156 χρόνια μετά τις πρώτες, και μοναδικές, εκλογές «πληρεξουσίων του Εθνους» με συμμετοχή Ελλήνων του εξωτερικού, και ύστερα από τουλάχιστον επτά αποτυχημένες νομοθετικές πρωτοβουλίες των κομμάτων της Μεταπολίτευσης, συγκροτήθηκε με απόφαση των υπουργών Εσωτερικών, Εξωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης επιτροπή για την επεξεργασία προτάσεων για την ψήφο των Ελλήνων του εξωτερικού. Μελέτες εμπειρογνωμόνων για λογαριασμό του Συμβουλίου της Ευρώπης αλλά και πρόσφατη έκθεση της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου έχουν ήδη εκθέσει τις επιλογές που έχει ο νομοθέτης. Εχουμε περάσει το στάδιο όπου ακόμα χαρτογραφούμε τις εναλλακτικές. Βρισκόμαστε στο σημείο όπου πρέπει να καταλήξουμε, και να επιλέξουμε, μία από αυτές.
Ως προς τη μέθοδο ψηφοφορίας, οι πιο ασφαλείς και τεχνικά υλοποιήσιμες μέθοδοι είναι η επιστολική και η αυτοπρόσωπη ψήφος σε πρεσβείες και προξενεία. Η πρώτη είναι σαφώς πιο οικονομική λύση, η δεύτερη λιγότερο αλλά ήδη δοκιμασμένη στις ευρωεκλογές.
Ως προς την ουσία, η μόνη ασφαλής συνταγματικά λύση είναι να ψηφίζουν όλοι οι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους Ελληνες του εξωτερικού με συμμετοχική ψήφο. Δεδομένου ότι, ρεαλιστικά, η λύση αυτή δύσκολα θα συγκεντρώσει την απαιτούμενη ευρεία συναίνεση των 2/3, τέσσερις επιλογές απομένει να αξιολογηθούν, μεμονωμένα ή σε συνδυασμό.
Πρώτον, πρόβλεψη χρονικού διαστήματος απουσίας από τη χώρα μετά την παρέλευση του οποίου χάνεται το δικαίωμα πολιτικής συμμετοχής – λύση που έχει προκριθεί σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, η Αυστραλία και ο Καναδάς. Η επιλογή αυτή προσκρούει στο άρθρο 51 του Συντάγματος, άρα προϋποθέτει συνταγματική αναθεώρηση.
Δεύτερον, συμμετοχική ψήφος σε συνδυασμό με την πρόταση που έχει διατυπωθεί από την Ελληνική Ενωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, για αναθεώρηση του κώδικα ιθαγένειας. Είναι ένας έμμεσος τρόπος «φιλτραρίσματος» των ομογενών και αναθεώρησης της παρωχημένης, κατά ορισμένους, αρχής του δικαίου του αίματος, ώστε να ψηφίζουν μόνον όσοι έχουν «πραγματικό δεσμό» με τον τόπο.
Τρίτον, θεσμοθέτηση ψήφου εκπροσώπησης. Σε αντίθεση με τη συμμετοχική ψήφο, η ψήφος εκπροσώπησης μέσω προκαθορισμένου αριθμού βουλευτών και περιφερειών εξωτερικού αποτελεί βέλτιστη επιλογή για κράτη με μεγάλο αριθμό ομογενών όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Πορτογαλία που ήδη εφαρμόζουν το μοντέλο. Η ψήφος εκπροσώπησης, η οποία προκρίνεται και από το Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού, μεταφέρει τη φωνή των αποδήμων ενώ διασφαλίζει ότι μία εκτεταμένη διεύρυνση του εκλογικού σώματος δεν θα επηρεάσει υπέρμετρα το εκλογικό αποτέλεσμα. Θεωρώ πως είναι η καλύτερη λύση. Η ψήφος εκπροσώπησης απαιτεί απογραφή του νόμιμου πληθυσμού βάσει του οποίου θα κατανέμονται στις περιφέρειες εξωτερικού οι βουλευτικές έδρες. Δεδομένου ότι στην τελευταία απογραφή δεν έχει γίνει τέτοιος υπολογισμός, αυτός θα πρέπει να δρομολογηθεί στην επόμενη απογραφή του 2021.
Τέταρτον, η ψήφος των αποδήμων να μετρά για συγκεκριμένο αριθμό εδρών του ψηφοδελτίου Επικρατείας χωρίς να προσμετράται για την εξαγωγή του εκλογικού μέτρου σε επίπεδο Επικρατείας, με αντίστοιχη υποχρέωση οι υποψήφιοι εκπρόσωποι των εκτός Επικρατείας να τοποθετούνται στην πρώτη (εκλόγιμη) θέση του ψηφοδελτίου. Θα πρέπει, όμως, να εξετασθεί αν αυτό αποτελεί εύλογο περιορισμό της αρχής της ισότητας της ψήφου.
Η συζήτηση δεν πρέπει να είναι πια ούτε θεωρητική ούτε προσχηματική. Οι επιλογές είναι λίγο-πολύ αυτές. Ας επιλεγεί μία από αυτές και ας δρομολογηθεί, είτε νομοθετικά είτε συνταγματικά.
Η Αννα-Ειρήνη Μπάκα είναι διδάκτωρ Νομικής του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ