Σοσιαλδημοκρατία

To 1959, στο Μπαντ – Γκόντεσμπεργκ της Γερμανίας, συνήλθε το συνέδριο του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD) και αποφάσισε την οριστική εγκατάλειψη των ιδεολογικών μαρξιστικών – επαναστατικών καταβολών του και τη μετατροπή του σε συστημικό κόμμα κοινωνικά πιο ευαίσθητης διαχείρισης του καπιταλισμού. Είχε προηγηθεί μισός αιώνας ρήξης μέσα στο παγκόσμιο σοσιαλιστικό κίνημα: από τη μία πλευρά ήταν οι επαναστάτες τύπου Lenine – Stalin – Trotsky και από την άλλη οι μεταρρυθμιστές, όπως οι Bernstein, Jaures, Herriot. Οι πρώτοι δημιούργησαν στην Ανατολική Ευρώπη τον «υπαρκτό σοσιαλισμό», οι δεύτεροι έθεσαν τα θεμέλια του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους.

Η μεταπολεμική Ευρώπη από τα ερείπια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου εξελίχθηκε σε μια ευημερούσα βιομηχανική κοινωνία. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ήταν ότι η ευημερία αυτή αφορούσε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Ο πενόμενος και φλεγόμενος από τον πόθο ανατροπής του καπιταλισμού βιομηχανικός εργάτης, μικροϋπάλληλος και διανοούμενος του Μεσοπολέμου έδωσε τη θέση του στον σχετικά ικανοποιημένο μικροαστικοποιημένο εργαζόμενο του Μεταπολέμου. Αυτός πλέον είχε πρόσβαση σε δωρεάν ή χαμηλού κόστους υπηρεσίες υγείας και παιδείας, απολάμβανε τις πληρωμένες διακοπές του, μπορούσε να αγοράσει ένα μικρό αυτοκίνητο και διέθετε επαρκή αγοραστική δύναμη. Αυτή ήταν κατά βάθος η δομή που αδρανοποίησε τις επαναστατικές δυνάμεις της Αριστεράς και μετέβαλε κολοσσούς, όπως το γαλλικό και το ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, σε αδρανείς γραφειοκρατικούς οργανισμούς.

Σε αυτή την εξέλιξη, η σοσιαλδημοκρατία έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Χωρίς πλέον να συνοδεύεται από την καχυποψία ότι απεργάζεται την κοινωνική επανάσταση, συνέβαλε στον σχεδιασμό και την υλοποίηση του κοινωνικού κράτους. Η διακυβέρνηση του Clement Attlee στη Μεγάλη Βρετανία θέσπισε ένα εθνικό σύστημα υγείας που έγινε παγκόσμιο πρότυπο. Στην ίδια κατεύθυνση κινήθηκαν και τα άλλα ευρωπαϊκά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης, όπως το SPD υπό την ηγεσία του Willy Brandt και του Helmut Schmidt, το γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα υπό τον Francois Mitterrand κ.λπ.

Το καίριο σημείο είναι ότι και οι συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις της Ευρώπης συναινούσαν, διότι σε όλο το εύρος της ευρωπαϊκής δημοσιονομικής σκέψης κυριαρχούσε μεταπολεμικά η γιγάντια μορφή του John Maynard Keynes (1883-1946). Ο οποίος δίδαξε στους πολιτικούς εκπροσώπους του καπιταλισμού ότι – σε καθαρά τεχνικό επίπεδο – η επιβίωσή του και η διεύρυνσή του προαπαιτούσαν δραστική ενίσχυση της αγοραστικής δύναμης των μαζών. Σε αυτό το σημείο συναντήθηκαν η σοσιαλδημοκρατική ιδεολογία με την καπιταλιστική λογική και σφυρηλατήθηκε μια σιωπηρή συναίνεση που διήρκεσε δεκαετίες.

Σήμερα, η σοσιαλδημοκρατία μοιάζει να εξαλείφεται από τον ευρωπαϊκό πολιτικό χάρτη. Στη Γερμανία, στη Γαλλία, στην Ισπανία, στην Ιταλία, τα σοσιαλδημοκρατικά και τα σοσιαλιστικά κόμματα χάνουν μαζικά την εκλογική τους βάση. Η μακροχρόνια διαχείριση της εξουσίας, η συνεργασία σε κυβερνητικό επίπεδο με συντηρητικά ή φιλελεύθερα κόμματα, η διαφθορά κορυφαίων στελεχών, η απουσία εμπνευσμένων ηγετών έχουν προκαλέσει σοβαρές και πιθανόν μη αναστρέψιμες φθορές.

Αλλά ίσως υπάρχουν και βαθύτερες αιτίες: η παραδοσιακή βάση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, δηλαδή η εργατική τάξη, έχει κοινωνικά μεταλλαχθεί και ιδεολογικά συντηρητικοποιηθεί. Το σημερινό προλεταριάτο είναι οι μετανάστες, αραβικής, αφρικανικής, ασιατικής προελεύσεως. Ο ριζοσπαστισμός τους δεν εφάπτεται με μαρξιστικές θεωρήσεις, αλλά με το Ισλάμ. Εδώ τα προβλήματα είναι τελείως διαφορετικής τάξεως, και η σοσιαλδημοκρατία δεν διαθέτει τις απαντήσεις.