Την έννοια της αριστείας χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά οι έλληνες κλασικοί φιλόσοφοι. Η ιδιότητα περιέχει ένα φυσικό τάλαντο και μια βούληση για τη βελτίωση της απόδοσης του ταλέντου. Το δεύτερο αυτό σκέλος που αξιοποιεί τις επιδόσεις των ανθρώπων γενικότερα οι αρχαίοι το αποκαλούσαν «αρετή». Ο Αριστοτέλης απέδιδε μεγάλη σημασία στην παιδεία εις αρετήν, καθώς η προσπάθεια για την πραγματοποίηση ενός στόχου αποκτά ιδιαίτερη σημασία και ηθικό περιεχόμενο. Ετσι οι άριστοι, δεν είναι μόνο ενδεδειγμένοι διαχειριστές των κοινών, αλλά και ενάρετοι άρχοντες. Η πτώση οποιουδήποτε καθεστώτος κατά Αριστοτέλη συντελείται όταν τους αρίστους αντικαταστήσουν οι δημαγωγοί με ανάλογες επιπτώσεις του παραδείγματός τους στον Δήμο.
Τόσο ο φιλελευθερισμός όσο και ο μαρξισμός επικαλούνται αρχές που λειτουργούν στη φύση, ερήμην της αρετής των αρχαίων. Δίκαιος είναι όποιος ερμηνεύει ορθά τους νόμους της φύσης και της ιστορίας.
Με την πεποίθηση αυτή, φαντάζομαι, εισέβαλαν «οι ριζοσπάστες» στο γραφείο του κ. Γαβρόγλου με την αποστολή να υπονομεύσουν το καθεστώς που εμποδίζει την πραγματοποίηση της ελευθερίας, όπως την έμαθαν. Η έκφραση απορίας στο πρόσωπο του κ. Γαβρόγλου πρόδιδε την εντύπωσή του ότι οι επιδρομείς και αυτός μοιράζονταν τις ίδιες απόψεις περί πολιτικής και ιστορίας. Κάθε έγκυρος μαρξιστής ωστόσο πρέπει να γνωρίζει ότι δεν είναι οι ιδέες και η «ψευδοσυνείδηση» που αυτές κατασκευάζουν, αλλά η θέση του καθενός στην ιεραρχία της εξουσίας που προσδιορίζει τη συνείδησή του και τις ιδέες του. Δεν αμφιβάλλω ότι όταν είχε την ηλικία των επιδρομέων του γραφείου του, ο κ. Γαβρόγλου συμμεριζόταν με ειλικρίνεια τις πεποιθήσεις τους. Τώρα, αλλά και πριν, ο ίδιος ανήκει σε άλλο χώρο κοινωνικής εξουσίας. Καθηγητής στο παλιότερο νεοελληνικό πανεπιστήμιο και ομοτράπεζος των ισχυρών, πώς του πέρασε η ιδέα (αν του πέρασε) ότι μπορούσε να πείσει τους σκοτισμένους επιδρομείς, ότι αυτός και εκείνοι συμφωνούσαν. Και μάλιστα με φιλελεύθερα επιχειρήματα, ότι «το ρωμαλέο» φοιτητικό κίνημα θα υπερασπισθεί επιτυχώς τα δικαιώματά τους.
Οπως και να ‘χει το ζήτημα της συνείδησης κατά τον Διαφωτισμό και τα παράγωγά του, ή η αρετή με το ηθικό της περιεχόμενο κατά τους αρχαίους, η αριστεία στη σημερινή κοινωνία ισχύει στην πιάτσα των υπηρεσιών, στις επιστήμες και στις τέχνες. Δεν ισχύει δυστυχώς στον δημόσιο τομέα. Ποιος μπορεί να πείσει κάποιον σοβαρά άρρωστο ότι ένας μέτριος γιατρός είναι το ίδιο με έναν άριστο; Αριστεία μπορεί να θεωρείται κάτι το αρνητικό από έναν αριστερό με κακή συνείδηση για τη μαθησιακή του ευχέρεια ή την εύπορη καταγωγή του.
Οσοι αντιδρούν στην άνιση κατανομή ταλέντου και προσπάθειας, έναντι της κοινωνικής ισότητας που επιθυμούν, παρουσιάζουν προς τον παρόν την εκπαιδευτική ισοπέδωση σαν αντίδοτο. Ωστόσο η ισοπέδωση αυτή ευνοεί μόνον όσους είναι σε οικονομική θέση να την αποφύγουν αναζητώντας καλύτερες ευκαιρίες μάθησης στον ιδιωτικό τομέα. Υπάρχει και ένα άλλο είδος που ζητάει την απόρριψη της αριστείας. Είναι οι λαϊκιστές της Ευρώπης και των ΗΠΑ και ακραίες οργανώσεις που αναζητούν παραδοσιακές αξίες ανδρισμού και γιατί όχι, βίας.
Ο Θάνος Μ. Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ