Σε πρώτο πλάνο ένα ζευγάρι ρυτιδιασμένα χέρια προσπαθούν να συγκρατήσουν όσο περισσότερα χαρτονομίσματα του ενός δολαρίου μπορούν. Στο βάθος μια σκούπα που κρατά ένας νεαρός σαρώνει όσα έχουν ξεμείνει στο δάπεδο. Αν έπρεπε να ποντάρει κάποιος σχετικά με την προέλευση του στιγμιοτύπου και οι επιλογές του ήταν δύο, με ασφάλεια θα διάλεγε «Νυχτερινό κέντρο, Αστόρια, Νέα Υόρκη». Διότι η επιλογή «Μεσολόγγι, Πανηγύρι του Αϊ-Συμιού» θα έμοιαζε χαμένη από χέρι. Είναι (και) αυτό το στοιχείο, της έκπληξης, που δικαιολογεί τον τίτλο της έκθεσης «Ηθος. Εικόνες από μιαν άλλη Ελλάδα» που ετοιμάζει το Μουσείο Μπενάκη με την υπογραφή δύο νέων σχετικά φωτογράφων, του Γιώργου Τατάκη και του Μιχάλη Παππά, ιδρυτικών μελών του πολυχώρου Reflex Photographers και της διαδικτυακής πλατφόρμας pculiar.com, την οποία οι ίδιοι περιγράφουν ως ένα είδος trip advisor για όσους αγαπούν τα έθιμα.

Μια σειρά 40 εικόνων, 20 ασπρόμαυρων του Γιώργου Τατάκη και 20 έγχρωμων του Μιχάλη Παππά, που κοιτάζουν ό,τι απέμεινε από την παράδοση με μια σύγχρονη ματιά διατηρώντας στα καρέ τους κάτι από την αύρα όλων εκείνων των θρυλικών φωτογράφων που διέσωσαν μέσα από τη δουλειά τους μια Ελλάδα που χάθηκε στο σαρωτικό πέρασμα του χρόνου και της εξέλιξης.

Για ποιο λόγο όμως ενώ οι δύο φωτογράφοι εστιάζουν στα έθιμα έχουν δώσει στην έκθεσή τους τον τίτλο «Ηθος»; «Είναι ένα είδος λογοπαιγνίου που συνδυάζει το έθος, τη συνήθεια δηλαδή, με τα ήθη, τις κοινωνικές μορφές συμπεριφοράς. Το ήθος ως λέξη αφορά την προσωπική ιδιοσυγκρασία και θεωρήσαμε ότι είναι κατάλληλη για να περιγράψει τους ήρωές μας, οι οποίοι στη φαντασία μας αποκτούν επικές διαστάσεις» εξηγεί στα «Πρόσωπα» ο Γιώργος Τατάκης.

Πώς κι αποφάσισαν δύο δημιουργοί κάτω των 40 να ασχοληθούν με την παράδοση; «Ο,τι σε συγκινεί είναι σύγχρονο» απαντά ο Γιώργος, ο οποίος για χάρη της φωτογραφίας εγκατέλειψε την καριέρα του ως ηλεκτρολόγος – μηχανολόγος. «Η πρωτοπορία είναι στην απόδοση. Τα έθιμα για εμάς είναι η αφορμή. Στόχος μας είναι να τα δούμε με μια δική μας ματιά, όχι να κάνουμε καταγραφή όπως θα συνέβαινε αν γυρίζαμε ντοκιμαντέρ. Δεν παρουσιάζουμε την αντικειμενική πραγματικότητα αλλά την υποκειμενική μας άποψη» συνεχίζει.

«Ορισμένα από αυτά μάς είναι πολύ οικεία», μπαίνει στην κουβέντα και ο Μιχάλης Παππάς, ο οποίος εν μια νυκτί, μετά την ξαφνική απώλεια του πατέρα του, αποφάσισε να παραιτηθεί από τον τομέα ασφάλειας του αεροδρομίου όπου εργαζόταν για να ασχοληθεί με τη φωτογραφία. «Η εικόνα με τα χρήματα που είδατε μπορεί να είναι από το πανηγύρι στο Μεσολόγγι, όμως εγώ ως παιδί στη Βόρεια Εύβοια όπου μεγάλωσα θυμάμαι τον εαυτό μου να μαζεύει τα πεντοχίλιαρα στα τοπικά πανηγύρια και να τα αφήνει στην ποδιά της τραγουδίστριας. Ηταν το παιχνίδι μου για να μην αποκοιμηθώ. Κάποιες φορές στο τέλος μού έδινε κι ένα για χαρτζιλίκι. Οπότε τα έθιμα ήταν για μένα ένα εύκολο θέμα για να το εντοπίσω και αρκετά οικείο για να το προσεγγίσω λόγω των βιωμάτων μου».

Το συγκεκριμένο έθιμο στο Μεσολόγγι με τις παρέες των αρματωμένων και των καβαλάρηδων που γλεντούν επί τρεις μέρες με νταούλια και ζουρνάδες και πετούν όλο το βράδυ μονοδόλαρα στους οργανοπαίκτες («πηγαίνουν πριν από το πανηγύρι στην τράπεζα και κάνουν συνάλλαγμα. Οταν είχαμε δραχμές, έριχναν πενηντάρικα και κατοστάρικα. Τώρα δεν μπορούν όλο το βράδυ να ρίχνουν εικοσάευρα…» εξηγεί ο Μιχάλης τον ρόλο των δολαρίων στο ελληνικό έθιμο) ήταν που έφερε κοντά τους δύο πλέον συνεργάτες.

Από την Ηπειρο στο Καστελλόριζο. Από τον Εβρο ώς το Καστελλόριζο – «αν και έχουμε κενά στην Ηπειρο, την Πελοπόννησο και σε κάποια νησιά» – οι δύο φωτογράφοι αναζητούν έθιμα που θα τους τραβήξουν την προσοχή και συνήθως καλύπτουν από τη φάση της προετοιμασίας ώς το μάζεμα του γλεντιού. «Το κριτήριό μας είναι να πάμε εκεί που πιστεύουμε ότι θα βγουν ωραίες εικόνες. Είναι ρίσκο. Δεν ξέρεις ποτέ αν θα καταφέρεις να βρεις αυτό που ψάχνεις» λέει ο Γιώργος με αφορμή τις φωτογραφίες που θα δείξουν και οι οποίες θα συνυπάρξουν με αντικείμενα από τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου Μπενάκη σε επιμέλεια της Ξένιας Πολίτου. Και δεν φείδονται κόπου για να φτάσουν ώς τους Πουρπούρηδες στο Ισαάκιο του Εβρου, «ένα έθιμο διονυσιακής καταγωγής στο πλαίσιο του οποίου είχαν σκοτωθεί περισσότερα από δέκα άτομα στο παρελθόν και είχε διακοπεί για μία δεκαετία», ώς τα Κοτσαμάνια στον Τετράλοφο Κοζάνης, αλλά και τους παραδοσιακούς γάμους στην Ολυμπο της Καρπάθου, ακόμη κι αν χρειαστεί να κοιμηθούν για μία εβδομάδα στο αυτοκίνητό τους, όπως έκανε ο Μιχάλης στο πρώτο του φωτογραφικό ταξίδι στην Ξάνθη, όταν λόγω μιας βλάβης στο αυτοκίνητο βγήκε εκτός προϋπολογισμού.

Ποια είναι ωραία εικόνα για το φωτογραφικό δίδυμο; «Εκείνη που είναι ανοιχτή, που σου δημιουργεί περισσότερες ερωτήσεις παρά απαντήσεις» πιστεύει ο Γιώργος. Και ο Μιχάλης προσθέτει: «Εχουν φωτογραφιστεί τα πάντα. Για να σηκώσω τη μηχανή μπροστά σε ένα θέμα, θα πρέπει να μπορώ να το παντρέψω με μια καλή φόρμα. Ο συνδυασμός θα φέρει την καλή φωτογραφία. Αν έχω μόνο ωραίο περιεχόμενο, θα έχω κάνει καταγραφή. Οσο δε πιο πρωτότυπος είσαι τόσο πιο αληθινός, διότι η φωτογραφία είναι ο καθρέφτης του δημιουργού της». Αν είναι έτσι λοιπόν, οι επισκέπτες της έκθεσης τι θα μάθουν για τους δύο φωτογράφους; «Αν μπορούσαμε να το πούμε, θα ήμασταν συγγραφείς» απαντά ο Γιώργος με χιούμορ.

Κι ο ανταγωνισμός ποιο ρόλο κατέχει στη σχέση τους; «Υπάρχουν φορές που έχουμε τραβήξει την ίδια σκηνή κι είναι λογικό αφού ταξιδεύουμε μαζί. Δεν έχουμε άγχος όμως σχετικά με το ποιος είναι ο καλύτερος. Μας ενδιαφέρει η διαδικασία της φωτογραφίας» απαντούν, ενώ εξηγούν τον τρόπο δουλειάς τους: όλες οι λήψεις γίνονται με έναν φακό, χωρίς ζουμ και σε οριζόντιο φορμάτ. Χωρίς επεξεργασία, τη στιγμή μάλιστα που είναι τόσο διαδεδομένη ακόμη και μέσω των κινητών τηλεφώνων; «Η καλύτερη επεξεργασία είναι εκείνη που δεν φαίνεται» λέει ο Μιχάλης και προσθέτει: «Δεν πρέπει να μπερδεύουμε την ευκολία του μέσου με το αποτέλεσμα». Κι ο Γιώργος καταλήγει: «Ο καθένας μπορεί να καταλάβει ότι δεν αρκεί να πατήσει τα πλήκτρα ενός πιάνου για να παίξει μουσική κι ότι χρειάζεται να σπουδάσει στο ωδείο. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε λοιπόν ότι και η φωτογραφία χρειάζεται παιδεία. Δείχνει κάτι που μπορεί να μην το είχες δει ενώ βρισκόσουν εκεί».

info

H έκθεση «Γιώργος Τατάκης – Μιχάλης Παππάς, Ηθος. Εικόνες από μιαν άλλη Ελλάδα» από τις 7 Νοεμβρίου έως τις 13 Ιανουαρίου 2019 στο Μουσείο Μπενάκη, Κουμπάρη 1