Το άνοιγμα του Φακέλου της Κύπρου αποτελούσε για δεκαετίες μια ιστορική, πολιτική και ηθική εκκρεμότητα που βάραινε το εγχώριο πολιτικό σύστημα. Η δημοσιοποίηση των πρώτων τεσσάρων τόμων από τους 30-32, που υπολογίζεται να φτάσουν τελικά, με το συγκεντρωμένο διάσπαρτο υλικό που υπήρχε καταχωνιασμένο στα υπόγεια της Βουλής των Ελλήνων και ήταν το αποτέλεσμα των πολύμηνων εργασιών της Ειδικής Εξεταστικής Επιτροπής που λειτούργησε από τον Φεβρουάριο του 1986 έως τον Μάρτιο του 1988, έλαβε προεκτάσεις ιστορικού γεγονότος.

Χρειάστηκαν δύο χρόνια συστηματικής δουλειάς για τη συγκέντρωση, την ταξινόμηση και σε κάποιες περιπτώσεις ανασύσταση του υλικού αυτού. Εντεκα σφραγισμένες κούτες με 134 φακέλους που περιείχαν καταθέσεις 88 μαρτύρων καθώς και τις καταθέσεις επιπλέον 45 μαρτύρων στην υποεπιτροπή για τη δημιουργία του πορίσματος που ουδέποτε έφτασε προς ψήφιση στην Ολομέλεια της Βουλής, καθώς και όλα τα συνοδευτικά έγγραφα τα οποία κατατέθηκαν από τους μάρτυρες, αποτελούν το υλικό που παραδόθηκε τον Ιούλιο του 2017 από τον Νίκο Βούτση στον κύπριο ομόλογό του Δημήτρη Συλλούρη.

ΟΓΚΩΔΕΣΤΑΤΟ ΥΛΙΚΟ. Ελληνες και κύπριοι εμπειρογνώμονες εργάστηκαν έκτοτε από κοινού προκειμένου να καταστεί δυνατή η επεξεργασία του ογκωδέστατου υλικού που έρχεται να φωτίσει τις συνθήκες και τους υπευθύνους της κυπριακής τραγωδίας που ξεκίνησε με το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου της 15ης Ιουλίου 1974, υπό την καθοδήγηση της χούντας των Αθηνών, και κορυφώθηκε με την εισβολή του «Αττίλα». Η Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής, που συγκροτήθηκε επί κυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου με καθυστέρηση 12 ετών, δεν είχε καταλήξει σε κοινό πόρισμα, ενώ τόσο το πόρισμα της τότε πλειοψηφίας όσο και τα συνοδευτικά πορίσματα της μείζονος και της ελάσσονος αντιπολίτευσης κατατέθηκαν στην Ολομέλεια την 31η Οκτωβρίου 1988, χωρίς όμως ποτέ να συζητηθούν και βεβαίως να ψηφιστούν. Ο Φάκελος της Κύπρου περιέπεσε στην ιστορική λήθη, ενώ ευθύνες ουδέποτε αποδόθηκαν.

Οταν συγκεντρωνόταν το υλικό, διαπιστώθηκε ότι έλειπαν οι 11 αρχικοί φάκελοι με τις ισάριθμες πρώτες μαρτυρικές καταθέσεις προσώπων που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 κατά του Μακαρίου. Οι καταθέσεις τους ανακτήθηκαν παρά τις τεχνικές δυσκολίες λόγω παλαιότητας ύστερα από απομαγνητοφώνηση του σχετικού ηχητικού υλικού που συγκέντρωνε η Ειδική Εξεταστική Επιτροπή. Πρόκειται μεταξύ άλλων για τις καταθέσεις του ταξίαρχου Μ. Γεωργίτση, ο οποίος είχε χριστεί από το καθεστώς της χούντας επικεφαλής του πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου, του συνταγματάρχη Κ. Κομπόκη, υπαρχηγού του Γεωργίτση, ο οποίος είχε το γενικό πρόσταγμα της επίθεσης κατά του Προεδρικού Μεγάρου (και οι δύο υπηρετούσαν στην Εθνική Φρουρά), του ταγματάρχη Αθ. Σκλαβενίτη, απεσταλμένου του πραξικοπηματία Ιωαννίδη στην Κύπρο την επίμαχη περίοδο και αρχηγού της ΕΟΚΑ Β’ στην τελευταία φάση της, του υποστράτηγου Π. Κορκόντζελου, επικεφαλής της 21ης Επιλαρχίας μέσων αρμάτων μάχης που πήρε μέρος στην επίθεση κατά του Προεδρικού Μεγάρου, του αντιστράτηγου Π. Κατσαδήμα, επιτελικού του ΓΕΕΘΑ, του υποστράτηγου Γ. Πούλου, που κατά την εισβολή ήταν επικεφαλής Πυροβολικού στην Κύπρο, του αντιστράτηγου Ι. Μπίτου, αντισυνταγματάρχη την επίμαχη περίοδο του πραξικοπήματος και της εισβολής στη Διεύθυνση Κύπρου του Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων (ΑΕΔ) στην Αθήνα, του Γ. Ντενίση, αρχηγού της Εθνικής Φρουράς, του Γ. Λεβογιάννη, επιτελικού του ΓΕΣ.

Ο ΣΑΜΨΩΝ ΚΑΙ Η ΓΡΑΒΑΤΑ. Ανατριχιαστικές είναι οι λεπτομέρειες που καταγράφονται σε μερικές καταθέσεις, όπως του συνταγματάρχη Κομπόκη, ο οποίος είχε αναλάβει την επιχείρηση επίθεσης κατά του Προεδρικού Μεγάρου και περιγράφει πώς επελέγη ο Νικόλαος Σαμψών να αντικαταστήσει τον ανατραπέντα Μακάριο:

Πρόεδρος: Και κάτι άλλο που είπατε σχετικά με τον Σαμψών, του ‘πες έλα, Σαμψών, εδώ, βάλε μια γραβάτα. Τι σημαίνει αυτό;

Κομπόκης: Σας είπα. Εδώ είχαμε άλλα προβλήματα. Ακόμη δεν είχε τελειώσει η επιχείρησις κι όταν τους άκουγα αυτούς να ασχολούνται και να στενοχωρούνται και να ανησυχούν, διότι δεν έβρισκαν Πρόεδρο, πάνω στην ανησυχία μου και στην οργή μου λέω πάει στο καλό, ασχολείστε με πράγματα που δεν είναι ακόμα της παρούσης, είδα τον Σαμψών μπροστά, του λέω έλα εδώ, βάλε γραβάτα, να σε ορκίσουν να ησυχάσουν.

Πρόεδρος: Τους το είπατε εσείς να τον ορκίσουν τον Σαμψών;

Κομπόκης: Βέβαια, έλα να σε κάνουν Πρόεδρο, του ‘πα. Βεβαίως το ‘πα.

Πρόεδρος: Μετά όταν τον είδατε ορκισμένο…

Κομπόκης:Και βέβαια σας λέω για τη μέθοδο, έτσι όπως έγινε το πράγμα αναλαμβάνω την ευθύνη. Πού να ξέρω εγώ τώρα. Τώρα τι να πω τώρα, ν’ αρχίσω να κριτικάρω τους ανθρώπους αυτούς; Ηδη είπα εγώ το θεωρώ τελείως ανόητο, χαζό το λιγότερο, κι αν δεν τον ξέρανε ακόμα τον Σαμψών, έπρεπε να συνεννοηθούν με την προϊσταμένη τους Αρχή, η οποία ήταν εδώ το Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων.

Με επισημότητα

Σε Παυλόπουλο και Τσίπρα παρέδωσε τους τόμους ο Βούτσης

Ο Πρόεδρος της Βουλής Νίκος Βούτσης για λόγους ιδιαίτερου συμβολισμού, επέδωσε με κάθε επισημότητα τους τέσσερις πρώτους τόμους του Φακέλου της Κύπρου στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο και στον Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα. Οπως δήλωσε, αυτό είναι το ελάχιστο χρέος για την ανασύσταση της ιστορικής μνήμης και τη διαμόρφωση μιας συλλογικής εθνικής κουλτούρας μνήμης πάνω σ’ αυτή τη μεγάλη τριπλή τραγωδία που υπήρξε. Το υλικό παραδόθηκε και στα κόμματα – πλην Χρυσής Αυγής. Την επιτροπή που επεξεργάστηκε το ογκώδες υλικό αποτελούν ο γενικός γραμματέας της Βουλής Κώστας Αθανασίου και οι Αντώνης Βγόντζας, Ελλη Δρούλια, Παναγιώτης Ηλιόπουλος, Ολια Ησαΐα, Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, Ηλίας Νικολακόπουλος, Πέτρος Παπαπολυβίου, Γιώργος Σαββαΐδης, Τάσος Σακελλαρόπουλος, Αρης Σωτηρόπουλος, Βάσω Τσακανίκα και Μάγδα Φυτιλή.