Κόντρες, γυμνάσια και «ναυμαχίες» μεταξύ συμμάχων

Τα ισπανικά τεθωρακισμένα είχαν πάρει θέσεις στον δρόμο κοντά στο Οπντάλ, ένα ορεινό χωριό περίπου 300 χιλιόμετρα βόρεια του Οσλο, με τα κανόνια τους στραμμένα προς τη χιονισμένη κοιλάδα. Καθήκον τους, να υπερασπιστούν το τοπικό αεροδρόμιο από τη Βόρεια Δύναμη, την οποία αντιπροσώπευαν κυρίως αμερικανοί πεζοναύτες, τα τανκς των οποίων ήταν συγκεντρωμένα σε ένα κοντινό βενζινάδικο. Πεζοναύτες με αυτόματα και καμουφλάζ χιονιού προετοιμάζονταν για μάχη πίνοντας ζεστή σοκολάτα, αδιάφοροι για τη δύναμη πυρός που συγκεντρωνόταν εμπρός τους.

Αξιωματικοί με κίτρινα γιλέκα που λειτουργούσαν ως «διαιτητές» ακολουθούσαν τα παιχνίδια πολέμου, παρατηρώντας εάν ένα τεθωρακισμένο είχε πατήσει στο ναρκοπέδιο ή είχε χτυπηθεί από υποθετικά πυρά του αντιπάλου. «Είναι σαν να παίζουμε το επιτραπέζιο “Ναυμαχία”» παρατηρεί ο ανθυπολοχαγός Λάρι Μπόιντ.

Η ψεύτικη μάχη ήταν μέρος της άσκησης Trident Juncture 2018, των μεγαλύτερων στρατιωτικών γυμνασίων του ΝΑΤΟ μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, που διήρκεσαν από τις 25 Οκτωβρίου έως τις 7 Νοεμβρίου. Η Βορειοατλαντική Συμμαχία συγκεντρώνει δυνάμεις και προσπαθεί να ανακαθορίσει τον ρόλο της, αντιμετωπίζοντας με αυτοπεποίθηση τη Ρωσία, η οποία λίγο καιρό πριν είχε πραγματοποιήσει σε κοντινή περιοχή ακόμα μεγαλύτερης εμβέλειας γυμνάσια. Το ερώτημα είναι πώς συνάδει αυτή η στρατιωτική προετοιμασία με τις έντονες διαφωνίες μεταξύ των πολιτικών ηγετών του Συμφώνου.

Το ίδιο το σενάριο της άσκησης – μια εισβολή στη Νορβηγία που οδηγεί το ΝΑΤΟ να ενεργοποιήσει το άρθρο 5 για την αμοιβαία άμυνα – αποτέλεσε σημάδι ότι, έπειτα από δεκαετίες κατά τις οποίες αντιμετώπιζε ετερόκλητους βαλκανικούς στρατούς και αφρικανούς αντάρτες, το ΝΑΤΟ εμφανίζεται και πάλι να υπερασπίζεται το έδαφός του. Ο ανθυπολοχαγός Μπόιντ ήταν ξεκάθαρος ότι οι πεζοναύτες του ήταν έτοιμοι να αντιμετωπίσουν έναν «ισάξιο» αντίπαλο. Δεν χρειαζόταν να διευκρινίσει ποιον είχε κατά νου.

Ενα δεύτερο μήνυμα βρισκόταν στο εύρος της άσκησης, από την Ισλανδία στα δυτικά έως ανατολικά στον εναέριο χώρο της Φινλανδίας που δεν ανήκει στο ΝΑΤΟ. Τα τελευταία μεγάλα στρατιωτικά γυμνάσια είχαν διεξαχθεί στην Ισπανία πριν από τρία χρόνια, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τη Ρωσία. Αντίθετα, η Νορβηγία δεν είναι μόνο ένας σύμμαχος που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή, καθώς μοιράζεται σύνορα μήκους 200 χιλιομέτρων με τη Ρωσία, αλλά παρατηρεί με νευρικότητα τον ρωσικό Βόρειο Στόλο, που έχει την έδρα του στην άλλη πλευρά της Θάλασσας του Μπάρεντς, στη χερσόνησο Κόλα, εκεί όπου έχουν συγκεντρωθεί νέα πολεμικά σκάφη και οι περιπολίες των υποβρυχίων έχουν δεκαπλασιαστεί. Αυτό οδήγησε το ΝΑΤΟ να ξαναχρησιμοποιήσει έννοιες όπως το «άνοιγμα GIUK», ένα ναυτικό σημείο συμφόρησης μεταξύ Γροιλανδίας, Ισλανδίας και Ηνωμένου Βασιλείου (χώρες από τα αρχικά των οποίων βγαίνει το όνομα). Ενα σημείο που αποτελεί τη βασική διέξοδο της Ρωσίας προς τον Ατλαντικό. Η Ρωσία έχει επίσης ξαναχρησιμοποιήσει επτά πρώην σοβιετικές βάσεις στην περιοχή της Αρκτικής και καθείλκυσε το πρώτο στρατιωτικό παγοθραυστικό εδώ και 40 χρόνια. Αντίστοιχα, η Αμερική έχει διπλασιάσει τον αριθμό πεζοναυτών που στρατοπεδεύουν στη Νορβηγία και στις 19 Οκτωβρίου έστειλε ένα αεροπλανοφόρο στον Αρκτικό Κύκλο για πρώτη φορά τα τελευταία 30 χρόνια.

Ενα τρίτο χαρακτηριστικό στοιχείο της άσκησης Trident Juncture ήταν το μέγεθός της: 65 πλοία, 250 αεροσκάφη, 10.000 οχήματα και 50.000 στρατιωτικοί. Αποτέλεσε μια δοκιμή για την ικανότητα του ΝΑΤΟ να στείλει ενισχύσεις σε περιοχές όπου παρατηρούνται έντονες ρωσικές στρατιωτικές κινήσεις. Αυτό βέβαια δεν αποδείχθηκε τόσο εύκολο. Ο υποστράτηγος Μπεν Χότζες, που αποσύρθηκε από διοικητής των αμερικανικών δυνάμεων στην Ευρώπη τον Δεκέμβριο του 2017, θυμάται με έκπληξη να μαθαίνει ότι στην περιοχή Σένγκεν, στην οποία δεν υπάρχουν συνοριακοί έλεγχοι, δεν ισχύει η ελεύθερη κίνηση των όπλων. Αλλοι παρατηρούν προβλήματα στις υποδομές, όπως αδύναμες γέφυρες και ράγες σιδηροδρόμων που δεν είναι συμβατές με όλους τους τύπους αμαξοστοιχιών.

Η απάντηση του ΝΑΤΟ προς τις νέες απειλές ήταν η μεγαλύτερη αναδιαμόρφωση της διοικητικής δομής εδώ και μια γενιά. Δύο νέα αρχηγεία, ένα για τον Ατλαντικό με έδρα την Αμερική και ένα άλλο επιμελητείας στη Γερμανία, θα δημιουργηθούν τα επόμενα τρία χρόνια, με 1.200 άτομα προσωπικό. Επίσης οι στρατηγοί αισθάνονται όλο και πιο άνετα με τους γραφειοκράτες των Βρυξελλών.

Οι σχέσεις ΕΕ – ΝΑΤΟ ήταν κάποτε «πόλεμος χαρακωμάτων», λέει ο σερ Ανταμ Τόμσον, ο εκπρόσωπος της Βρετανίας στο ΝΑΤΟ από το 2014 έως το 2016. Σήμερα υπάρχει «πρακτική συνεργασία άνευ προηγουμένου». Η ΕΕ δημοσιοποίησε το δικό της σχέδιο δράσης για τη στρατιωτική κινητικότητα τον Μάρτιο.

Τα τελευταία χρόνια η Συμμαχία έχει στείλει τέσσερις μονάδες (έως 1.400 άτομα έκαστη) στην Πολωνία και στις χώρες της Βαλτικής, δημιούργησε μια ταξιαρχία άμεσης αντίδρασης (περίπου 5.000 άτομα) που μπορεί να αποσταλεί σε οποιοδήποτε μέρος μέσα σε δύο ημέρες και δεσμεύθηκε να έχει 30 τάγματα, 30 πολεμικά σκάφη και 30 αεροπορικά σμήνη έτοιμα να πολεμήσουν μέσα σε διάστημα 30 ημερών. Η Αμερική ξοδεύει 6 δισ. δολάρια τον χρόνο για την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Αποτροπής – από αεροπορικές βάσεις στην Ουγγαρία έως ασκήσεις όπως η Trident Juncture.

Ολη αυτή η στρατιωτική κινητοποίηση όμως συνοδεύεται από πολιτικές διαφωνίες. Κατ’ αρχάς, αυτές τις ημέρες κανείς δεν είναι απολύτως σίγουρος πως το κύριο μέλος της συμφωνίας θα εμφανιστεί να πολεμήσει σε κάποια κρίση.

Στις αρχές Νοεμβρίου, ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν κατήγγειλε την απουσία ενός «πραγματικού ευρωπαϊκού στρατού» για να «προστατευθούμε απέναντι στην Κίνα, τη Ρωσία, ακόμα και τις ΗΠΑ». Παρά τους νέους αμυντικούς σχεδιασμούς που καλύπτουν τα πάντα – από κοινή παραγωγή όπλων έως κάθε είδους στρατιωτικές συνεργασίες -, οι φιλοδοξίες είναι πολύ χαμηλότερες απ’ όσο υπαινίσσονται τα λόγια του Μακρόν. Οι ανατολικές χώρες της ΕΕ, όπως η Πολωνία και η Εσθονία, τρόμαξαν στο άκουσμα των απόψεων του Μακρόν. Οι ευρωπαϊκοί εθνικοί στρατοί μόλις αρχίζουν να προχωρούν σε ανασχεδιασμούς και νέες επενδύσεις, καθώς υπήρχε χαλάρωση μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Και φυσικά οι Αμερικανοί – όπως έδειξε με τη συμπεριφορά του στο Παρίσι ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ – θέλουν να αγνοήσουν εντελώς τις δηλώσεις Μακρόν, τονίζοντας ξανά και ξανά ότι το μόνο που υπάρχει αυτή τη στιγμή είναι το ΝΑΤΟ.

Οι υπερασπιστές της ευρωπαϊκής ομοσπονδιοποίησης ονειρεύονται εδώ και καιρό την αμυντική ενοποίηση, όμως η αλήθεια είναι πως σε αυτή την κατεύθυνση, εκτός από κάποια κοινά σχέδια για την παραγωγή εξαρτημάτων και κάποιες επιχειρήσεις εναντίον της πειρατείας, δεν έχουν γίνει πολλά. Το πιο φιλόδοξο σχέδιο για έναν κοινό στρατό κατέρρευσε τη δεκαετία του 1950 λόγω αντιδράσεων της Γαλλίας. Εκτοτε, πάντως η Γαλλία έχει προωθήσει λιγότερο φιλόδοξα σχέδια για την ανάπτυξη αυτόνομων ευρωπαϊκών δυνάμεων. Αυτές μπλοκαρίστηκαν κυρίως από τη Βρετανία, που φοβόταν τη διάσπαση του ΝΑΤΟ (την κοινή στρατιωτική διοίκηση της οποίας εγκατέλειψε η Γαλλία το 1996 και επανήλθε το 2009).