Ο απελθών υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς προέβη κατά την παράδοση του υπουργείου στον Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα στην «αποκάλυψη» ότι η Ελλάδα σχεδιάζει να προχωρήσει σε τμηματική επέκταση των χωρικών της υδάτων, αρχικά στη δυτική πλευρά της χώρας, από τα έξι στα 12 ναυτικά μίλια. Η δήλωση προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από την πλευρά της αντιπολίτευσης, με την επισήμανση ότι τόσο σοβαρές ανακοινώσεις δεν θα έπρεπε να γίνονται από υπουργούς που έχουν παύσει να είναι μέλη της κυβέρνησης.

Μοιάζει προφανές ότι ο πρώην υπουργός ήθελε να κλείσει με έναν εντυπωσιακό τρόπο τη θητεία του και φυσικά να προβάλει ένα εθνικό προφίλ, το οποίο κατά ορισμένους είχε πληγεί από τον συμβιβασμό που δέχθηκε με τη συμφωνία των Πρεσπών. Ωστόσο, η υπόθεση της επέκτασης των χωρικών υδάτων έχει ενδιαφέρον παρασκήνιο. Η αρχική απόφαση για επέκταση δεν προήλθε εν κενώ ούτε συνιστά απόλυτη πρωτοβουλία της σημερινής κυβέρνησης – πόσω μάλλον του Νίκου Κοτζιά.

ΤΡΙΑ ΣΤΑΔΙΑ. Ο πρώην υπουργός αναφέρθηκε ουσιαστικά σε μία διαδικασία τριών σταδίων. Η πρώτη εξ αυτών (η οποία θεωρείται πιο ώριμη) αφορά την επέκταση σε μία έκταση από τα Διαπόντια Νησιά, βορείως της Κέρκυρας, ώς τα Αντικύθηρα με κλείσιμο κόλπων και χάραξη ευθειών γραμμών βάσης. Αυτό το αρχικό στάδιο είναι μία διαδικασία που ξεκίνησε στο πλαίσιο των συζητήσεων με την Αλβανία και την Ιταλία εντός του 2014, με σκοπό αφενός την απεμπλοκή από το αδιέξοδο της συμφωνίας για τις θαλάσσιες ζώνες με την πρώτη και αφετέρου την ανανέωση της συμφωνίας του 1977 με την Ιταλία για την υφαλοκρηπίδα ώστε να ακολουθήσει το μοντέλο μιας ευρύτερης συμφωνίας θαλάσσιων ζωνών (συμπεριλαμβανομένης της ΑΟΖ). Η κίνηση να προχωρήσει η επέκταση των χωρικών υδάτων διακριτά από τις ευρύτερες συμφωνίες επελέγη, σύμφωνα με πληροφορίες, επειδή οι δεύτερες δεν προχωρούν. Ωστόσο, οι καθυστερήσεις της ελληνικής πλευράς το 2015 είχαν οδηγήσει την Ιταλία να τις εκμεταλλευθεί και σταδιακά να υποχωρήσει από τα συμφωνηθέντα. Το ζήτημα της αλιείας υπήρξε άλλωστε πάντοτε δύσκολο στις ελληνοϊταλικές συνομιλίες. Οσο για τις συνομιλίες με την Αλβανία, η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ναυτικά μίλια είναι πρόταση που έχει κατατεθεί εδώ και πολύ μεγάλο διάστημα από αρμόδιους υπηρεσιακούς παράγοντες, αλλά αρχικώς εκρίθη άσκοπη.

ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ. Τα επόμενα δύο στάδια αφορούν την επέκταση από τα Αντικύθηρα στην Κρήτη και στη συνέχεια από την Κρήτη προς πιο βόρεια (Σαρωνικός, Παγασητικός, Εύβοια κ.ά.). Η παραχώρηση περιοχών προς έρευνα υδρογονανθράκων δυτικά της Κρήτης ίσως να συνηγόρησε σε αυτή την επιλογή. Ωστόσο τα πράγματα θα γίνουν σαφέστερα όταν δημοσιοποιηθούν οι περιοχές της επέκτασης, όταν θα φανεί αν όλη η Κρήτη (μέχρι την απώτατη ανατολική της πλευρά) «αποκτήσει» 12 ναυτικά μίλια. Το τρίτο στάδιο βρίσκεται σε πολύ αρχική φάση. Οι περιοχές του αφορούν βέβαια αποκλειστικά το Αιγαίο, οπότε εκεί ίσως ισχύσουν άλλα «κριτήρια», λόγω των τουρκικών αντιδράσεων.

Στο υπουργείο Εξωτερικών και σε ακαδημαϊκούς κύκλους έχουν καταγραφεί δύο βασικές σχολές σχετικά με το τι πρέπει να πράξει η Ελλάδα αναφορικά με τα χωρικά ύδατα. Η μία ισχυρίζεται ότι πρέπει η Ελλάδα να διατηρήσει ανοιχτό το δικαίωμα της επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης και να το ασκήσει όποτε κρίνει σκόπιμο. Η άλλη σχολή θεωρεί ότι η χώρα μας δεν μπορεί να είναι η μόνιμη εξαίρεση στον κόσμο που δεν ασκεί το δικαίωμα της επέκτασης και πρέπει να το πράξει. Παρά τις κατά καιρούς δημόσιες διαψεύσεις, η Ελλάδα όχι μόνο έχει ξεκινήσει χρόνια να συζητά για τμηματικές επεκτάσεις των χωρικών της υδάτων, αλλά επί μεγάλο χρονικό διάστημα το ζήτημα της αιγιαλίτιδας ζώνης στο Αιγαίο υπήρξε τμήμα των διερευνητικών συνομιλιών με την Τουρκία.