Τον Σεπτέμβριο του 2016, ο πρώην πρόεδρος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (και πρώην επίτροπος) Πασκάλ Λαμί είχε προσπαθήσει να πείσει τον Φρανσουά Ολάντ και την Ανγκελα Μέρκελ να «ξαναμαγέψουν» την Ευρώπη. Ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας είχε απαντήσει σαρκαστικά: «Δύσκολη υπόθεση να μαγέψεις τον κόσμο στις μέρες μας…». Η γερμανίδα καγκελάριος ήταν πιο ειλικρινής: «Εχετε δίκιο, αλλά δεν είμαι ποιήτρια. Δεν είναι το φόρτε μου. Μη μου ζητάτε να γίνω υμνήτρια της Ευρώπης. Δεν ξέρω να το κάνω».

Στη χθεσινή της ομιλία στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η Μέρκελ υπήρξε συνεπής με εκείνη την τοποθέτηση. «Θέλετε να έχω όραμα» είπε κάποια στιγμή, απευθυνόμενη τόσο στους ευρωβουλευτές όσο και στους ανά τον κόσμο επικριτές της. «Την ίδια στιγμή όμως θέλετε και να είμαι κοντά στην πραγματικότητα. Ε, δεν είναι εύκολο. Στη χώρα μου θέλουν αυτά που λέμε να τα εννοούμε».

Κι έτσι η καγκελάριος δεν προέβη σε καμιά μεγάλη εξαγγελία ούτε στην αρχή του τελευταίου μέρους της μακράς της θητείας. Η μόνη «είδηση» που βγήκε χθες είναι ότι τάχθηκε υπέρ της πρότασης του Εμανουέλ Μακρόν που εξόργισε τόσο τον πρόεδρο Τραμπ: να δημιουργηθεί δηλαδή ένας «αληθινός» ευρωπαϊκός στρατός, που δεν θα ανταγωνίζεται το ΝΑΤΟ αλλά θα αποτελεί συμπλήρωμά του. Και γι’ αυτήν τη θέση, όμως, η Μέρκελ δέχθηκε σφοδρή κριτική τόσο από τα δεξιά όσο και από τ’ αριστερά.

Κατά τα άλλα, η εκλεκτή καλεσμένη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου φρόντισε να επαναλάβει τις γνωστές αρχές της που την έχουν καταστήσει ηγέτιδα του ελεύθερου κόσμου. Ανεκτικότητα, που είναι η ψυχή της Ευρώπης. Αλληλεγγύη, που βασίζεται στην ανεκτικότητα. Υπεράσπιση του κράτους δικαίου. Και ενότητα, χωρίς την οποία η Ευρώπη δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τους ανταγωνιστές της. Αν όμως την πρώτη φορά που είχε εκφραστεί έτσι ενώπιον του Σώματος, το 2007, τα λόγια της ακούγονταν ως προφανείς γενικότητες, χθες ήταν σαφές ότι αποτελούσαν απάντηση σ’ εκείνους που επιδιώκουν την υπονόμευση της Ευρώπης: στους λαϊκιστές των πρώην κομμουνιστικών χωρών, στους αντάρτες της Ρώμης και στον πρόεδρο Τραμπ.

Στα χρόνια που μεσολάβησαν, η Μέρκελ κυβερνούσε – τη Γερμανία και την Ευρώπη. Και η θητεία της σημαδεύτηκε από δύο γεγονότα. Τη γενναιόδωρη στάση της απέναντι στο Προσφυγικό, εκείνο το «θα τα καταφέρουμε», για το οποίο χθες έδειξε ότι δεν μετανιώνει. Αναγνώρισε βέβαια ότι η Ευρώπη άργησε να αντιληφθεί τη σημασία αυτής της κρίσης και τάχθηκε υπέρ ενός ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου.

Κάποια στιγμή όμως ξεσπάθωσε: «Είμαστε 500 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη και θα αδιαφορήσουμε για τα 6 εκατομμύρια που προσπαθούν να γλιτώσουν από τους πολέμους;». Από την ακροδεξιά πτέρυγα της αίθουσας ακούστηκαν τότε αποδοκιμασίες που δεν κόπασαν στη συνέχεια, κάνοντας τον Ζαν – Κλοντ Γιούνκερ να αναρωτηθεί αν υπήρχαν λύκοι ανάμεσά τους.

Το άλλο γεγονός ήταν η οικονομική κρίση, ο σκληρός τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε η Μέρκελ τα θύματά της – κυρίως την Ελλάδα – και η ατολμία που επέδειξε απέναντι στις προτάσεις της Γαλλίας για μεταρρύθμιση της ευρωζώνης. Κριτική δέχθηκε χθες και γι’ αυτό, τόσο από την πρόεδρο της Αριστεράς και συμπατριώτισσά της Γκαμπριέλε Τσίμερ όσο και από έλληνες ευρωβουλευτές (ο Νίκος Ανδρουλάκης, διευκρινίζοντας ότι μιλάει «ως Ελληνας», της προσήψε αρκούντως ισοπεδωτικά ότι από την πολιτική της ωφελήθηκε μόνο η Ακροδεξιά και ο Στέλιος Κούλογλου την κατηγόρησε ότι γεννά Φράνκενσταϊν).

Αλλά κι εδώ η γερμανίδα καγκελάριος επέμεινε στη βασική της θέση. «Είμαι κι εγώ υπέρ της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς», τόνισε, «για να κατανείμεις πλούτο, όμως, πρέπει πρώτα να τον δημιουργήσεις».

Ηταν αυτό το κύκνειο άσμα της Ανγκελα Μέρκελ; Η ίδια έδειξε να μην το έχει αποφασίσει. «Είναι όλο και πιο δύσκολο να προβλέπουμε τις εξελίξεις» τόνισε. Σαν να υπάρχει μια τελευταία εκκρεμότητα, μια ύστατη υποχρέωση, ένα τελευταίο χιλιόμετρο που πρέπει να διανύσει στον Μαραθώνιό της. Ή μια τελευταία απάντηση που πρέπει να δώσει στους επικριτές της, σε όλους αυτούς που χθες τη γιουχάιζαν.

Ο ηγέτης των Φιλελευθέρων Γκι Φέρχοφστατ, πάντως, την ενθάρρυνε. «Η Γερμανία δεν ήταν πάντα τα τελευταία χρόνια στο ύψος των περιστάσεων», είπε, αναφερόμενος μεταξύ άλλων στη χλιαρή αντίδραση του Βερολίνου και της ευρωπαϊκής Κεντροδεξιάς στην εκστρατεία του Ορμπαν εναντίον του Σόρος και του Πανεπιστημίου του. «Χάνετε ενέργεια εξαιτίας των εσωτερικών σας προβλημάτων. Χρησιμοποιήστε λοιπόν την υπόλοιπη θητεία σας για να ξαναβάλετε τη χώρα σας στις ράγες και να αναγεννήσετε μαζί με τον πρόεδρο Μακρόν το ευρωπαϊκό όνειρο!».

Ο εθνικισμός και ο εγωισμός δεν πρέπει να περάσουν, είπε η καγκελάριος σε μια αποστροφή της ομιλίας της. Μα για να συμβεί αυτό δεν αρκούν τα συνθήματα. Χρειάζεται αυτοκριτική, οργάνωση και μια αποφασιστική αντεπίθεση. Η Μέρκελ δεν υπήρξε ποτέ ποιήτρια. Ισως να μην υπήρξε ποτέ και φανατική Ευρωπαία. Εχει όμως μια κληρονομιά να υπερασπιστεί. Και ο χρόνος τελειώνει.