λεφτά ανοίγοντας σουπερμάρκετ» γράφει ο Κώστας Γαβράς. Τελικά έφυγε για το Παρίσι όπου και διέπρεψε. «Στην Αμερική πηγαίνεις για να σπουδάσεις», γράφει, «στο Παρίσι πηγαίνεις για να μορφωθείς».

Στην αυτοβιογραφία του, ο βραβευμένος με Οσκαρ σεναρίου για τον «Αγνοούμενο» σκηνοθέτης του οποίου το «Ζ» έχει κερδίσει επίσης το Οσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας και μοντάζ, εξομολογείται ότι τα χρόνια των σπουδών του στη Γαλλία ήταν τα εντονότερα της ζωής του και πως στην πραγματικότητα η σκηνοθεσία δεν διδάσκεται. Εν συνεχεία ο Ρομπολί έκανε στάσεις στις σημαντικότερες δημιουργικές στιγμές του σκηνοθέτη, αν και εδώ το λάθος του ήταν ότι μίλησε κυρίως γαλλικά, χωρίς να μεταφράζει τα όσα έλεγε στα ελληνικά.