Η άγνωστη πρώτη βιογραφία του Σκεντέρμπεη

Μια αθησαύριστη μέχρι πρότινος «ψηφίδα» προσθέτει στις πηγές της μεταβυζαντινής ιστορίας η Μάχη Παΐζη – Αποστολοπούλου με τη βιογραφία για τον Γεώργιο Καστριώτη – τον επονομαζόμενο Σκεντέρμπεη -, από το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Πρόκειται για χειρόγραφο που βρέθηκε στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και αφηγείται τον «βίο και την πολιτεία» του χριστιανού ηγεμόνα του 15ου αιώνα, ο οποίος αναχαίτισε για περίπου 25 χρόνια την εξάπλωση των Οθωμανών στα Βαλκάνια, ενώ από τα τέλη του 19ου αιώνα ανακηρύχθηκε εθνικός ήρωας των Αλβανών (η έκδοση συμπίπτει φέτος με το ιωβηλαίο 550 χρόνων από τον θάνατό του).

Το χειρόγραφο, όπως σημειώνεται στην πολυσέλιδη εισαγωγή (χωρίς αυτήν δύσκολα μπορεί ο αναγνώστης να παρακολουθήσει την ιστορική σημασία του πρωτότυπου κειμένου που ακολουθεί στις σελ. 75 – 189), προέρχεται από την περίφημη βιβλιοθήκη του φαναριώτη λόγιου και γραφέα Νικολάου Καρατζά. Με βάση τα βιογραφικά στοιχεία του τελευταίου, η Παΐζη – Αποστολοπούλου χρονολογεί την αντιγραφή του έργου – από τα ιταλικά – στα μέσα του 18ου αιώνα. Περίπου σαράντα χρόνια νωρίτερα από το 1812, οπότε εμφανίζεται η θεωρούμενη «πρώτη ελληνική βιογραφία» του Καστριώτη, που δημοσιεύθηκε στη Μόσχα, μέσα στο κλίμα του ξεσηκωμού στα Βαλκάνια. Είχε, αλήθεια, απήχηση στο ελληνικό κοινό η βιογραφία ενός βαλκανικού «θρύλου» που αναχαίτισε την τουρκική απειλή στα μεταβυζαντινά χρόνια; «Αν κρίνουμε από το γεγονός πως μόλις τώρα, ύστερα από δυόμισι περίπου αιώνες, εντοπίστηκε ένα μόνο “αντίτυπο” της ελληνικής βιογραφίας του χριστιανού ήρωα, πρέπει να καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως δεν είχε μεγάλη διάδοση…». Απόδειξη ότι ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης διάβασε τα κατορθώματα του Σκεντέρμπεη από τη μετάφραση του 1812 και όχι από τη βιογραφία Καστριώτη στη ρέουσα «των Γραικών απλήν διάλεκτον».

Η γλώσσα της μετάφρασης είναι η δημώδης της εποχής, ο Καστριώτης, όμως, χρησιμοποιεί και λόγιους τύπους, ενώ μεταφέρει αρκετούς εξελληνισμένους όρους από τα ιταλικά («γαρδινάλιοι», «καβαλλιέροι» για τους ιππείς, «κολονέοι» για τους αξιωματικούς). Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχουν και οι λέξεις που επανέρχονται στο κείμενο με διαφορετική σημασία από τη συνηθισμένη – ενδεικτικά: «εδιαφημίσθη» (έγινε γνωστό), «επισκέπτω» (φροντίζω, επιθεωρώ, περιποιούμαι), «σιδερώνω» (φυλακίζω). Στο τέλος παρατίθενται σχόλια με απαραίτητες διευκρινίσεις και ιστορικές πληροφορίες.