Ο άνθρωπος που θα γινόταν η Γαλλία

Το 1954 ο στρατηγός Ντε Γκολ υπογράφει μόνο 4 αντίτυπα των πολεμικών του αναμνήσεων, τα οποία θα δοθούν στον Πάπα της Ρώμης, τη Βασίλισσα Ελισάβετ, τον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας και έναν απόγονο της βασιλικής γαλλικής δυναστείας. Σύμφωνα με τον συγγραφέα της νεότερης βιογραφίας του, τον καθηγητή Ιστορίας Τζούλιαν Τζάκσον, σε αυτή την ενέργεια κρύβεται όλη η προσωπικότητα του Ντε Γκολ. Σε αυτά τα πολεμικά απομνημονεύματα υπάρχει η αγαπημένη του χαρακτηριστική φράση: «une certaine idée de la France» (ας το αποδώσουμε εδώ ως «μια συγκεκριμένη αντίληψη για τη Γαλλία»): δηλαδή η αποκατάσταση του μεγαλείου της. Ο Ντε Γκολ οραματιζόταν ένα έθνος που θα ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα, θα συνδυάζει τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης, της θρησκευτικότητας και του πατριωτισμού, προορισμένο να ηγηθεί της ανθρωπότητας. Αυτή ήταν η αντίληψη για την πατρίδα του – και ήταν αδιαπραγμάτευτη.

Για όσους είχαμε την ευκαιρία να σπουδάσουμε Ιστορία στη Γαλλία το όνομα του Τζούλιαν Τζάκσον αποτελούσε μια εμβληματική περίπτωση. Ο καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κουίν Μέρι του Λονδίνου θεωρείται σε παγκόσμιο επίπεδο ένας από τους εξέχοντες ειδικούς για τη Γαλλία του 20ού αιώνα. Μαζί με τον Ρόμπερτ Γκίλντεϊ συνθέτουν ένα αγγλοσαξονικό δίδυμο, εκ των ων ουκ άνευ για τη μελέτη και την κατανόηση της κεντροευρωπαϊκής χώρας, ιδιαίτερα των χρόνων της γερμανικής Κατοχής αλλά και αργότερα. Τα «Σκοτεινά χρόνια 1940-44» του Τζάκσον, για παράδειγμα, παραμένουν ένα από τα έργα αναφοράς, βιβλίο που συνάντησε καθολική αναγνώριση στην ιστορική κοινότητα και αναζητεί (ακόμη) τη μετάφρασή του στα ελληνικά. Οταν λοιπόν αυτός ο ιστορικός αποφασίζει να παραδώσει ένα έργο 900 σελίδων για τη ζωή του στρατηγού Ντε Γκολ πρόκειται για είδηση που απασχολεί την ακαδημαϊκή και την ευρύτερη αναγνωστική κοινότητα.

Στον πρόλογο του «A certain idea of France: The life of Charles de Gaulle» (Allen Lane 2018) ο συγγραφέας κάνει σαφές γιατί επιλέγει να βιογραφήσει τον Ντε Γκολ. Είναι ο πιο διάσημος Γάλλος, πιο γνωστός και καθοριστικός ακόμη και από τον Ναπολέοντα, αλλά το κυριότερο ο πολιτικός που αποτελούσε διαχρονικά «σημείο αντιλεγόμενο» για τους αντιπάλους του: αν δεν τον έβγαζαν από τη μέση δεν θα ησύχαζαν ποτέ. Ο Τζάκσον αναφέρει τουλάχιστον 30 απόπειρες εις βάρος του. Και το μίσος που έτρεφαν γι’ αυτόν μέσα στην ίδια την πατρίδα του καταγράφεται χαρακτηριστικά στον πρωτοσέλιδο τίτλο μιας ακροδεξιάς εφημερίδας το 1969, ενώ έχει ήδη παραιτηθεί οριστικά: «Το τέρας πέθανε, το δηλητήριο ζει». Πριν από οποιονδήποτε άλλον αυτοί που καθιέρωσαν τον γκολισμό ως το δομικό στοιχείο της σύγχρονης Γαλλίας ήταν οι ίδιοι οι αντίπαλοί του.

Ο Ντε Γκολ είναι η Γαλλία του 20ού αιώνα, ένας σχετικά άγνωστος αξιωματικός, ο οποίος ανέλαβε το βαρύ χρέος να εκπροσωπήσει έναν χώρο που επί της ουσίας δεν υπήρχε, εκείνον της αντίστασης στη γερμανική εισβολή και να γίνει η φωνή του αλλά και η φυσική του ηγεσία. Η πορεία του κατά τη διάρκεια της γερμανικής εισβολής και Κατοχής μέχρι την παραίτησή του είναι μια ιστορία γεμάτη επεισόδια, η σύνθεση των οποίων συγκροτεί σε μεγάλο βαθμό τη νέα Γαλλία. Είναι πρωτίστως ο άνθρωπος που στέκεται απέναντι στον Πετέν, τον ήρωα της Γαλλίας στον Α’ Παγκόσμιο, ο οποίος όμως συνθηκολογεί με τους Γερμανούς στον Β’ Παγκόσμιο. Ο Τζάκσον σκιαγραφεί τελικά έναν άνθρωπο περήφανο, αλαζόνα , κάποιον με τον οποίο δύσκολα μπορεί να συνεννοηθεί κάποιος.

H προσωπικότητά του δεν είναι εύκολο να κριθεί με μέτρα και σταθμά που χρησιμοποιούνται για άλλες σπουδαίες προσωπικότητες. Ο Τσόρτσιλ, για παράδειγμα, είναι σημαντικός αλλά δεν άλλαξε την εικόνα της Μεγάλης Βρετανίας. Ο Ντε Γκολ έστησε το γαλλικό οικοδόμημα εκ βάθρων τον 20ό αιώνα, για να το πούμε με απλά λόγια διαπράττοντας ίσως μια μικρή ιεροσυλία. Υπάρχει η Γαλλία προ Ντε Γκολ και εκείνη μετά τον Ντε Γκολ.

Εθνάρχης ή διχαστικός;

Ψυχρός, εμμονικός, μισάνθρωπος, κυνικός, αδίστακτος

Ηταν λοιπόν ένας Εθνάρχης; Ο Τζάκσον δεν μπαίνει καθόλου στην προσπάθεια να αγιοποιήσει ή να εξιδανικεύσει τον Ντε Γκολ. Αντίθετα αναγνωρίζει ότι υπήρξε ένα πλήρως διχαστικό πρόσωπο, το οποίο όμως αισθανόταν ότι είχε έναν ιερό σκοπό να επιτελέσει: την αποκατάσταση του μεγαλείου της Γαλλίας. Στον δρόμο για την εκπλήρωση αυτού του σκοπού δεν μπορούσε να του αντισταθεί κανένα εμπόδιο: ούτε οι ναζί ούτε κάποια χρόνια αργότερα οι γάλλοι έποικοι της Αλγερίας.

Ο Τζάκσον θεωρεί ότι η ματιά του Ντε Γκολ σε θέματα εξωτερικής πολιτικής ήταν από τη μια μεριά ιδιαίτερα πρωτόγονη και από την άλλη διεισδυτική. Ενας πολιτικός που πίστευε στον ιστορικό και γεωγραφικό ντετερμινισμό άσκησε βέτο το 1963 στην είσοδο της Μ. Βρετανίας στην Κοινή Αγορά θεωρώντας ότι ο ρόλος της είχε παγκόσμια εμβέλεια, άρα δεν χώραγε στην Ευρώπη. Σήμερα θα θεωρούνταν έως και προφητικός.

Ψυχρός, εμμονικός, μισάνθρωπος, κυνικός, αδίστακτος. Ο Ντε Γκολ σύμφωνα με τον συγγραφέα πίστευε ότι όλες οι ανθρώπινες πράξεις είχαν τη ρίζα τους στον φόβο και στη ματαιοδοξία. Και τότε γιατί θεωρείται ακόμα και σήμερα ο σπουδαιότερος Γάλλος; Γιατί όρθωσε το ανάστημα του στη ναζιστική Κατοχή; Γιατί δεν δίστασε να πάει κόντρα σε όλους και όλα στην Αλγερία; Γιατί κατάφερε και επανέφερε τη χώρα μετά τον Μάη του 1968; Ισως για όλα αυτά μαζί αλλά κυρίως αυτό που γράφει ο συγγραφέας στην τελευταία του φράση στη βιογραφία του. Επειδή «έσωσε την τιμή μιας χώρας».