Η σύντομη θητεία του Νίκου Καζαντζάκη στην προεδρία της Σοσιαλιστικής Εργατικής Ενωσης ήταν η αφετηρία της απέλασής του από την Αγγλία. Στις 13 Νοεμβρίου 1945 στην ανοιχτή επιστολή που δημοσιεύει προς τον άγγλο υφυπουργό των Εξωτερικών ΜακΝιλ, ο Νίκος Καζαντζάκης, μεταξύ άλλων, θίγει ευθέως τους δύο βασικούς στόχους της πολιτικής Τσόρτσιλ. Γράφει για τον βασιλιά: «Από το 1936 η φασιστική βασιλεία στέρησε το λαό μας απ’ τα στοιχειώδη δικαιώματα νάχει πολιτική γνώμη κι’ οικονομικά αιτήματα».

Σε δύο παραγράφους ο Καζαντζάκης θέτει με οξύτητα το θέμα του αποκλεισμού των αντιστασιακών δυνάμεων και της εργατικής τάξης από τη μεταπολεμική διακυβέρνηση της χώρας. Γράφει:

«ΚΙ’ ΟΤΑΝ ΕΦΥΓΕ Ο ΚΑΤΑΧΤΗΤΗΣ και περιμέναμε όλοι ελευθερία και δικαίωση των εθνικών μας ελπίδων έγινε κάτι το απροσδόκητο, μοναδικό στον κόσμο: Οι προδότες κι’ οι δοσίλογοι πήραν ουσιαστικά την εξουσία κι’ οι ελευθερωτές φυλακίστηκαν, ξορίστηκαν κι’ ο λαός πεινά και τα εθνικά μας δίκαια κινδυνεύουν. Η αντεπανάσταση, που τη γέννησε ο τραγικός Δεκέμβρης, λυμαίνεται σήμερα την Ελλάδα – το στρατό, τη χωροφυλακή, την αστυνομία, τον κρατικό μηχανισμό. Στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή μας επικρατούν οι δυνάμεις του σκοτεινού αναχρονισμού, της άπληστης οικονομικής ολιγαρχίας και της πατριδοκάπηλης ξετσιπωσιάς. Η ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΑΓΓΛΙΑ ΑΝ ΘΕΛΕΙ να γίνει αληθινά ο ηθικός ηγέτης του μεταπολεμικού κόσμου, δεν μπορεί να μείνει απαθής μπροστά στην τεχνητή τούτη αναβίωση των δυνάμεων του σκότους, που η εξόντωσή τους αποτελεί τη μόνη ιστορική δικαίωση του συμμαχικού αγώνα».

ΔΥΣΑΡΕΣΚΕΙΑ. Αναμενόμενη η δυσαρέσκεια των Αγγλων, με δεδομένη την απήχηση που είχαν οι απόψεις του Καζαντζάκη, όχι μόνο στην Ελλάδα. Ως πρόεδρος της Εταιρείας Λογοτεχνών είχε επιρροή στους διανοούμενους, οι οποίοι κατά πλειοψηφία διαπνέονταν από δημοκρατικές ιδέες.

Αναπάντεχη, όμως, η αντίδραση της Κυβέρνησης των Εργατικών. Ζήτησε από το Βρετανικό Συμβούλιο να τον καλέσει στο Λονδίνο για να γνωρίσει την Αγγλία μετά τον πόλεμο! Την «ξενάγηση» είχε αναλάβει ο ΜακΝιλ. Είχε διαβάσει την επιστολή Καζαντζάκη. Γνώριζε και τη φιλία του προς τους Αγγλους, όπως είχε καταγραφεί στο βιβλίο «Αγγλία».

Ελπίδα του ότι θα άλλαζε ή θα μετριάζει, έστω δημοσίως, τις απόψεις του για τον βασιλιά και τη συμμετοχή των κομμουνιστών στην κυβέρνηση. Ο Καζαντζάκης δεν υπέκυψε, με συνέπεια να απελαθεί από την Αγγλία με αιτιολογικό ότι παραβίασε την υπόσχεση μη ανάμειξης στα πολιτικά πράγματα.

Από το Λονδίνο θα μεταβεί στο Παρίσι αποδεχόμενος πρόσκληση της γαλλικής κυβέρνησης. Λίγες ημέρες μετά την εγκατάστασή του θα δώσει συνέντευξη στον Βάσο Γεωργίου, στην οποία περιγράφει την απέλαση. Δημοσιεύθηκε στον «Ρίζο της Δευτέρας» στις 16 Δεκεμβρίου 1946.

«Οταν με κάλεσε το Βρετανικό Συμβούλιο ως λογοτέχνη να επισκεφτώ και να μελετήσω την μεταπολεμική Αγγλία, μου δηλώθηκε ότι κατά το διάστημα της παραμονής μου εκεί σύμφωνα με την καθιερωμένη αρχή, δεν θα έπρεπε να αναμιχθώ στα πολιτικά πράγματα. Δύο γεγονότα που μεσολάβησαν, αν και είχαν πολιτικό χαρακτήρα, δεν ήταν όμως και παραβίαση της καθιερωμένης αρχής. Το πρώτο είναι η πρόσκληση που έκανε ο υφυπουργός των Εξωτερικών Μακ Νηλ. Ο Αγγλος υπουργός με παρακάλεσε να του εξηγήσω τις απόψεις μου για την κατάσταση στην Ελλάδα. Του δήλωσα με πλήρη ειλικρίνεια αυτό που πίστευα και πιστεύω, ότι δηλαδή δεν υπάρχει άλλη λύση στο ελληνικό πρόβλημα παρά ο σχηματισμός Οικουμενικής κυβέρνησης με τη συμμετοχή του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Οτι η κυβέρνηση αυτή πρέπει να εφαρμόσει πολιτική κατευνασμού και συμφιλίωσης.

Το δεύτερο γεγονός ήταν ο χαιρετισμός που έστειλα στην Ελλάδα κατά τις παραμονές του δημοψηφίσματος διά μέσου της Ενωσης Λαϊκής Δημοκρατίας, όπου τόνιζα ότι ο Ελληνικός λαός ύστερα από τη δοκιμασία του Μεταξά και την ακόμα μεγαλύτερη δοκιμασία της Κατοχής δε μπορεί να ανεχθεί να του επιβάλλουν ένα νεοφασιστικό καθεστώς.

Το Βρετανικό Συμβούλιο μετά τη συνομιλία μου με τον Μακ Νηλ με κάλεσε και μου ζήτησε εξηγήσεις γιατί παραβίασα την υπόσχεση να μην αναμιχθώ στα πολιτικά πράγματα. Απάντησα ότι καμιά πράξη πολιτική δεν έκανα αναπτύσσοντας τις ιδέες μου στον υφυπουργό των Εξωτερικών ή στέλνοντας το χαιρετισμό μου στην Ελλάδα. Εδήλωσα ακόμα ότι η πρόσκληση του Βρετανικού Συμβουλίου και η φιλοξενία μου στην Αγγλία δε μπορούσε να σημαίνει ότι απαλλοτρίωσα τις ιδέες μου και τις αντιλήψεις μου κι όχι μόνο εγώ αλλά κανείς Ελληνας πατριώτης, κανείς ελεύθερος άνθρωπος δε μπορούσε να ανεχθεί να πουλήσει δηλαδή την ιδεολογία του για ένα ταξίδι μελέτης ή για οτιδήποτε άλλο».

ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΠ. Ο Καζαντζάκης θα υποχρεωθεί να παραμείνει μέχρι τον θάνατό του στη Γαλλία. Εγκαταστάθηκε στην Αντίπ, την αρχαία Αντίπολη. Ηταν, όπως έλεγε, η «Μικρή του Ελλάδα». Η Μεγάλη Ελλάδα τον πολέμησε, όχι μόνο με την άρνηση ανανέωσης του διαβατηρίου, αλλά και για τη διεκδίκηση του βραβείου Νομπέλ.

Εγραφε η εφημερίδα «Εστία» τον Αύγουστο 1946. Είναι σκάνδαλο ο διορισμός του Καζαντζάκη στην UNESCO. Για την υποψηφιότητα του Καζαντζάκη και του Σικελιανού για το βραβείο Νομπέλ δηλητηριώδες το σχόλιο. «Είναι δύο υποψήφιοι των σφαγέων του Δεκεμβρίου… τελείως ξένοι προς την Ελλάδα».

Θα του αφιερώσει το δικό του Νομπέλ ο Αλμπέρ Καμί το 1957. Ο Καζαντζάκης θα τον συγχαρεί από την Πανεπιστημιακή Κλινική του Φράιμπουργκ, όπου νοσηλεύονταν. Αργότερα ο Καμί θα απαντήσει στη χήρα πλέον Ελένη Καζαντζάκη:

«Ακόμα δεν ξεχνώ ποτέ πως τη μέρα που λυπόμουν να δεχθώ μια διάκριση, που ο Καζαντζάκης άξιζε εκατό φορές περισσότερο, επήρα από εκείνον το πιο γενναιόδωρο από όλα τηλεγράφημα. Λίγο αργότερα κατάλαβα με τρόμο πως το μήνυμα αυτό ήταν γραμμένο λίγες μέρες πριν πεθάνει. Μαζί του χάθηκε ένας από τους τελευταίους μεγάλους καλλιτέχνες. Είμαι από εκείνους που αισθάνονται και θα εξακολουθήσουν να αισθάνονται το μεγάλο κενό που άφησε».