«ΤΑ ΝΕΑ» άνοιξαν ενδιαφέρουσα συζήτηση για την απόφαση του Αλέξη Τσίπρα να επαναφέρει το σχέδιό του για αναθεώρηση του Συντάγματος, με ολίγον αριστερό άρωμα για να προκαλέσει έναν ακόμη πολιτικό διχασμό. Ο Γιάννης Βαρβιτσιώτης είχε καταθέσει ενδιαφέρουσες απόψεις. Επισημαίνει ότι η πρόθεση του Τσίπρα να θεσμοθετηθεί η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας από τον λαό οδηγεί σε αλλαγή του πολιτεύματος. Μικρή συμβολή στη συζήτηση η σύντομη αναφορά στα επτά Συντάγματα και τις πέντε αναθεωρήσεις από το 1822 ώς στο 2008.
ΤΟ «ΠΡΟΣΩΡΙΝΟ» ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ. Το πρώτο ψηφίστηκε στην Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, τον Ιανουάριο του 1822, με τίτλο «Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος». Είχε ως πρότυπο το γαλλικό του 1795. Προέβλεπε την αντιπροσωπευτική αρχή και τη διάκριση των εξουσιών με το «Βουλευτικόν» και το «Εκτελεστικόν» με θητεία ενός χρόνου. Το «Δικαστικόν» ήταν ενδεκαμελές και ανεξάρτητο από «τας άλλας δύο δυνάμεις». Καθιερώθηκε και η Ορθοδοξία ως επικρατούσα θρησκεία.
Το 1823, στη Β΄ Εθνοσυνέλευση, μετονομάστηκε «Νόμος της Επιδαύρου» με μικρές αλλαγές. Το 1827 στη Γ΄ Εθνοσυνέλευση ψηφίζεται το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος» με θεμελιώδη αλλαγή την καθιέρωση Κυβερνήτη. Και επελέγη, τότε, ο Ιωάννης Καποδίστριας για κυβερνήτης με θητεία επτά ετών.
Ο Καποδίστριας, επικαλούμενος την αταξία και τις δυσκολίες στη διακυβέρνηση, έπεισε τη Βουλή, το 1828, να αναστείλει τη λειτουργία της και την εφαρμογή του Συντάγματος. Μετά τη δολοφονία του η αποκληθείσα «Πέμπτη Εθνική των Ελλήνων Συνέλευσις» ψήφισε το 1832 νέο Σύνταγμα και όρισε Κυβερνήτη τον αδελφό του δολοφονηθέντος Ιωάννη Καποδίστρια, Αυγουστίνο. Ουδέποτε εφαρμόστηκε διότι χαρακτηρίστηκε «Ηγεμονικό».
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΜΟΝΑΡΧΙΑ. Η απολυταρχική άσκηση της εξουσίας από τον βαυαρό βασιλιά Οθωνα προκάλεσε την εξέγερση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 υπό τον συνταγματάρχη Δ. Καλλέργη με συνέπεια να ψηφιστεί από την Εθνική Συνέλευση το πρώτο Σύνταγμα του ανεξάρτητου από το 1830 ελληνικού κράτους. Τότε καθιερώθηκε και το ακροτελεύτιο άρθρο που όριζε «Η τήρησις του παρόντος Συντάγματος αφιερούται στον πατριωτισμό των Ελλήνων».
Το 1844 ψηφίστηκε και εκλογικός νόμος που καθιέρωνε την εκλογή βουλευτών με πλειοψηφικό δύο γύρων σε άμεση και μυστική ψηφοφορία. Η περίοδος μέχρι το 1862 έχει χαρακτηριστεί «Συνταγματική Μοναρχία». Οι συνεχιζόμενες απολυταρχικές συμπεριφορές του Οθωνα και των βαυαρών συνεργατών του προκάλεσαν την εξέγερση του λαού και του στρατού. Ο Οθωνας καθαιρέθηκε και τον αντικατέστησε ο Δανός πρίγκιπας Γεώργιος της Δυναστείας των Γλύξμπουργκ.
ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Το 1864 η «Β΄ εν Αθήναις Εθνική των Ελλήνων Συνέλευσις» θα ψηφίσει το Σύνταγμα, το οποίο με τις αναθεωρήσεις του 1911 και του 1952 θα ισχύσει για περισσότερα από εκατό χρόνια. Είναι η μακρά περίοδος της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας.
Το 1875 ο Χαρίλαος Τρικούπης θα υποχρεώσει τον βασιλιά να αποδεχτεί και να ανακοινώσει στη Βουλή την «Αρχή της Δεδηλωμένης». Ο βασιλιάς είχε, πλέον, υποχρέωση να διορίζει την κυβέρνηση λαμβάνοντας υπόψη του τη θέληση της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας.
Το κίνημα στο Γουδί το 1909 και η άνοδος του Ελευθερίου Βενιζέλου στην εξουσία επέβαλαν την πρώτη σημαντική αναθεώρηση του Συντάγματος (1911). Σημαντικότερες μεταβολές ήταν η ενίσχυση των ατομικών δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου, η αναβάθμιση του ρόλου της Βουλής, η μείωση από το 30ό στο 25ο του ορίου ηλικίας για την εκλογή βουλευτή και η ίδρυση του Εκλογοδικείου. Ακόμη καθιερώθηκαν η υποχρεωτική και δωρεάν στοιχειώδης εκπαίδευση, η υποχρεωτική στράτευση και η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων. Προβλέφθηκε απλούστερη διαδικασία για την αναθεώρηση του Συντάγματος.
ΑΒΑΣΙΛΕΥΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Στις 25 Μαρτίου 1924 θα ανακηρυχθεί με πρωτοβουλία του Αλ. Παπαναστασίου από την «Δ΄ εν Αθήναις Συντακτική Συνέλευσις» η Αβασίλευτη Δημοκρατία και θα συνταχθεί από επιτροπή υπό την προεδρία του σχέδιο για την αναθεώρηση του Συντάγματος. Η διαδικασία θα διακοπεί από τις δικτατορίες Πάγκαλου και Κονδύλη, το 1925 και το 1926.
Τελικά το Σύνταγμα της Αβασίλευτης Δημοκρατίας θα ψηφιστεί το 1927. Προέβλεπε τον θεσμό του Προέδρου της Δημοκρατίας, ο οποίος θα εκλεγόταν από τα δύο αιρετά σώματα, τη Βουλή και τη Γερουσία, για πενταετή θητεία. Ο Πρόεδρος ήταν πολιτικά ανεύθυνος, δεν μετείχε στη νομοθετική διαδικασία και μπορούσε να διαλύσει τη Βουλή με σύμφωνη γνώμη της Γερουσίας.
Τρεις νέες ενδιαφέρουσες προσθήκες στο Σύνταγμα του 1927. Ο θεσμός του προαιρετικού συνταγματικού δημοψηφίσματος, η αναγνώριση των κομμάτων ως οργανικών στοιχείων του πολιτεύματος και σαφής ένταξη της αρχής της «δεδηλωμένης».
Αυτό το Σύνταγμα θα ισχύσει για οκτώ χρόνια, αλλά με τη συχνή παραβίασή του από τον κρατικό παρεμβατισμό σε αντίξοες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, δεν δημιούργησε γερά θεμέλια στην πολιτική και στην κοινωνία για τον θεσμό της Αβασίλευτης Δημοκρατίας.
ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1952. Ακρως συντηρητικό στα ατομικά δικαιώματα, την εκπαίδευση και τον Τύπο, όριζε ρητά το Πολίτευμα ως Βασιλευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Και για πρώτη φορά εντάχθηκε σε Σύνταγμα το δικαίωμα στις γυναίκες να ψηφίζουν και να θέτουν υποψηφιότητα για τη Βουλή.
Τον Φεβρουάριο του 1963 η κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή θα καταθέσει πρόταση ευρείας αναθεώρησης, αλλά θα μείνει μετέωρη λόγω παραίτησης της κυβέρνησης της ΕΡΕ και διάλυσης της Βουλής.
Η Χούντα θα καταρτίσει δύο απολύτως αντιδημοκρατικά Συντάγματα, το 1968 και το 1973. Το δεύτερο προέβλεπε την αβασίλευτη μορφή πολιτεύματος. Και τα δύο είχαν «εγκριθεί» από «νόθα» δημοψηφίσματα. Ουδέποτε, όμως, εφαρμόστηκαν.
Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας το 1974 η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας επανέφερε σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952, με εξαίρεση τις διατάξεις που αφορούσαν τον βασιλιά. Στις 8 Δεκεμβρίου 1974 διεξάγεται δημοψήφισμα με το μονοσήμαντο και σαφές ερώτημα: ΝΑΙ ή ΟΧΙ στη Βασιλεία. Μεγάλη η πλειοψηφία υπέρ του ΟΧΙ.
ΣΥΝΤΑΓΜΑ 1975. Θα ακολουθήσει η ψήφιση, το 1975, του νέου Συντάγματος, το οποίο οριστικοποιούσε το πολίτευμα της Προεδρευόμενης Δημοκρατίας. Περιείχε κατάλογο ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και προβλεπόταν η συμμετοχή της χώρας σε διεθνείς οργανισμούς, προφανώς με την προοπτική ένταξης στην ΕΟΚ.
Τον Μάρτιο του 1986, με πρωτοβουλία της κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου, ψηφίζεται η πρώτη αναθεώρηση του Συντάγματος του 1975. Με τον περιορισμό των εξουσιών του Προέδρου καθιερώνεται ένα αμιγώς κοινοβουλευτικό πολίτευμα. Από τότε το κείμενο του Συντάγματος μεταφέρεται στη δημοτική.
Το 2001 θα ψηφιστεί σε μοναδικό, ίσως, συναινετικό κλίμα (τα 4/5 των βουλευτών) η πλέον εκτεταμένη αναθεώρηση του Συντάγματος του 1975. Προσέθεσε νέους κανόνες διαφάνειας στην πολιτική ζωή και ανήγαγε σε συνταγματικό θεσμό τις κύριας σημασίας Ανεξάρτητες Αρχές. Σημαντική ήταν η διάταξη για τον εκλογικό νόμο. Μέχρι τότε η εκάστοτε κυβέρνηση μπορούσε να περάσει εκλογικό νόμο στα «μέτρα» της και να ισχύσει στις επόμενες εκλογές.
Το 2008 καταγράφεται η τελευταία, περιορισμένη, αναθεώρηση του Συντάγματος του 1975. Τρεις μόνο αλλαγές. Καταργήθηκε το επαγγελματικό ασυμβίβαστο των βουλευτών, εκσυγχρονίστηκε η διαδικασία ψήφισης του προϋπολογισμού και προστέθηκαν οι νησιωτικές και ορεινές περιοχές στη μέριμνα του νομοθέτη και της Διοίκησης στη θέσπιση αναπτυξιακών μέτρων.
Ο Γιώργος Ρωμαίος είναι δημοσιογράφος – συγγραφέας
Βιβλία: Το τετράτομο «Η περιπέτεια του κοινοβουλευτισμού», «Η Ελλάδα των δανείων και των χρεοκοπιών», «Από τον Οθωνα στην καγκελάριο Μέρκελ – 180 χρόνια οι Γερμανοί στην Ελλάδα», «Η Ευρώπη και η Ελλάδα – Από την κρίση στην ελπίδα» (εκδόσεις Πατάκη)