Το τέλος της αθωότητας

Ολο και πιο σπάνια πέφτουν στα χέρια μας μυθιστορήματα που συνδυάζουν την αφηγηματική δεξιοτεχνία με τη βαθιά γνώση της Ιστορίας. Τη ρεαλιστική απεικόνιση μιας εποχής με την υποδόρια αλληγορική χροιά. Κάτι ανάλογο επιχειρεί στον «Καπνοπώλη» ο Ρόμπερτ Ζέεταλερ. Εχοντας σε πρώτο επίπεδο μια ιστορία ενηλικίωσης, καταγράφει το θέριεμα του μίσους στη Βιέννη λίγο πριν από την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Είναι η περίοδος του Ανσλους, όπου η Αυστρία εθελουσίως προσαρτάται τελικά στη Γερμανία. Στην πρωτεύουσα της πρώην Αυστρουγγρικής Αυτοκρατορίας, των εμπόρων, του πολιτισμού και του πλουραλισμού, ξεσπά το αντισημιτικό μένος. Κύματα βίας από γειτονιά σε γειτονιά καταλαμβάνουν τον κοινωνικό ιστό συμπιέζοντας τους αθεράπευτα αισιόδοξους.

Ο έφηβος Φραντς Χούχελ μεγαλώνει σε μια βροχερή επαρχία με τη μητέρα του. Βρισκόμαστε στα 1937 και στα παραλίμνια χωριά τίποτε δεν προμηνύει αυτό που έρχεται. Η μονοτονία της επανάληψης απαραίτητη στον αγώνα δρόμου της επιβίωσης και τα πνιγμένα αισθήματα δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για παράτολμες σκέψεις. Εως ότου ο προστάτης της μικρής οικογένειας και προύχοντας της περιοχής σκοτώνεται σαν από φάρσα όταν ένας κεραυνός τον χτυπά στο κεφάλι. Η μητέρα δεν μπορεί να αναθρέψει πλέον τον γιο της και τον στέλνει στη Βιέννη να δουλέψει στο καπνοπωλείο ενός πρώην εραστή της. Το ταξίδι του μικρού Φραντς, που ο συγγραφέας το παραλληλίζει εμμέσως με τη μεταστροφή της χώρας του από την απομόνωση στα γρανάζια της ναζιστικής μηχανής, μόλις αρχίζει.

Συνάντηση με τον Φρόιντ

Στη Βιέννη θα γίνει παραγιός του καπνοπώλη, ενός βετεράνου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, και θα γνωρίσει τον γηραλέο Ζίγκμουντ Φρόιντ. Ο τελευταίος, παρότι βρίσκεται στο στάδιο ενός υπαρξιακού τέλματος, καθώς βλέπει την παραφροσύνη να γιγαντώνεται στη χώρα του, δέχεται να συμβουλέψει τον νεαρό Φραντς για τον έρωτα και τα μυστικά της ζωής. Ο σεβάσμιος μα αλλόκοτος γιατρός για τους συντοπίτες του, βλέπει τις πρωτοποριακές ιδέες του να συνθλίβονται κάτω από την επέλαση μιας μαζικής υστερίας. Παρά τα χρόνια του όμως, διατηρεί στο ακέραιο την περιέργεια για τη γυναικεία και – ευρύτερα – την ανθρώπινη φύση, τις οποίες θεωρεί αδύνατον να χαρτογραφηθούν εξ ολοκλήρου. Στο βιβλίο, ο πατέρας της ψυχανάλυσης εκπροσωπεί το τελευταίο ανάχωμα μιας ρηξικέλευθης σκέψης, πριν από το σκότος.

Το παιδί από την επαρχία βλέπει το όνειρο της κοινωνικής ανόδου να διακόπτεται βάναυσα. Αντιστέκεται στον ζόφο με όσες δυνάμεις και όπλα διαθέτει. Δεν είναι ηθικολόγος, αλλά βαθιά ανθρωπιστής κι ας μη γνωρίζει τις διαστάσεις του όρου. Θέλει να ερωτευτεί και να ζήσει. Να ξεφύγει από το περίκλειστο περιβάλλον της επαρχίας. Ο Ζέεταλερ σμιλεύει με ιμπρεσιονιστική μελαγχολία χαρακτήρες που αποτελούν ψηφίδες ενός μικρού ζωοποιού σύμπαντος εξαίρεσης μέσα στην πλημμύρα του υφέρποντος ολοκληρωτισμού. Η πηγαία συγκίνηση εναλλάσσεται με το καυστικό χιούμορ και αυτό δίνει τη σκυτάλη σε κοινωνικές ρηγματώσεις. Ενα μυθιστόρημα σαν αρωματικό κουβανέζικο πούρο που σε πείθει για την κομψότητα και την περιπλοκότητά του.