Και ο ρόλος των πολιτών στους ζοφερούς καιρούς του Ολοκαυτώματος ποιος ήταν; Το ερώτημα δεν θα ξεθωριάσει πιθανότατα ποτέ από τη συλλογική μνήμη (και ενοχή). Και είναι αυτό πάνω στο οποίο ο ιστορικός Σάιμον Λιβάις Σάλαμ έχτισε τη διαφωτιστική μελέτη «The italian executioners – the genocide of the Jews of Italy» (Princeton University Press, 2018). Στο βιβλίο ο Σάλαμ περιγράφει με «αναθεωρητική» διάθεση τον ρόλο που έπαιξαν οι ιταλοί «νομιμόφρονες» – από δημοσίους υπαλλήλους έως διανοουμένους – όσον αφορά τον βίαιο εκτοπισμό των εβραϊκών οικογενειών από το 1943 ώς το 1945. Με περιγραφές που επιστρέφουν στον τόπο του εγκλήματος (Φλωρεντία, Βενετία, Μπρέσια) ο ιστορικός τσαλακώνει τελικά τον εθνικό μύθο των «italiano brava gente» («οι καλοί Ιταλοί») εστιάζοντας στη συνεργασία τους με τη ναζιστική μηχανή θανάτου και την τελική εμπλοκή τους στο Ολοκαύτωμα που άλλαξε την Ιστορία μας.