Αναζήτηση
Χάρης Καμπουρίδης,
κριτικός τέχνης
Οπως λέμε «μια τρύπα στο νερό»
Το υλικό της τέχνης αλλάζει με τις εποχές. Τώρα περιεχόμενο είναι το μάρκετινγκ, η διαδικασία, το ίδιο το κενό, η τρύπα στο νερό, το διαρκές neo-dada. Eίναι δεκαετίες πια που ξεκίνησε αυτή η διαδικασία, απλώς τώρα χτύπησε σε κάποια εντυπωσιακά σύνορα και προκάλεσε θόρυβο, απορίες, ζήλειες. Ανάλογο σοκ προκάλεσε στα 1950 o John Cage παίζοντας μια παρτιτούρα με κλειστό το καπάκι των πλήκτρων του πιάνου, απ’ αυτόν εμπνεύστηκε όλο το γερμανικό fluxus και ο Γιόζεφ Μπόις κατεξοχήν. Neo-dada, δηλαδή τέχνη στα όρια των εκφραστικών μέσων και των ιδεών, «φτιαγμένη από τα σκουπίδια του καταναλωτικού πολιτισμού», αλλά χωρίς την αγνότητα και αθωότητα των μεσοπολεμικών ντανταϊστών που συχνά αυτοκτονούσαν πραγματικά.
Μετά τον πόλεμο, η ακρότητα ήταν προμελετημένη, και στη Γερμανία με το fluxus, και στη Γαλλία με τον νεορεαλισμό του Ρεστανί. Θυμάστε τον Κρίστο που πακετάριζε βουνά και κτίρια; Το «γεγονός» που συμβαίνει και αποτυπώνεται ως υλικό και περιεχόμενο και ως απρόσμενη ακρότητα ώστε να «γράφει» στα ΜΜΕ και στη λαχτάρα για θρασύτατη καινοτομία. «Καλλιτεχνικά Νέο είναι καθετί το ενδιαφέρον» ονομάστηκε μία από τις εκθέσεις της Συλλογής Δάκη Ιωάννου / Saatchi. Το ζήτησε η εποχή και το πήρε.
Εμείς εδώ έχουμε και τον Δημήτρη Αληθεινό που για χρόνια έθαβε τα έργα του σε «κατακρύψεις» τελετουργικές. Εχουμε και τη Μαρία Παπαδημητρίου, παγκόσμια καλλιτέχνιδα σήμερα, που κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς τι κάνει, αλλά έχει κάνει δεκάδες εφήμερα έργα σε όλον τον κόσμο, σε μουσεία και πανεπιστημιακές γκαλερί. Εργο της, αυτή ακριβώς η παρουσία του καλλιτέχνη και η όποια έμπνευση, επικοινωνιολογική συνήθως.
Η αυτοκαταστροφή του έργου είναι ήδη καθιερωμένη αισθητική αξία, από τότε που άνθησαν οι περφόρμανς / performances και οι εγκαταστάσεις / installations. Κάπως σαν το «Mission Impossible» της τηλεόρασης, του οποίου ήδη από το 1965 ξεκινά κάθε επεισόδιο με μαγνητοταινία, δίσκο είτε – πρόσφατα – CD κ.ο.κ. που εξαφανίζεται με καπνούς αφού το διαβάσει ο παραλήπτης.
Στο καλλιτεχνικό έργο που συζητήθηκε πρόσφατα – αρνούμαι να μάθω το όνομα του καλλιτέχνη, αυτή είναι η δική μου στάση «συμμετοχής» στο «έργο» του – εξαφανίζεται και το έργο και η χρηματική επένδυση. Μια μετωνυμία της παροιμίας «μια τρύπα στο νερό». Ναι, γίνεται, είναι μια φόρμα που υπάρχει, αλλά κρατά μόνο για μηδενικό χρόνο dt.
Αλέξανδρος Ψυχούλης,
εικαστικός, καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ
Καθρεφτίζει την εποχή του
Στο βίντεο που ο ίδιος ο Banksy ανεβάζει στο προφίλ του, αυτό της αυτοκαταστροφής του πιο διάσημου έργου του αμέσως μετά τη δημοπράτησή του από τον οίκο Sotheby’s, υπάρχουν μέχρι στιγμής 89.878 χρήστες που ένιωσαν την ανάγκη να πουν τη γνώμη τους. Είναι προφανώς ένας λαϊκός σταρ, ένας συμπαθής σελέμπριτι με εφηβικό ενθουσιασμό που προσπαθεί να κρατήσει την περιθωριακή του ταυτότητα διατηρώντας μυστική την πραγματική του.
Το έργο του αυτό καθαυτό είναι μια κοινωνικού τύπου pop εικονογραφία που άλλοτε δίνει εικόνα σε πολιτικές απόψεις του συρμού, άλλοτε γίνεται εξαιρετικά ευφυής, μερικές φορές καταφέρνει να απεμπολήσει τη συνθηματική μονοσημία της και ν’ αγγίξει τα όρια του υψηλού. Χρησιμοποιεί ανενδοίαστα όλες τις δοκιμασμένες τακτικές της πρωτοπορίας, ακτιβισμό, πρόκληση, καταστροφή, μεταστροφή έργων τέχνης του εμπορίου σε κάτι νέο κατά την καταστασιακή συνθήκη. Αυτό δεν είναι κατακριτέο, οι πρακτικές του παρελθόντος ανήκουν πια στο συντακτικό του σύγχρονου καλλιτέχνη.
Ο όποιος σκεπτικισμός γύρω από τον θρύλο που λέγεται Banksy εγείρεται γιατί μια σειρά αντιφάσεων γίνεται εμφανής. Ο συστηματικά αντισυστημικός καλλιτέχνης που η αγορά της τέχνης προσπαθεί να τον εκμεταλλευτεί κι αυτός κωλοτρίβεται, ο δημοφιλής άγνωστος, ο καλλιτέχνης δίχως πρόσωπο που θεσμικά ανακηρύσσεται «πρόσωπο της χρονιάς» είναι αντιφάσεις που καθρεφτίζουν μια αλλόκοτη εποχή, μια εποχή στην οποία οι μεγάλες υποσχέσεις εμπεριέχουν εκ γενετής έναν αυτοκαταστροφικό μηχανισμό.
