Οι σκληροτράχηλοι νεαροί κρατούσαν κλομπ και σιδερογροθιές φθάνοντας στο μοναστήρι Πετσέρκ στο Κίεβο, έναν από τους πιο σημαντικούς τόπους προσκυνήματος της Ορθοδοξίας. Στόχος τους ήταν προφανώς να διακόψουν τη λειτουργία. Οι αστυνομικοί που βρίσκονταν στον περίβολο τους έπιασαν και τους έκαναν σωματική έρευνα, βάζοντάς τους να σταθούν σε έναν τοίχο διακοσμημένο με παμπάλαιες τοιχογραφίες αγίων. Η αντίθεση ήταν έντονη. Και αφορούσε τη μια πλευρά της αντιπαράθεσης.

Από την άλλη, σε μια μικρή εκκλησία στο κέντρο του Κιέβου, καμιά δεκαριά άνδρες οργάνωναν τις βάρδιές τους έτσι ώστε να καλύπτουν όλη τη μέρα τον χώρο, φοβούμενοι ότι ακραίοι εθνικιστές ίσως κάνουν την τρίτη απόπειρα τους τελευταίες μήνες να καταλάβουν τον ναό.

Και τα δύο περιστατικά συνέβησαν την περασμένη εβδομάδα. Και καταδεικνύουν την ένταση που επικρατεί στην Ουκρανία καθώς έχουν ξεκινήσει οι διαδικασίες για τη χορήγηση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας, η οποία έτσι θα φύγει από τη σφαίρα επιρροής της Μόσχας. Ολα αυτά, εκτός από τις σημαντικές εκκλησιαστικές διαστάσεις, αποτελούν ένα ισχυρό – και πιθανά εκρηκτικό – μείγμα πολιτικής, θρησκευτικής πίστης και εθνικής ταυτότητας, με επιρροή στις γεωπολιτικές εξελίξεις. Τα όσα γίνονται θέτουν σημαντικά ζητήματα, μεταξύ των οποίων είναι και το τι θα συμβεί στις περίπου 12.000 εκκλησίες που υπάρχουν στην Ουκρανία και μέχρι στιγμής υπάγονται στο Πατριαρχείο της Μόσχας. «Το ερώτημα τι θα συμβεί στην περιουσία των ορθόδοξων ναών που υπάρχουν στην Ουκρανία μετά την ανεξαρτησία της Εκκλησίας της χώρας είναι κρίσιμο και θα είναι ένα από τα πιο οδυνηρά να επιλυθεί», εκτιμά ο Βολοντίμιρ Φεσένκο, αναλυτής του ουκρανικού think tank Penta.

Στα άκρα. H στάση της Εκκλησίας της Ρωσίας μετά την απόφαση της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου φαίνεται ότι οδηγεί την κατάσταση στα άκρα, καθώς η Μόσχα ανακοίνωσε ότι διακόπτει κάθε δεσμό με το Πατριαρχείο. Από την πλευρά του ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, μιλώντας σε εκδήλωση για τη συμπλήρωση 150 ετών από την ίδρυση της Κοινότητας Φερικόι στην Κωνσταντινούπολη, ξεκαθάρισε ότι τα προνόμια του Οικουμενικού Πατριαρχείου εδράζονται σε αποφάσεις Οικουμενικών Συνόδων και είναι δεσμευτικά για όλους στην Ορθοδοξία. Ηταν κατηγορηματικός: «Είτε αρέσει στους αδελφούς μας τους Ρώσους είτε δεν αρέσει, αργά ή γρήγορα θα ακολουθήσουν τη λύση που θα δώσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο διότι δεν έχουν άλλη επιλογή», τόνισε, στέλνοντας ένα σαφές μήνυμα προς τη Ρωσία ότι δεν πρόκειται να υποχωρήσει.

Αμάρτημα η προσευχή. Ενδεικτικό του κλίματος που έχει διαμορφωθεί από την κόντρα είναι ότι πριν από λίγες ημέρες επισκέφθηκαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη ρώσοι δημοσιογράφοι, οι οποίοι δεν ήταν και τόσο σίγουροι αν μπορούν να εισέλθουν στον ναό, με τους υπευθύνους να τους απαντούν: «Μπορείτε να μπείτε αν θέλετε, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα». Ο λόγος που αισθάνθηκαν δισταγμό να εισέλθουν στην εκκλησία είναι ότι αποτελεί πλέον αμάρτημα, που πρέπει να αναφέρεται στην εξομολόγηση, για τα μέλη της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας η προσευχή σε ναούς που βρίσκονται υπό τη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Αραγε τι θα κάνουν οι ρώσοι πιστοί στην Ουκρανία; Δεν θα μπορούν να εκκλησιάζονται στους ναούς που υπάρχουν στη χώρα. Θα προσπαθήσουν να διεκδικήσουν κάποιους ώστε να πηγαίνουν εκεί για λειτουργίες; Θα δεχθεί το Κίεβο έναν τέτοιο διακανονισμό; Μπορούν να αποφευχθούν επεισόδια όπως αυτά που ήδη σημειώθηκαν ή ακόμα πιο βίαια καθώς πλησιάζουν τα Χριστούγεννα και όλα είναι λίγο ασαφή; Πότε θα γίνει η επιλογή του ηγέτη της αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ουκρανίας; Λογικά θα είναι ο 89χρονος Πατριάρχης Φιλάρετος, που θεωρείτο μέχρι πρόσφατα από τη Μόσχα «σχισματικός». Τα πιο ευαίσθητα θέματα που θα πρέπει να διαχειρισθεί είναι το όνομα της Εκκλησίας και η αναδιανομή της περιουσίας της, καθώς θα τεθεί τέλος στα 332 χρόνια ρωσικής θρησκευτικής κηδεμονίας στην Ουκρανία.

Κι αν υποθέσουμε ότι κάποιοι ναοί θα αποδοθούν στους Ρώσους ώστε να μπορούν να προσεύχονται (ακόμα και αυτό είναι στον αέρα) τι θα συμβεί με τους ιερούς τόπους και τις πιο σημαντικές εκκλησίες της Ουκρανίας που διεκδικούν και οι δύο πλευρές; Η ουκρανική εφημερίδα «Sevodnia» ανέφερε την έκκληση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως «να απόσχουν τα μέρη από καταλήψεις θρησκευτικών κτιρίων» που ανήκουν σε άλλη κοινότητα, ενώ οι πιστοί στο Πατριαρχείο της Μόσχας εκφράζουν ήδη ανησυχίες για επιχειρήσεις με στόχο να τους πάρουν τις εκκλησίες τους στην Ουκρανία.

Το Κίεβο αποφάσισε να δώσει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως το δικαίωμα να χρησιμοποιεί έναν εμβληματικό ναό, ο οποίος θα του χρησιμεύει πλέον ως αντιπροσωπεία στο Κίεβο, μετά την απόφασή του να αναγνωρίσει στη χώρα μια Εκκλησία ανεξάρτητη από την κηδεμονία της Μόσχας. Βάσει του νόμου αυτού, το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποκτά δικαίωμα «δωρεάν και μόνιμης χρήσης» του ναού του Αγίου Ανδρέα του Κιέβου, ενός από τα εμβληματικότερα μνημεία της ουκρανικής πρωτεύουσας, ιδιοκτήτης του οποίου θα παραμείνει ωστόσο το κράτος.

Τα μοναστήρια. Το Πατριαρχείο της Ουκρανίας έχει ήδη διεκδικήσει την περίφημη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου, το προεξέχον κέντρο της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ένα από τα παλαιότερα ορθόδοξα μοναστήρια των Ρως του Κιέβου. Σύμφωνα με τα χρονικά, ο ερημίτης Αντώνιος από το Λιούμπεχ, αφότου ασκήτευσε στη Μονή Εσφιγμένου στο Αγιον Ορος, εγκαταστάθηκε το 1013 στις βαραγγικές σπηλιές στις όχθες του Δνείπερου. Μαζί με τον μοναχό Θεοδόσιο ίδρυσε το 1051 το ορθόδοξο μοναστήρι, που αναπτύχθηκε ως ένα από τα κύρια των Ρως και γι’ αυτό θεωρείται πολύ δύσκολο να μην το διεκδικήσει η Μόσχα.

Ενας άλλος ιερός τόπος που διεκδικούν και οι δύο πλευρές είναι η Λαύρα του Ποτσάεβ, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Και στα δύο μέρη τα μέτρα ασφαλείας έχουν ενταθεί καθώς ήδη έχουν εκφρασθεί φόβοι για διαμαρτυρίες και προσπάθειες κατάληψης.

Η κατάσταση εγκυμονεί κινδύνους. Ο Βαντίμ Νοβίσνκι, βουλευτής της αντιπολίτευσης στο ουκρανικό Κοινοβούλιο, κάνει λόγο για την πιθανότητα «εμφύλιου πολέμου και συγκρούσεις για τους ναούς και την εκκλησιαστική περιουσία σε κάθε χωριό και κάθε πόλη». Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ απαντά: «Η Ρωσία θα προστατεύσει τα συμφέροντα των ορθόδοξων Ρώσων στην Ουκρανία, όπως το κάνει και σε κάθε άλλη περιοχή του κόσμου». Και ο εκπρόσωπος του Πατριαρχείου της Μόσχας στην Ουκρανία, αρχιεπίσκοπος Κλιμέντ Βετσέρια, προσθέτει: «Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας δεν θα κάτσει άπραγη να παρακολουθεί τις εξελίξεις».

Σύμφωνα με έρευνα του πρακτορείου Associated Press οι ρωσικές προσπάθειες να καθυστερήσουν οι εξελίξεις περιλαμβάνουν και κυβερνοεπίθεση στους λογαριασμούς e-mail στενών συνεργατών του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου (ο Πατριάρχης δεν διαθέτει e-mail). «Είναι αναμενόμενο να αντιδράσει η Μόσχα, καθώς οι εξελίξεις στην Ουκρανία υπονομεύουν τις προσπάθειές της να αυτοαποκαλείται προστάτιδα όλων των ορθόδοξων χριστιανών», λέει στην «Washington Post» ο Γιώργος Δημακόπουλος, διευθυντής του Κέντρου Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστήμιου Φόρντχαμ, προσθέτοντας ότι στην Ουκρανία βρίσκονται τα 2/3 των ενοριών του Πατριαρχείου της Μόσχας. Η απώλεια θα είναι μεγάλη. Υπολογίζεται ότι η Ρωσική Εκκλησία θα χάσει περίπου το 40% των πιο ενθουσιωδών πιστών της. Αυτό, λένε οι αναλυτές, είναι κάτι που δεν θα το αποδεχθεί εύκολα.