Ο Σήφης Ζαχαριάδης μιλάει σπαστά τα ελληνικά – για χρόνια εξάλλου έζησε στη Ρωσία και στην πρώην ΕΣΣΔ. Θηριώδης, μοιάζει εκπαιδευμένος να μη δείχνει τα συναισθήματά του, παρότι υπάρχουν στιγμές που αντιλαμβάνεσαι πως συγκινείται. Στο φιλόξενο Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, όπου για καιρό παιζόταν ο μονόλογος «Ομπίντα» από τον Γιώργο Κοτανίδη, ο Σήφης πήγαινε συχνά. Οχι από κάποια λοξή θεατρολαγνεία. Το «Ομπίντα» εξάλλου αφορούσε τις τελευταίες ώρες του Νίκου Ζαχαριάδη. Που για τη μεγάλη Ιστορία ήταν ο ιστορικός γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομουνιστικού Κόμματος Ελλάδος, αλλά για τη μικροϊστορία ήταν πατέρας του Σήφη. Ο ίδιος μοιάζει να σημαδεύτηκε από αυτή τη βαριά σκιά του μεγάλου κομμουνιστή ηγέτη – πατέρα και της τραγικής και συναρπαστικής ζωής του. Οψεις της αναβίωσαν από τον Κοτανίδη, τώρα όλο αυτό θα γίνει και ντοκιμαντέρ σε μια φάση που και το ΚΚΕ αποκατέστησε τον μεγάλη ηγέτη. Ο Σήφης δέχεται και μας μιλάει για τον Ζαχαριάδη, τη μάνα του, επίσης κορυφαίο στέλεχος του ΚΚΕ, Ρούλα Κουκούλου, τη ζωή στην εξορία και την καθημερινότητα με τον πατέρα του. Ας μην ξεχνάμε πως ο Νίκος Ζαχαριάδης πέρασε από την απόλυτη αποθέωση και εξιδανίκευση του κομματικού κόσμου, στα 25 χρόνια που υπήρξε γραμματέας του ΚΚΕ, στην αποκαθήλωση κατά την 6η Πλατειά Ολομέλεια του Κόμματος το 1956 στη διαγραφή, την εξορία και την αυτοκτονία του.

Συναντιόμαστε σήμερα (σ.σ.: 7 Νοεμβρίου) στην επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης. Τι πήγε καλά και τι στραβά, κύριε Ζαχαριάδη;

Στην ΕΣΣΔ πήγε να δημιουργηθεί ο νέος άνθρωπος. Δεν έγινε όμως ολοκληρωμένα. Δεν έγινε όπως το περιμέναμε.

Είχε καλά;

Βέβαια.

Οπως;

Εμεινα εκεί 45 χρόνια, όλη μου τη ζωή. Μέχρι που γύρισα εδώ. Ολες οι σχέσεις ήταν πολύ ανοιχτές, δεν είχαμε πολλά χρήματα, όλοι όμως ήταν φίλοι. Δεν με πείραξε ποτέ κανείς και δεν ρώτησε την εθνικότητά μου. Διάβασα πρόσφατα στο Ιντερνετ (δεν ξέρω αν είναι αληθές), ένα άρθρο του Κίσινγκερ, που γράφει πως στα 96 του χρόνια κατάλαβε πως το μεγαλύτερο έγκλημα που έκαναν οι ΗΠΑ ήταν η διάλυση της ΕΣΣΔ. Εκεί γράφει: «Τώρα βλέπω τα εγγόνια μου να νοιάζονται μόνο για τα χρήματα».

Συγκινείστε με την παράσταση «Ομπίντα»;

Κάθε φορά. Εκανε καλή δουλειά ο Γιώργος Κοτανίδης. Τώρα θα κάνει και το ντοκιμαντέρ. Βοηθάω όσο μπορώ. Πιστεύω θα το πετύχει.

Πώς είναι, αλήθεια, να βλέπετε τη ζωή του πατέρα σας;

Ηταν συγκλονιστικό πράγμα. Εφερα στον Κοτανίδη και μια κούπα από Σιβηρία που πίνει τσάι. Ηταν του πατέρα μου. Εχω κρατήσει πολλά πράγματα δικά του. Πολιτικά, είναι λίγο περίεργο για μένα μια τέτοια παράσταση, αλλά δεν με πειράζει, η ανθρώπινη πλευρά είναι μια χαρά. Πρώτη φορά που μου διάβασε κείμενο ο Κοτανίδης διήρκεσε τέσσερις ώρες! Κόψανε, βέβαια, αφού δεν θα μπορούσε να γίνει η παράσταση.

Τι σημαίνει ομπίντα;

Αυτό έγραψε ο Νίκος στο τελευταίο του γράμμα, όταν τον επισκέφθηκε ο Κώστας Λουλές από το Κόμμα. Σημαίνει πίκρα. Πιο ακριβές είναι το κακοκάρδισμα, αυτό είναι ομπίντα.

Αυτό ένιωθε ο πατέρα σας τότε;

Σίγουρα. Πέρασε τα μπουντρούμια του Μεταξά και του Μανιαδάκη, πέρασε από το Νταχάου, πέρασε Εμφύλιο, αλλά όταν σε πάνε εξορία οι δικοί σου είναι ομπίντα.

Πώς τον θυμάστε;

Ο πατέρας ήταν σκληρός. Δεν με φίλησε ποτέ. Ενιωθα πως με αγαπάει, αλλά το κατάλαβα μετά. Είχε πει: «Η μεγαλύτερη ομπίντα ήταν πως με χωρίσανε απ’ τον Σηφάκο μου». Καλύτερα λόγια δεν έχω ακούσει ποτέ.

Ηταν σκληρός λέτε…

Πολύ, από τη μία. Από την άλλη, σεμνός. Δεν με έβρισε ποτέ. Μου έλεγε όμως: «Μη σηκώνεις το χέρι σου στην τάξη. Αν σε ρωτάει ο δάσκαλος να ξέρεις να απαντήσεις, αλλά να μην παινεύεσαι». Ηταν πολύ τίμιος, μου είπε «Ο,τι θες να κάνεις, μη λες ψέματα ποτέ».

Εβαζε το κόμμα μέσα στο σπίτι;

Μέχρι τα 15 μου δεν ήξερα ποιος ήταν. Μου το είπανε πρόσφυγες στη Μόσχα. Ειδικότερα η Κατίνα Ζορμπαλά μού αποκάλυψε ποιος ήταν ο πατέρας μου. Δεν έλεγε με τίποτε εκείνος. Πήγα την άλλη μέρα στο Σουργκούτ, συγκλονισμένος, και τον ρώτησα γιατί δεν μου είπε ποτέ τίποτε. Μου απάντησε: «Γιατί δεν ήθελα να σου φαίνεται πως δεν είμαι αντικειμενικός, τώρα έμαθες, μπορούμε να μιλήσουμε». Και μου είπε όλα τα γεγονότα, σοκαρίστηκα δέκα φορές παραπάνω. Και τι του κάνανε το 1956 και πώς λίγο μετά τον είπαν εχθρό και προδότη μέσα στο Κόμμα, όλα.

Τον είχε πειράξει;

Πολύ. Κι εμένα. Από τότε πήρα απόφαση να κάνω ό,τι μπορώ να βγει η αλήθεια. Και ο Χαρίλαος ο Φλωράκης με κάλεσε στον Περισσό και τα είπαμε, τελευταία φορά πριν πεθάνει μου είπε: «Ενα πράγμα να ξέρεις, τέτοιοι άνθρωποι σαν τον πατέρα σου δεν υπήρχαν ούτε τώρα υπάρχουν». Μου είχε πει το ίδιο και στη Μόσχα ο Μανώλης Σιγανός, αυτός ήταν ζαχαριαδικός. Τέτοιοι άνθρωποι – ένας στο εκατομμύριο.

Με την πρόσφατη αποκατάσταση του πατέρα σας από το ΚΚΕ νιώθετε καλύτερα;

Πολύ σημαντικό, βέβαια.

Επανορθώνεται όμως μια τέτοια κατηγορία που σερνόταν για χρόνια;

Δεν νομίζω, αλλά υπάρχει μια δικαίωση. Οταν έγινε ψηφοφορία για τον δεύτερο τόμο του Δοκιμίου του ΚΚΕ, μου είπαν πως ήταν δέκα άνθρωποι αυτοί που διαφώνησαν με την αποκατάσταση του Ζαχαριάδη.

Ας πάμε λίγο σε εσάς: Πού γεννηθήκατε;

Μάνα μου είναι η Ρούλα Κουκούλου. Γεννήθηκα στη Μόσχα, το 1950, παραμονή Χριστουγέννων. Στις 5 Γενάρη πήγαμε στο Βουκουρέστι όπου μας περίμενε ο πατέρας.

Αρα γεννιέστε στη Μόσχα και περνάτε τα πρώτα πέντε χρόνια σας στο Βουκουρέστι…

Μέχρι που έφυγε η μάνα μου για παράνομη δουλειά στην Ελλάδα. Εφυγε Γενάρη του ’55 και την πιάσανε τον Αύγουστο του ίδιου έτους. Συναντηθήκαμε όταν ήμουν 22 ετών, 18 χρόνια δεν την είχα δει καθόλου.

Ο αδελφός σας ο Κύρος;

Ο Κύρος ήταν από τον πρώτο γάμο του πατέρα μου με μια Τσέχα, τη Μαρία Νοβάκοβα. Με τη Μαρία είχαν κάνει τον Κύρο και την Ολγα για την ακρίβεια. Mε την Ολγα μιλάμε τηλεφωνικά. Με τον Κύρο είχαμε πολύ καλές σχέσεις, όπως έχω και τώρα με τον γιο του και ανιψιό μου Αντόν.

Ζει ο Κύρος;

Πέθανε πριν από δέκα τρία χρόνια. Ηταν 16 χρόνια μεγαλύτερός μου, έζησε Μόσχα κι αυτός. Δεκατριών χρονών πήγε στο βουνό, πολέμησε στον Εμφύλιο και μετά έμεινε στη Σοβιετική Ενωση μέχρι τέλους. Το 1972 ξαναείδα τη μητέρα μου. Στη Μόσχα.

Είχατε ζήσει με τον πατέρα σας στην εξορία;

Η πρώτη του εξορία ήταν 500 χλμ. βόρεια από τη Μόσχα, στο Μποροβίτσι. Εκεί μείναμε μέχρι το 1962 – εκεί πήγα και σχολείο – όταν και πήγε στην ελληνική πρεσβεία με γράμμα σε εισαγγελέα Αθηνών και με αίτημα να γυρίσει να δικαστεί. Τότε πήγε στο Σουργκούτ μέχρι το 1973 που αυτοκτόνησε.

Πώς ήταν η ζωή;

Η Σιβηρία, το καλοκαίρι, είναι το καλύτερο μέρος του κόσμου. Ο κόσμος είναι σίγουρα καλός. Καθαροί και τίμιοι.

Πόσο έφτανε το κρύο;

Με στείλανε στον Καύκασο, σε στρατιωτικό σχολείο. Ο πατέρας μου έλεγε να πηγαίνω μόνο καλοκαίρι στο Σουργκούτ. Χειμώνα πήγα πρώτη φορά όταν ήμουν 14 ετών. Το αεροπλάνο έφτασε νύχτα και ήταν -52 η θερμοκρασία.

Πώς αντέχεται;

Αν έχεις καλά ρούχα, ναι. Αμα φυσάει δεν αντέχεται!

Ο Νικόλας τι δουλειά έκανε;

Ηταν διευθυντής στο Δασαρχείο. Οπως και στην πρώτη εξορία. Εχω ντοκουμέντο όπου λέει πως το ΚΚΣΕ πρότεινε τον σύντροφο Νικολάι (σ.σ.: ο Ζαχαριάδης λεγόταν στην ΕΣΣΔ Νικολάι Νικολάεφ) να γίνει δάσκαλος σε ακαδημία στη Μόσχα και αυτός απάντησε «Αφού είμαι εγκληματίας, πρέπει να πάω να κόβω ξύλα».

Μουσική άκουγε;

Είχε δύο πικάπ. Ακουγε πάντα Μπετόβεν. Το σπίτι είχε δίσκους παντού. Και τώρα έχω τους δίσκους του. Αγαπούσε πολύ την κλασική μουσική. Πιο μετά του φέρανε μαγνητόφωνο κάτι φίλοι από την Τασκένδη και άκουγε και ρεμπέτικα. Είχε φωτογραφία του Μπετόβεν, αλλά του άρεσε και ο Μότσαρτ και ο Τσαϊκόφσκι. Με τη μάνα και τον πατέρα είχαμε πάει και σε παράσταση Λίμνη των Κύκνων με τη μεγάλη χορεύτρια Γκαλίνα Ουλάνοβα. Και πιο μετά με τον πατέρα μου είδαμε και παράσταση με τη Μάγια Πλισέτσκαγια.

Βιβλία;

Βέβαια. Κλασικούς. Ρώσους και ξένους. Ντοστογέφσκι, Χέμινγουεϊ, Πούσκιν και Φόκνερ. Διάβαζε και στα ρώσικα και στα ελληνικά. Και εφημερίδες. Στην πρώτη εξορία τού έστειλε την «Αυγή» ο φίλος του Αλέξης Πάρνης και στη Σιβηρία διάβαζε «Λιμπερασιόν» και «Ουμανιτέ».

Μιλούσε κι άλλες γλώσσες;

Και γαλλικά και γερμανικά. Ηταν διερμηνέας στο Νταχάου. Τούρκικα επίσης ήξερε, ήταν Φαναριώτης. Ρώσικα άψογα. Αγγλικά και γαλλικά έμαθε μόνος του σε φυλακές. Εγώ ήμουν φοιτητής Φιλολογίας. Κάθε φορά μού έλεγε «Ελα να γράψουμε συνώνυμα». Ελυνε και σταυρόλεξα αμέσως.

Οταν πέθανε πού ήσασταν;

Βουλγαρία, μας στείλανε εκεί για να είμαστε μακριά από το Σουργκούτ. Μου βγάλανε διαβατήριο σε δύο ώρες. Μου είχε δώσει ένα γράμμα να το πάω στη μάνα μου μετά την 1η Αυγούστου. Ημουν στο Σουργκούτ και έφυγα μερικές εβδομάδες πριν πεθάνει. Τότε έπαιρνα το πτυχίο μου και πήγαμε στη Βουλγαρία.

Γιατί;

Τώρα κατάλαβα. Τότε ήταν φιλοξενούμενη η μάνα μου από την Κεντρική Επιτροπή του Κομουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας.

Και μαθαίνετε τον θάνατο…

Ναι, την 1η Αυγούστου. Μας πήραν τηλέφωνο και μας είπαν ότι ο πατέρας ήταν πολύ άρρωστος. Δεν μας είπαν πως πέθανε αμέσως. Πήγαμε στη Μόσχα στις 2 Αυγούστου. Είπε ο Σεμενκόφ, υπεύθυνος από το ΚΚΣΕ, στη μητέρα μου πως ο Νίκος αυτοκτόνησε. Επίσημα γράψανε πως πέθανε από καρδιά. Εγώ της είπα πως θα το πω στον Κύρο και σε κανέναν άλλον. Δεκαεφτά χρόνια δεν ξέρανε εδώ οι κουκουέδες για αυτοκτονία. Πρώτος έγραψε ένας συνταγματάρχης από την Κα Γκε Μπε, το ’90 σε άρθρο. Την ίδια μέρα ήλθαν δημοσιογράφοι και με ρώτησαν και τότε είπα την αλήθεια.

Στενοχωρηθήκατε;

Ηταν, είναι και θα είναι ο πιο κοντινός μου άνθρωπος.

Οταν υπέγραψε γράμμα η μάνα σας και αποκήρυττε τον πατέρα σας πώς αισθανθήκατε;

Γι’ αυτό δεν μιλήσαμε ποτέ. Το έγραψε το 1957. Εγώ δεν μπορώ να την κρίνω. Προχθές είχαμε ένα ραντεβού με την κόρη του Γιώργη Κικίτσα. Η μάνα της έμεινε στις φυλακές Αβέρωφ με τη μάνα μου. Μου είπε τι πίεση υπέστη από την τότε ηγεσία του κόμματος. Εκλαιγε έξι μήνες κάθε μέρα. Δεν μπορώ να την κρίνω. Ο Νίκος μάς έμαθε πρώτο το Κόμμα. Πριν πεθάνει με κάλεσε η Ρούλα. Μου είπε πως είχε επτά ευτυχισμένα χρόνια με τον πατέρα μου. Τότε εγώ τη ρώτησα αν θα το συνυπέγραφε τώρα. Αμέσως είπε όχι. Τότε ήταν δύσκολο. Και πολιτικά σκέψου τι θα γράφανε οι δεξιές εφημερίδες αν δεν συνυπέγραφε εναντίον του. Οτι η γυναίκα του Ζαχαριάδη είναι εναντίον του ΚΚΕ.

«Μη βρίζεις το ΚΚΕ ό,τι και να γίνει μ’ εμένα»

Ζήσατε στη Ρωσία;

Μέχρι το 2002. Τώρα ζω στην Καστέλλα. Είμαι συνταξιούχος χωρίς σύνταξη. Ημουν δάσκαλος Αγγλικών και είχα και τουριστικό γραφείο. Εχω δύο κόρες και έξι εγγόνια. Η μεγάλη μου κόρη μένει στη Μόσχα. Και η άλλη στη Θεσσαλονίκη.

Κάτι άσχετο: Πώς είχε γράψει ο πατέρα σας τη μελέτη του για τον «Αληθινό Παλαμά»;

Σε φόδρα από σακάκι στη φυλακή της Κέρκυρας. Εδωσε στη μάνα του το σακάκι να το πλύνει.

Το «Οπλο παρά πόδα» που είπε πώς το ερμηνεύετε;

Η γνώμη μου είναι πως όταν 25.000 σύντροφοί σου είναι στενοχωρημένοι μετά την ήττα, τι να τους πεις; Χάσαμε; Και σαν πίεση προς το καθεστώς. Εχουν βγει δύο τόμοι του Ζαχαριάδη και τώρα και τρίτος από τον Καστανιώτη. Επιμέλεια του Γιώργου Πετρόπουλου και του Νίκου Χατζηδημητράκου. Είναι προφανές πως δεν θέλανε Εμφύλιο.

Ψηφίζετε ΚΚΕ;

Ναι. Είναι το κόμμα του πατέρα μου. Είχε πει στον Αλέξη Πάρνη: «Μη βρίζεις το ΚΚΕ ό,τι και να γίνει μ’ εμένα».