Πώς συνδέεται η χημεία με την ιατρική; Και πώς οι επιστήμες «μπλέκονται» με τέτοιον τρόπο ώστε συγκροτούν τελικά το κοινό αήττητο «στράτευμα» της επιστήμης απέναντι στα μεγάλα προβλήματα των καιρών μας; Οταν η καθηγήτρια Αναλυτικής Χημείας και Κλινικής Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών Εύη Λιανίδου σε συνεργασία με τον καθηγητή Βασίλη Γεωργούλια από την Κρήτη άρχισαν να ανιχνεύουν τα «κρυμμένα» καρκινικά κύτταρα σε ασθενείς με καρκίνο του μαστού που είχαν χειρουργηθεί και θεωρητικά θεραπευτεί, κανείς δεν έδινε σημασία στις εκκλήσεις τους. Σίγουρα όχι στα μεγάλα επιστημονικά κέντρα του κόσμου.
Αυτά τα έλεγε η Εύη Λιανίδου πριν από δεκαέξι χρόνια. Με τον υποτυπώδη εξοπλισμό του εργαστηρίου της στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, πολλή δουλειά και μια ομάδα αφοσιωμένη στην έρευνα. Οι ξένες ερευνητικές ομάδες επαλήθευσαν τα ίδια αποτελέσματα μία δεκαετία μετά. Ολα όσα φώναζε η ομάδα αναλυτικής χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών επιβεβαιώθηκαν, αλλά ύστερα από σειρά ετών, τα οποία και έχασε η διεθνής ερευνητική κοινότητα αναζητώντας τη λύση σε ένα πρόβλημα που είχε ήδη λυθεί.
Σήμερα η Εύη Λιανίδου αποτελεί μια αναφορά στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια και νοσοκομεία του κόσμου. Επιμένει ωστόσο «ελληνικά», διευθύνει ένα μεγάλο εργαστήριο και αναλύει ερευνητικά δείγματα από όλη την Ελλάδα, αλλά και το εξωτερικό. «Ολα όσα λέγαμε πριν από 20 χρόνια για την εξέλιξη του καρκίνου δεν θα μπορούσε να τα εντοπίσει κάποιος χωρίς βασικές γνώσεις χημείας και αναλυτικής κλινικής χημείας» λέει η ίδια μιλώντας στα «ΝΕΑ».
«Η έρευνά μας στόχευε ακριβώς στην ανίχνευση καρκινικών κυττάρων σε οργανισμούς που είχαν θεωρητικά θεραπευτεί, αλλά ανέπτυσσαν τελικά μικρομεταστάσεις της νόσου που δεν μπορούσαν εύκολα να εντοπιστούν». Ετσι, η έρευνα αυτή μπορούσε να εντοπίσει πιθανή υποτροπή της νόσου προτού εκδηλωθεί.
Σήμερα το εργαστήριό της αποτελεί ένα κέντρο με διεθνή εμβέλεια. Με τα γνωστά γραφειοκρατικά προβλήματα βέβαια και τα προβλήματα υποδομών και προμήθειας αναλωσίμων που αντιμετωπίζουν τα πανεπιστήμια στη χώρα μας. Το ερευνητικό Εργαστήριο Ανάλυσης Κυκλοφορούντων Καρκινικών Κυττάρων ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1998, ως ένα από τα πρώτα σε διεθνές επίπεδο στον τομέα της υγρής βιοψίας. Εδρεύει βέβαια στην Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου.
Η Εύη Λιανίδου έχει μάθει να μην πτοείται από τα προβλήματα, καθώς ξεκίνησε νωρίς έναν δύσκολο «πόλεμο»: την έγκαιρη ανίχνευση των μεταστάσεων του καρκίνου μέσω της κλινικής αξιολόγησης καινοτόμων μοριακών εξετάσεων στο αίμα. Και σήμερα μπορεί να δηλώσει με βεβαιότητα ότι βρίσκεται στην όχθη των νικητών. «Η υγρή βιοψία αποτελεί σήμερα έναν ταχύτατα αναπτυσσόμενο κλάδο στον τομέα της εξατομικευμένης θεραπείας και ειδικότερα της μοριακής διάγνωσης του καρκίνου. Χαρακτηρίζεται από εξαιρετική δυναμική και έχει χαρακτηρισθεί ως ένα από τα 10 σημαντικότερα ιατρικά επιτεύγματα του 2017» λέει η ίδια. Η ερευνητική ομάδα της κυρία Λιανίδου είναι «γένους θηλυκού» και αποτελείται σήμερα από 12 ερευνήτριες, νέες επιστήμονες. Το εργαστήριό της συμμετέχει στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα Cancer-ID, στο οποίο συμμετέχουν 36 φορείς από 16 χώρες, αλλά και στο ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα Prolipsy, στο οποίο συμμετέχουν πέντε χώρες, με στόχο την έγκαιρη ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη. Παράλληλα η Εύη Λιανίδου συντονίζει το ερευνητικό πρόγραμμα Cancer Blood Scan με στόχο την κλινική αξιολόγηση διαγνωστικών εξετάσεων σε έξι διαφορετικούς τύπους καρκίνου. Το εργαστήριο της δε ώς σήμερα έχει διοργανώσει με επιτυχία τέσσερα μεγάλα επιστημονικά συνέδρια.
Υγρή βιοψία
Σύνολο ελάχιστα επεμβατικών αναλύσεων που πραγματοποιούνται στο περιφερικό αίμα ασθενών με καρκίνο, με σκοπό την παρακολούθηση της εξέλιξης της νεοπλασματικής νόσου, την πρόγνωση, καθώς και την πρόβλεψη ανταπόκρισης στη θεραπεία με συγκεκριμένο θεραπευτικό σχήμα.
Κυκλοφορούντα καρκινικά κύτταρα
Καρκινικά κύτταρα τα οποία κυκλοφορούν στο περιφερικό αίμα ασθενών με καρκίνο και είναι υπεύθυνα για τη δημιουργία μεταστάσεων. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο αριθμός τους είναι πολύ χαμηλός, αλλά η παρουσία τους έχει συνδεθεί με κακή πρόγνωση.
Εξωκυττάριο καρκινικό DNA
Αποτελεί ένα πολύ μικρό υποσύνολο του εξωκυττάριου DNA που βρίσκεται στο αίμα. Προέρχεται από την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων και η ανίχνευση μοριακών αλλαγών σε αυτό δίνει σημαντικές πληροφορίες για τον όγκο, αλλά και για την επιλογή ασθενών με καρκίνο για συγκεκριμένες θεραπείες.
Αθηνά Ν. Μάρκου
«Η φοίτησή μου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών πολύ νωρίς με δίδαξε ότι η επιστήμη δεν έχει όρια και στεγανά. Η υγρή βιοψία μονοπωλεί το ενδιαφέρον μου τα τελευταία δέκα χρόνια και ποτέ δεν μετάνιωσα με την επιλογή μου να συνεχίσω την έρευνά μου στην Ελλάδα με πολλές θυσίες. Η εργατικότητα του εργαστηρίου μας αποτέλεσε για μένα το παράδειγμα ενώ η διεθνής αναγνωσιμότητά του τη διαρκή πηγή έμπνευσής μου».
Μεταδιδακτορική ερευνήτρια
Αρετή Στρατή
«Ηταν για εμένα όνειρο ζωής να προσφέρω τις δυνάμεις μου για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ασθενών με καρκίνο. Η φοίτησή μου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ήταν το πρώτο σκαλοπάτι. Ακολούθησε η εξειδίκευσή μου στη μικρομετάσταση στον καρκίνο του μαστού. Είχα την ευκαιρία να φύγω στο εξωτερικό, αλλά αγαπώ τη χώρα μου και επιμένω να στηρίζω τις ερευνητικές προσπάθειες που γίνονται στο εργαστήριό μας».
Μεταδιδακτορική ερευνήτρια