Στα «ΝΕΑ» του Σαββάτου της 20/10/2018 ο κ. Γιώργος Νασμής δημοσίευσε ένα ωραίο άρθρο «Περί βλακείας», στο οποίο αποδέχεται την άποψη του καθηγητή Carlo Cipolla ότι στον κόσμο υπάρχουν πολλοί ηλίθιοι. Αναφέρει μάλιστα την εκτίμηση του Δ. Χαριτόπουλου ότι, επί τη βάσει της κατανομής του Gauss (δηλ. της κανονικής κατανομής), ο ένας στους τέσσερις είναι ηλίθιος. Αντίθετα προς την άποψη αυτή νομίζω ότι οι άνθρωποι δεν είναι ηλίθιοι, αλλά δρουν ορθολογικά με βάση το συμφέρον τους. Πίσω από κάθε πράξη, που εμείς νομίζουμε ότι είναι αποτέλεσμα ηλιθιότητας, αν την εξετάσουμε, θα βρούμε ότι έχει κίνητρο το συμφέρον. Βέβαια, δεν είναι πάντοτε εύκολο να εντοπίσουμε πού βρίσκεται και ποιο είναι το συμφέρον.
Ας πάρουμε ως παράδειγμα τον Νόμο 4322/2015 του Νίκου Παρασκευόπουλου με τον οποίο αποφυλακίστηκαν 1.937 εγκληματίες, πολλοί από τους οποίους διέπραξαν μετά την αποφυλάκισή τους νέα εγκλήματα, μεταξύ των οποίων και ανθρωποκτονίες. Μπορεί κανείς να υποστηρίξει στα σοβαρά ότι ένας υπουργός (και καθηγητής Πανεπιστημίου) και πάνω από 150 βουλευτές που ψήφισαν τον νόμο αυτόν είναι ηλίθιοι; Ακόμη, μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι η κυβέρνηση, που αρνείται να καταργήσει τον νόμο αυτόν παρά την κατακραυγή που έχει προκαλέσει, αποτελείται από ηλίθιους;
Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε ότι σύμφωνα με την ΕΛ.ΑΣ. έγιναν, κατά το 2017, στη χώρα μας 75.707 κλοπές και διαρρήξεις, 34.026 κλοπές τροχοφόρων, 4.271 ληστείες και 39.221 άλλες εγκληματικές πράξεις, μεταξύ των οποίων 78 ανθρωποκτονίες και 156 βιασμοί. Στο τρομακτικό σύνολο αυτών των 153.225 εγκληματικών πράξεων θα πρέπει να προσθέσουμε 6.232 απόπειρες διάπραξης εγκλημάτων.
Ας πάρουμε ένα άλλο παράδειγμα διαφορετικού χαρακτήρα. Ο Νόμος 4387/2016 του Γιώργου Κατρούγκαλου αναστέλλει την καταβολή της σύνταξης στους συνταξιούχους του Δημοσίου αν αυτοί απασχοληθούν σε θέσεις της γενικής κυβέρνησης. Ετσι, ένας σπουδαίος επιστήμονας με μεγάλη και χρήσιμη εμπειρία, π.χ. ένας ειδικός γιατρός χειρουργός, μπορεί να εργαστεί μόνο σε ιδιωτικά νοσοκομεία. Μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι εκείνοι που πρότειναν και ψήφισαν αυτήν τη διάταξη, που είναι οι ίδιοι με αυτούς που ψήφισαν τον νόμο Παρασκευόπουλου, είναι ηλίθιοι;
Η απάντησή μου και στις δύο παραπάνω περιπτώσεις είναι αρνητική με εμφατικό τρόπο. Πίσω από την προώθηση και ψήφιση αυτών των νόμων υπάρχει ασφαλώς κάποιο συμφέρον. Βέβαια, ο αναγνώστης θα αναρωτηθεί ποιο είναι αυτό το συμφέρον, δηλ. ποια σκοπιμότητα και ποιου ή ποιων το συμφέρον κρύβεται πίσω από αυτήν τη νομοθετική δραστηριότητα. Ειλικρινά, δεν γνωρίζω. Υπάρχουν μερικές λογικές ερμηνείες, αλλά αυτές είναι μόνον η γνώμη μου και δεν μπορώ να τις τεκμηριώσω, και συνεπώς δεν μπορώ να τις αναφέρω. Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι οι άνθρωποι κάνουν λάθη και αυτό μπορεί να εξηγεί ορισμένες πράξεις. Σωστά, αλλά αν πρόκειται περί λάθους, πρέπει να ακολουθεί η διόρθωσή του.
Πάντως, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το να εξηγούμε τις φανερά επιβλαβείς ή κακές αποφάσεις και πράξεις υποστηρίζοντας ότι ο πράττων είναι ηλίθιος ισοδυναμεί ουσιαστικά με απαλλαγή από τις ευθύνες του και με αθώωσή του.
Ο Θεόδωρος Λιανός είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών