Η επόμενη χρονιά θα είναι κρίσιμη για την Ευρώπη. Οι εκλογές για την Ευρωβουλή θα διαμορφώσουν τον νέο συσχετισμό δυνάμεων που με τη σειρά του θα επηρεάσει το πώς θα μοιραστούν αξιώματα και αρμοδιότητες στα σημαντικότερα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, άρα και το πώς και από ποιους θα ασκείται η εξουσία στο ευρωπαϊκό κέντρο. Και όλα αυτά ενώ η Ευρώπη προετοιμάζεται για τη μετά Μέρκελ εποχή. Γιατί όλοι είναι ίσοι, αλλά μερικές είναι πιο ίσες από τους άλλους – και η διαφορά αυτή υπήρξε πολύ έντονη τα τελευταία τουλάχιστον δέκα χρόνια στα οποία η γερμανίδα καγκελάριος κυριαρχούσε στα ευρωπαϊκά πράγματα.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι θετικές γνώμες για την ΕΕ βρίσκονται και πάλι πολύ ψηλά μετά την κάθετη πτώση που κατέγραφαν στις δύσκολες εποχές των πολλαπλών κρίσεων που έπληξαν την Ευρώπη. Και οι προετοιμασίες για την έξοδο της Βρετανίας, που με τρόπο πολύ οδυνηρό βιώνονται στην άλλοτε κραταιή αυτοκρατορία, θυμίζουν στους άλλους που μένουν τι συνεπάγεται το ευρωπαϊκό διαζύγιο. Αλλά οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ και εντός των ευρωπαϊκών χωρών παραμένουν – και είναι βαθιές. Η συμφωνία μεταξύ 27 κυβερνήσεων (οι πιο πολλές κυβερνήσεις συνασπισμού διαφόρων κομμάτων που στηρίζονται σε πολύ ευαίσθητες ισορροπίες) είναι εξαιρετικά δύσκολη σχεδόν για οποιοδήποτε θέμα. Και τώρα πλέον η Μέρκελ δυσκολεύεται να πετύχει πολιτικούς συμβιβασμούς εντός της Γερμανίας, πόσω μάλλον ευρύτερα στην Ευρώπη. Ο Μακρόν είναι πολύ μόνος, ενώ οι υπόλοιποι δεν έχουν καν την πολυτέλεια να σκεφτούν ευρωπαϊκά.
Η Ευρώπη κυβερνιέται πολύ δύσκολα. Πάντα ήταν αυτό αλήθεια, αλλά τα τελευταία χρόνια τα πράγματα έχουν δυσκολέψει πολύ περισσότερο. Το πρόβλημα δεν περιορίζεται μόνο σε αυτό το ιδιόμορφο πολιτικό σχήμα που λέγεται Ευρωπαϊκή Ενωση και που αν δεν υπήρχε σήμερα θα έπρεπε κάποιος επειγόντως να το εφεύρει. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και των μεγάλων τεχνολογικών αλλαγών οι κοινωνίες χωρίζονται, ο κοινωνικός ιστός αδυνατίζει επικίνδυνα και τα παλιά πολιτικά κόμματα χάνουν τη δύναμή τους. Κοινωνικός και πολιτικός κατακερματισμός είναι τα χαρακτηριστικά στοιχεία της εποχής μας. Πολλαπλασιάστε όλα αυτά επί 27 και έχετε την ΕΕ. Αλλά για να μην απογοητευτείτε τελείως, ρίξτε μια ματιά στο τι συμβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Και τότε θα καταλάβετε ότι υπάρχουν και χειρότερα.
Στις ευρωπαϊκές εκλογές που έρχονται σε λίγους μήνες, το τέρας του εθνικισμού και εθνικολαϊκισμού θα είναι πιο ισχυρό και επικίνδυνο από όσο ήταν σε προηγούμενες εκλογές. Δεν προέκυψε όμως από το πουθενά. Και δεν αρκεί να το καταδικάζουμε με λόγια ή και αφορισμούς. Θα πρέπει πρώτα να καταλάβουμε τους συγκεκριμένους λόγους για την έντονη δυσαρέσκεια (συχνά αγανάκτηση) που υπάρχει σήμερα σε σημαντικά κομμάτια των ευρωπαϊκών κοινωνιών, σε μερικές πολύ περισσότερο από άλλες, και την ευρύτερη απαξίωση των πολιτικών συστημάτων στις ευρωπαϊκές χώρες. Θα πρέπει επίσης να αναγνωρίσουμε τα πολλά λάθη και τις αποτυχίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Και μετά τη διάγνωση, να προτείνουμε συγκεκριμένες λύσεις, χωρίς βεβαίως να προσποιούμαστε, σε αντίθεση με τους λαϊκιστές, ότι οι λύσεις θα είναι εύκολες και ανώδυνες. Χρειάζεται καθαρός λόγος, τολμηρές προτάσεις και συνέπεια που λείπουν τόσο πολύ τα τελευταία χρόνια. Δεν κερδίζεται αλλιώς η χαμένη εμπιστοσύνη των ευρωπαίων συμπολιτών μας, εντός και εκτός εθνικών συνόρων.
Ο Λουκάς Τσούκαλης είναι πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ και διδάσκει στη Sciences Po του Παρισιού. Χθες μίλησε στη συνάντηση κορυφής των Ευρωπαίων Μεταρρυθμιστών που ολοκληρώνεται σήμερα στο Παρίσι