Ολα τα πολιτικά συστήματα κάποτε τελειώνουν. Ετσι και η δημοκρατία μπορεί να εξαφανιστεί. Βρισκόμαστε κοντά στο τέλος της; Μετά το Brexit, και ιδίως μετά την εκλογική νίκη του Τραμπ στις ΗΠΑ, πλημμύρισαν οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες από τόμους που προαναγγέλλουν τον θάνατο της δημοκρατίας, το τέλος του πλουραλισμού, τις τελευταίες ημέρες του κοινοβουλευτισμού και τόσα άλλα. Εγκυρότερο ανάμεσά τους ίσως είναι το βιβλίο του καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, Ντέιβιντ Ράνσιμαν, «How Democracy Ends» («Πως Τελειώνει η Δημοκρατία», Εκδ. Profile Books 2018).
Η άποψή του είναι πως το τέλος της σύγχρονης δημοκρατίας δεν μοιάζει με τίποτα με όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Ούτε πραξικοπήματα, ούτε χαώδεις καταστάσεις, ούτε ολοκληρωτισμοί. Η δημοκρατία θα μας απoχαιρετήσει σιγά σιγά, σχεδόν ασυναίσθητα. Ισως η απομάκρυνσή της να μη γίνει συνείδηση. Αυτό που θα συμβεί είναι αλλοίωση των θεσμών και υποχώρηση κυρίαρχων μέχρι πρότινος αντιλήψεων. Θα αρχίσουμε, ίσως έχουμε ήδη αρχίσει, να ζούμε σε κάτι διαφορετικό. Και θα το έχουμε συνηθίσει.
Γίνεται εύκολα κατανοητό βέβαια πως ο Runciman, όπως και τόσοι άλλοι αλληλέγγυοι στις απόψεις του, θρηνεί τους θεσμούς που σταδιακά αναθεωρούνται στη βάση μιας παλινόρθωσης από καιρό περιφρονημένων κοινωνικών αξιών. Σηματοδοτεί όμως αυτό κατάρρευση της δημοκρατίας; Η μήπως οδηγεί σε παλινόρθωση εγκαταλειμμένων αξιών της; Πέραν κάποιων εύλογων ανησυχιών (υπερνίσχυση μεγαλοοργανισμών, ασύλληπτα άλματα τεχνολογίας, αίσθημα αδυναμίας απλού πολίτη) πολλές άλλες παρατηρήσεις υποδηλώνουν ενόχληση των πολιτικών ελίτ για κυριαρχία αντιλήψεων του απλού κόσμου. Μαζί με το γεγονός βέβαια πως ο Τραμπ εμφανίζεται να υλοποιεί όσα προεκλογικά υποσχόταν. Μειώνει τους φόρους εξασφαλίζοντας μικρότερη ανεργία, τσακίζει αντιρρήσεις «φίλων» επιβάλλοντας σε Καναδά και Μεξικό εμπορικές συμπεριφορές που ευνοούν την αμερικανική παραγωγή, αγριεύει την Κίνα και την οδηγεί να υποχρεώσει Βόρεια Κορέα σε συμβιβασμό. Και άλλα…
Οι ελίτ όμως αγνοούνται και σε ζητήματα καθημερινότητας. Ακούμε για «ξενοφοβία» όταν κυβερνήσεις υποστηρίζουν τον σεβασμό των εθνικών νόμων και αξιών από αυθαίρετα εισερχόμενους μετανάστες, που δεν συνεισφέρουν ουσιαστικά στην οικονομία, ενώ απαιτούν αλλαγές τοπικών αξιών κι επιβολή των δικών τους. Ο κατακερματισμός της κοινωνίας βάσει των επιμέρους ιδιαιτεροτήτων περιθωριακών κοινωνικών ομάδων ανατρέπεται με επιβολή κανόνων συμπεριφοράς της πλειοψηφίας. Γιατί αυτό είναι αντιδημοκρατικό; Αλλο πράγμα ο σεβασμός δικαιωμάτων μειοψηφιών. Κι εντελώς άλλο η επιβολή αξιών και συνηθειών μαχητικών μειοψηφιών σαν κανονική νόρμα καθημερινής συμπεριφοράς!
Ο σεβασμός επίσης της εθνικής νομοθεσίας αποτελεί δείγμα υποχώρησης δημοκρατικών κανόνων; Γιατί η ανοχή αυθαιρεσιών περιθωριακών μειψηφιών (σε Πανεπιστήμια, γειτονιές, στους δρόμους) συνιστά δημοκρατικότητα, και το αίσθημα ανασφάλειας της μεγάλης πλειοψηφίας αποτελεί κανονικότητα;
Με όλα αυτά είναι φανερό πως οι ανησυχίες μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας περισσότερο αντανακλούν ενόχληση των ελίτ για «ενδυνάμωση» του απλού πολίτη, παρά φόβους για υποχώρηση της πραγματικής δημοκρατίας.