Η ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος δεν γίνεται ποτέ όταν η δημοκρατία λειτουργεί άψογα και οι θεσμοί της είναι ισχυροί. Διαδικασίες για την ανατροπή του τίθενται σε κίνηση όταν οι θεσμοί παραπαίουν, η εγκληματικότητα γιγαντώνεται, οι πολιτικές αντιπαραθέσεις κλιμακώνονται σε περιβάλλον σκληρού διχασμού και η κοινωνική συνοχή αποσυντίθεται.

Η κατάσταση στη χώρα μας, με το πρόσθετο δεδομένο της μεγάλης οικονομικής κρίσης, προσθέτει στοιχεία στο ενδεχόμενο δημοκρατικής αποσύνθεσης. Εν τούτοις η χώρα είναι ακόμη αρκετά πλούσια ώστε να μην εντάσσεται στην κατηγορία κινδύνου για τη βίαιη ανατροπή της δημοκρατίας. Πουθενά στον κόσμο δεν έχει σημειωθεί κάτι τέτοιο σε οικονομίες με μέσο ετήσιο ατομικό εισόδημα πάνω από 8.000 δολάρια.

Υπάρχουν ωστόσο διάφορες κατηγορίες και διαδικασίες πραξικοπημάτων που εμφανίζονται. Με βίαιη στρατιωτική επέμβαση υπάρχουν τριών ειδών εκτροπές. Το putsch (κίνημα μιας μονάδας στρατού εναντίον συνόλου – λ.χ. κίνημα Κορνίλοφ στη Ρωσία, ανατροπή Σουκάρνο στην Ινδονησία). Το pronunciamento («αναγγελία» επίσημα του στρατού για παρέμβαση – λ.χ. τουρκικά πραξικοπήματα, Λατινική Αμερική). Τέλος το coup d’état (συνωμοτικό στρατιωτικό κίνημα). Που για την Ελλάδα σήμερα είναι απίθανα.

Υπάρχουν όμως κι άλλοι τρόποι κατάλυσης της δημοκρατίας. Επίκαιροι σήμερα. Σύμφωνα με τη Nancy Bermeo («On democratic backsliding», Journal of Democracy, 2016) σημαντικότερος ανάμεσά τους είναι το «executive aggrandizement» («κυβερνητική αυθαιρεσία»), όπου δίχως να καταλύεται τυπικά η δημοκρατία οι κυβερνήσεις σταδιακά περιορίζουν, πριονίζοντάς τους, την ισχύ των θεσμών. Επιτρέπουν έτσι αύξηση της αυθαίρετης συμπεριφοράς της εκτελεστικής εξουσίας.

Είναι αυτός ένας τρόπος πραξικοπήματος, που επιτρέπει όμως να φαίνεται προς τα έξω η δημοκρατία ακόμη ανέπαφη. Ενα τέτοιο φαινόμενο στις ημέρες μας είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. Και για τη χώρα μας αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, σοβαρή απειλή.