Υπνοβασία, η [ipnovasía]: παθολογική κατάσταση που εκδηλώνεται κατά τη διάρκεια του βαθύτατου ύπνου με επανειλημμένα επεισόδια έγερσης από το κρεβάτι και βάδισης, τα οποία δεν ελέγχονται από τη συνείδηση.
Τη φόρμουλα την εισήγαγε στον σύγχρονο πολιτικό λόγο ο Εμανουέλ Μακρόν. «Ντροπή στους υπνοβάτες του 21ου αιώνα!», είχε φωνάξει τον Απρίλιο του 2017, λίγο πριν από τη μονομαχία του με τη Μαρίν Λεπέν. «Δεν θέλω να ανήκω σε αυτή τη γενιά των υπνοβατών που ξεχνάει το ίδιο της το παρελθόν ή που αρνείται να δει τις αναταράξεις του ίδιου της του παρόντος!» είπε πριν από έξι μήνες, στην ομιλία που εκφώνησε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. «Ο κόσμος διαρρηγνύεται, νέες αναταραχές εμφανίζονται, η Ευρώπη διολισθαίνει σχεδόν παντού προς τα άκρα και υποκύπτει, εκ νέου, στον εθνικισμό. Εκείνοι που δεν βλέπουν τι συμβαίνει παντού γύρω μας αποφασίζουν εμμέσως να είναι οι υπνοβάτες του σήμερα» προειδοποίησε στις 16 Οκτωβρίου σε τηλεοπτικό του διάγγελμα.
Σύμβουλοί του είχαν φροντίσει εξαρχής να επισημάνουν τη λογοτεχνική σύνδεση: την αναφορά στη μνημειώδη τριλογία του Χέρμαν Μπροχ «Οι Υπνοβάτες» (1932). Ο Τύπος έσπευσε να θυμίσει αυτό το απόλυτο αριστούργημα, με τη φιλοσοφική, λογοτεχνική και ηθική έννοια: μία πελώρια νωπογραφία που καλύπτει τριάντα χρόνια (1888 – 1918) από την ιστορία της Γερμανίας, ένα προφητικό, ουσιαστικά, μυθιστόρημα, αφού το κεντρικό του θέμα, η κατάρρευση των ηθικών αξιών, προοιωνίζεται την άνοδο του ναζισμού. Δανειζόταν κατά κανόνα και ένα απόσπασμα από τον πρόλογο που έγραψε ο Μίλαν Κούντερα για την ιταλική έκδοση του μυθιστορήματος: «Ιδού το νόημα του τίτλου: “Οι υπνοβάτες”. Ολα τα πρόσωπα του Μπροχ είναι υπνωτισμένα από κρυφές δυνάμεις και δρουν (σαν υπνοβάτες) χωρίς να μπορούν να εξηγήσουν ορθολογικά γιατί κάνουν αυτό που κάνουν, γιατί λένε αυτό που λένε».
Εύκολα φτιάχνει κανείς την εικόνα στο μυαλό του. Τον υπνοβάτη του χθες να ψηφίζει τον Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ, τον Βίκτορ Ορμπαν στην Ουγγαρία, τον Ματέο Σαλβίνι στην Ιταλία. Τον υπνοβάτη του σήμερα να ψηφίζει τον Ζαΐρ Μπολσονάρο στη Βραζιλία ή την Εναλλακτική για τη Γερμανία στην Εσση. Τον υπνοβάτη του αύριο να ψηφίζει στις ευρωεκλογές ό,τι πιο ακραίο, ό,τι πιο λαϊκιστικό, ό,τι πιο παρανοϊκό.
Παραμονές των εκλογών στη Βραζιλία, μια πλειάδα προσωπικοτήτων της Γαλλίας, από τον Εντγκάρ Μορέν και τον Αλέν Τουρέν μέχρι τον Φιλίπ Σολέρ και την Ιζαμπέλ Ιπέρ, απηύθυναν μέσω της «Monde», μια δραματική έκκληση στους Βραζιλιάνους και τις Βραζιλιάνες και «μην εγκαταλείψουν τις αξίες τους»: «Η ιστορία του 20ού αιώνα» επεσήμαναν «μας δίδαξε πολλά για τις συνέπειες της διάρρηξης του δημοκρατικού συμφώνου: το ξέσπασμα του μίσους, το κυνήγι των μειονοτήτων και την προσφυγή στη βία. Αν αυτή η διάρρηξη γοήτευσε κάποιους λαούς σε μια στιγμή οικονομικής και πολιτικής κρίσης, η επιλογή της τους οδήγησε χωρίς επιστροφή στις πλέον καταστροφικές ανθρώπινες συνέπειες, χωρίς να φέρει την παραμικρή λύση στα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που ισχυριζόταν ότι θα λύσει». Τι πέτυχαν; Τι νόημα είχε;
Την επομένη της επίθεσης στη συναγωγή του Πίτσμπουργκ, τη χειρότερη αντισημιτική επίθεση που έχει γίνει ποτέ στις ΗΠΑ, η Μάσα Γκέσεν έσπευσε να πει στον κόσμο μέσω του «New Yorker» και ο Λεβ Γκολίνκιν έσπευσε να πει στον κόσμο μέσω των «New York Times» ποια είναι πραγματικά η HIAS, η οργάνωση που επικαλέστηκε ο δράστης ως άλλοθι: «Της HIAS τής αρέσει να φέρνει εδώ εισβολείς που σκοτώνουν τον λαό μας. Δεν μπορώ να καθίσω άπραγος και να βλέπω τον λαό μου να σφαγιάζεται. Χέστηκα για την άποψή σας. Πάω» είχε γράψει δύο ώρες πριν θερίσει 11 ανθρώπους. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια οργάνωση η οποία ιδρύθηκε το 1881 προκειμένου να βοηθήσει τους Εβραίους που τρέπονταν σε φυγή λόγω των πογκρόμ στην Τσαρική. Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, βοηθούσε επίσης τους Εβραίους που εγκατέλειπαν την Ουγγαρία, την Κούβα, το Ιράν και την Αιθιοπία καθώς και μη Εβραίους από το Βιετνάμ, την Καμπότζη και το Λάος. Με την αλλαγή του αιώνα, και ελάχιστους Εβραίους να έχουν ανάγκη πια μετεγκατάστασης, η HIAS βάλθηκε να βοηθήσει τους απανταχού εκτοπισμένους – παιδιά που εγκαταλείπουν την Κεντρική Αμερική λόγω της βίας των συμμοριών, θύματα των πολέμων στην Ανατολική Ασία και, πρωτίστως, πρόσφυγες από τους πολέμους στη Μέση Ανατολή. Μουσουλμάνους πρόσφυγες, και ας σημαίνει το ακρωνύμιό της Οργάνωση Αρωγής Εβραίων Μεταναστών. Και η Γκέσεν και ο Γκολίνκιν, αμφότεροι πρόσφυγες από την πρώην ΕΣΣΔ, τη γνωρίζουν τη HIAS από μικροί. Αυτή ήταν που τους κράτησε «δεμένους με τον κόσμο όταν έγιναν φαντάσματα». Και τι πέτυχαν που το φωνάζουν; Τι νόημα θα έχει;
Δεν είμαστε υπνοβάτες. Δεν δικαιούμαστε καν το άλλοθι του «υπνωτισμού από ακραίες δυνάμεις». Οχι το 2018. Βαδίζουμε συνειδητά προς την αυτοκαταστροφή.