Πόσο αντέχουν οι νεοελληνικές σπουδές στην Ευρώπη;

Από τις 4 έως τις 7 Οκτωβρίου διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο της Λουντ, στο Κέντρο Γλωσσών και Λογοτεχνίας, το 6ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών. Η όμορφη Λουντ βρίσκεται στη Νότια Σουηδία, λίγο βορειότερα από τη Μάλμε, και συνδέεται αεροπορικώς μέσω του αεροδρομίου της Κοπεγχάγης, που απέχει μόλις τριάντα λεπτά με το τρένο. Τη Σουηδία με τη Δανία συνδέει η γέφυρα Oresund, που έχει μήκος δώδεκα χιλιόμετρα και είναι η μεγαλύτερη στην Ευρώπη στην κατηγορία της.

Στο φημισμένο Πανεπιστήμιο της Λουντ δίδαξε μετά τον πόλεμο, ως επισκέπτης καθηγητής, ο Ιωάννης Κακριδής – και αργότερα ένας ακούραστος εργάτης του πνεύματος, ο Αντώνης Μυστακίδης (Μεσεβρινός), με αξιόλογη συγγραφική παραγωγή και πολιτική δράση κατά της απριλιανής δικτατορίας και μετά το 1974 υπέρ της Κύπρου. Στο ίδιο πανεπιστήμιο διδάσκει σήμερα Νέα Ελληνικά ο πρόεδρος της οργανωτικής επιτροπής Βασίλειος Σαμπατακάκης, ο οποίος μαζί με τη Βασιλική Σιμάκη και τους λοιπούς συνεργάτες του υπήρξε η ψυχή του συνεδρίου. Ως νεοεκλεγείς πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών (ΕΕΝΣ) διαδέχτηκε τον Κωνσταντίνο Δημάδη, καθηγητή στο Βερολίνο (Freie Universität) και στην Τιφλίδα και επί σειράν ετών δραστήριο πρόεδρο της εταιρείας.

Στο συνέδριο εκπροσωπήθηκαν έντεκα εταιρείες νεοελληνικών σπουδών που είναι μέλη της ΕΕΝΣ από τις παρακάτω χώρες: Ρουμανία, Βουλγαρία, Σερβία, Γεωργία, Γαλλία, Ισπανία, Γερμανία, Ιταλία, Αυστρία, Δανία και Ολλανδία. H Ελλάδα δεν είναι μέλος της ΕΕΝΣ και συνεπώς δεν εκπροσωπείται θεσμικά, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν συστήσαμε ποτέ Ελληνική Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών – όπως άλλωστε δεν υφίσταται (αντιπροσωπευτική) Ελληνική Εταιρεία Κλασικών Σπουδών, ενώ αντίστοιχες εταιρείες, και μάλιστα δραστήριες, υπάρχουν π.χ. στο Ισραήλ και στη Νότια Αφρική. Οσον αφορά τις ανακοινώσεις, συμμετείχαμε ως χώρα με αρκετούς ομιλητές, αλλά εντύπωση προκαλεί η περιορισμένη παρουσία νεοελληνιστών-μελών ΔΕΠ ελληνικών πανεπιστημίων. Το ελληνικό κράτος εκπροσώπησε η διευθύντρια της Διεύθυνσης Γραμμάτων του υπουργείου Πολιτισμού Σίσσυ Παπαθανασίου.

Το θέμα του 6ου συνεδρίου ήταν «Ο ελληνικός κόσμος σε περιόδους κρίσης και ανάκαμψης, 1204-2018» και περιλάμβανε τις εξής θεματικές ενότητες 1. Η αποτύπωση των κρίσεων στην ελληνική γλώσσα. 2. Η κρίση της ελληνικής λογοτεχνίας και η ελληνική λογοτεχνία σε κρίση. 3. Κρίση και ανάκαμψη στην ελληνική ιστορία και ιστοριογραφία. 4. Κρίση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης. 5. Κρίση και ανάκαμψη στο θέατρο και στον κινηματογράφο. 6. Χαρτογράφηση κρίσεων στις τέχνες. 7. Ταξιδιώτες και περιηγητές σε κρίσιμες περιόδους. Πρόκειται για θέμα αρκετά «ευρύχωρο», που ο κάθε ομιλητής μπορεί να ερμηνεύσει κατά βούληση, αλλά από την άλλη είναι δύσκολο να συντονίσεις έναν τόσο μεγάλο αριθμό ανακοινώσεων χωρίς κάποιον θεματικό άξονα. Στην προκειμένη περίπτωση υποβλήθηκαν περίπου τετρακόσιες περιλήψεις ανακοινώσεων, οι οποίες κρίθηκαν ανώνυμα και επελέγησαν περίπου οι μισές. Το επίπεδο ήταν άνισο, όπως θα ανέμενε κανείς σε ένα τόσο μεγάλο συνέδριο, αλλά ο τρόπος επιλογής λειτούργησε ως ένα πρώτο φίλτρο. Η θεματική ανομοιογένεια των ανακοινώσεων, από τη φιλολογία έως την πολιτική και την οικονομία, οφείλεται στην κατεύθυνση που έχουν πάρει οι νεοελληνικές σπουδές κυρίως στις αγγλοσαξονικές χώρες, όπου καλύπτουν πλέον ένα πλήθος από διακριτούς επιστημονικούς κλάδους και κάθε μορφής δραστηριότητα, με συνεκτικό κρίκο την αναφορά στη νεότερη και τη σύγχρονη Ελλάδα.

Οι σπουδές φθίνουν

Αναφέρθηκα παραπάνω στην περιορισμένη παρουσία νεοελληνιστών-μελών ΔΕΠ από ελληνικά πανεπιστημιακά ιδρύματα. Είναι κρίμα γιατί η προσπάθεια που γίνεται τόσα χρόνια με την ΕΕΝΣ και τη διοργάνωση αυτών των συνεδρίων αξίζει κάθε υποστήριξη εκ μέρους μας. Ειδικά σήμερα που οι νεοελληνικές σπουδές φθίνουν στη Δυτική Ευρώπη και μάλιστα σε χώρες όπου στο παρελθόν είχαν μεγάλη άνθηση και λαμπρή παράδοση. Δεδομένου ότι το ενδιαφέρον για τα νέα ελληνικά έχει μειωθεί δραματικά, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ο απαιτούμενος αριθμός φοιτητών, τα Τμήματα Νεοελληνικών Σπουδών κλείνουν ή συρρικνώνονται ή εντάσσονται σε σχολές γλωσσών και λογοτεχνιών, όπου υποβαθμίζονται και αλλοιώνεται ο χαρακτήρας τους,  ενώ οι διδακτικές θέσεις που κενώνονται δεν επαναπροκηρύσσονται. Συγκινητικά ήταν όσα ακούσαμε εν προκειμένω για την προσπάθεια των δανών νεοελληνιστών να κάνουν ένα νέα ξεκίνημα.

Από την άλλη, τα νέα ελληνικά «αντέχουν» στη Ρωσία (πολιτικά ενδιαφέρουσες ήταν οι αναφορές που έγιναν από την εκπρόσωπο της χώρας αυτής και της Ουκρανίας στο ευαίσθητο ζήτημα της Κριμαίας, περιοχής με ιστορική βαρύτητα για τον Ελληνισμό) και στις βαλκανικές χώρες, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και τη Σερβία. Αυτό οφείλεται σε λόγους ιστορικούς και γεωγραφικούς αλλά και άλλους σχετιζόμενους με την κρατική υπόσταση των περισσότερων ιδρυμάτων. Οι νεοελληνιστές αυτών των χωρών επιδίδονται συστηματικά στη μετάφραση έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας στις γλώσσες τους και αντίστροφα, συνεργάζονται με ελληνικά πανεπιστημιακά και άλλα ιδρύματα για ποικίλους σκοπούς, οργανώνουν ή συμμετέχουν στα συνέδρια των νεοελληνιστών των βαλκανικών χωρών (το επόμενο θα γίνει στην Κομοτηνή τον Νοέμβριο του 2019) και γενικότερα επιδίδονται σε δραστηριότητες που κρατούν ζωντανή τη γλώσσα και τη λογοτεχνία μας και τους πολιτιστικούς δεσμούς της Ελλάδας με τις βαλκανικές χώρες.