Μια ιδιαίτερη θέση στην ιστορία της ευρωπαϊκής σεισμολογίας καταλαμβάνει πλέον το χτύπημα του Εγκέλαδου των 6,8 ρίχτερ που εκδηλώθηκε στη Ζάκυνθο στα τέλη του περασμένου Οκτωβρίου: για πρώτη φορά στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο οι επιστήμονες υπολόγισαν το μέγεθος ενός σεισμού με ανεξάρτητο τρόπο – από τα παλιρροιογραφήματα του τσουνάμι που προκάλεσε η σεισμική δόνηση – ανοίγοντας τον δρόμο για νέες επιχειρησιακές εφαρμογές. Μέχρι σήμερα κάτι τέτοιο είχε επιτευχθεί μόνο στην Ιαπωνία!

Ηταν λίγο πριν από τις δύο ξημερώματα της 26ης Οκτωβρίου, όταν ο ισχυρός σεισμός, που έγινε αισθητός μέχρι τη Μάλτα, την Ιταλία και τα Σκόπια, ταρακούνησε τη Ζάκυνθο. Λίγη ώρα αργότερα ο δημόσιος διάλογος είχε πάρει φωτιά: Τι μέγεθος είχε η δόνηση; Δημιουργήθηκε πράγματι τσουνάμι;

ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΜΗΝΥΜΑ. «Οκτώ λεπτά μετά τον σεισμό, το Εθνικό Κέντρο Προειδοποίησης για Τσουνάμι του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών απέστειλε απόρρητο μήνυμα προειδοποίησης προς τη ΓΓ Πολιτικής Προστασίας, τον Μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας της ΕΕ, την UNESCO και σε πολλές χώρες που έχουν δηλώσει ότι επιθυμούν να λαμβάνουν τις σχετικές προειδοποιήσεις», λέει στα «ΝΕΑ» ο δρ Γεράσιμος Παπαδόπουλος, διευθυντής Ερευνών στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο Αθηνών και πρόεδρος του Συστήματος της UNESCO για Προειδοποίηση για Τσουνάμι στον Βορειοανατολικό Ατλαντικό και τη Μεσόγειο.

«Λόγω του μικρού ύψους του, το οποίο δεν υπερέβη τα 12 εκατοστά, το κύμα, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν προκάλεσε αρνητικές συνέπειες. Ομως, έφθασε μέχρι τις ακτές της Νότιας Ιταλίας, γεγονός που πιστοποιήθηκε από την καταγραφή του σε τρεις παλιρροιογράφους της γειτονικής χώρας. Επίσης κατεγράφη από παλιρροιογράφους της Κυπαρισσίας και του Κατακόλου στη Δυτική Πελοπόννησο» συνεχίζει.

Ηταν η πρώτη φορά που ένα τσουνάμι στην περιοχή της Ευρώπης και της Μεσογείου, έστω μικρό, καταγράφεται από πέντε παλιρροιογράφους. «Οι πέντε καταγραφές του μικρού τσουνάμι μάς έδωσαν τη δυνατότητα να μετρήσουμε το μέγεθος του σεισμού με ανεξάρτητο τρόπο από τα παλιρροιογραφήματα και να το συγκρίνουμε με το μέγεθος 6,8 ρίχτερ που βρέθηκε από τις μετρήσεις στα σεισμογραφήματα. Το παλιρροιογραφικό μέγεθος του σεισμού βρέθηκε ίσο με 7,0 βαθμούς στην κλίμακα σεισμικής ροπής και αποτελεί μια πολύ καλή προσέγγιση του σεισμογραφικού μεγέθους των 6,8 ρίχτερ», συνεχίζει ο Γεράσιμος Παπαδόπουλος. «Πρόκειται για πολύ σημαντική εξέλιξη, καθώς είναι η πρώτη φορά στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο που επιτυγχάνουμε τη μέτρηση του σεισμικού μεγέθους από παλιρροιογραφήματα. Αυτό έχει γίνει στο παρελθόν μόνο στην Ιαπωνία, όπου τα τσουνάμι συμβαίνουν συχνά και οι διαθέσιμες καταγραφές είναι πολύ περισσότερες. Γι’ αυτόν τον λόγο ακολουθήσαμε την ιαπωνική μέθοδο στις δικές μας καταγραφές και βρήκαμε ότι εφαρμόζεται πολύ ικανοποιητικά…».

ΚΑΤΕΣΤΗ ΕΦΙΚΤΗ. Μέχρι πολύ πρόσφατα, πριν από έναν μόλις μήνα, μια τέτοια δυνατότητα ήταν τουλάχιστον απροσδόκητη για την επιστημονική κοινότητα στην Ελλάδα. Πλέον κατέστη εφικτή χάρη στην ανάπτυξη κατάλληλων παλιρροιογραφικών δικτύων στη Μεσόγειο τα τελευταία χρόνια. Πρόκειται για ειδικά όργανα σύγχρονης τεχνολογίας, εγκατεστημένα σε παράκτιες περιοχές – όπως λιμάνια – τα οποία μετρούν συνεχώς τις μεταβολές της θαλάσσιας στάθμης και αποστέλλουν άμεσα τις καταγραφές στα επιστημονικά κέντρα.

Υπενθυμίζεται ότι το μέγεθος του σεισμού της Ζακύνθου είχε απασχολήσει έντονα το ευρύ κοινό. Πλέον, έναν μήνα μετά την εκδήλωση της σεισμικής δόνησης, οι σεισμολόγοι του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου έχουν καταλήξει, λαμβάνοντας υπόψη περισσότερες και καλύτερες καταγραφές από τους σεισμογράφους, σε μέγεθος ίσο με 6,7 ρίχτερ, ενώ το Πανεπιστήμιο του Harvard, που δίνει πολύ αξιόπιστα μεγέθη για σεισμούς παγκοσμίως υπολόγισε 6,8 ρίχτερ στην ίδια κλίμακα.

«Τώρα πλέον προκύπτουν πολύ σημαντικές θετικές συνέπειες, επιστημονικές και επιχειρησιακές, με την πάροδο του χρόνου και την περαιτέρω ανάπτυξη των παλιρροιογραφικών δικτύων. Πρώτα από όλα ανοίγει ο δρόμος για να τροποποιήσουμε την ιαπωνική μέθοδο και να την προσαρμόσουμε στα δεδομένα της περιοχής μας. Αυτό το βήμα θα οδηγήσει σε μία άλλη σπουδαία εξέλιξη, στην ανάπτυξη κλίμακας μέτρησης του μεγέθους των τσουνάμι, διότι διεθνώς έχουν γίνει προσπάθειες, αλλά με αποτελέσματα περιορισμένης εφαρμογής. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν κλίμακες μέτρησης του μεγέθους των τσουνάμι γενικής εφαρμογής, όπως οι κλίμακες μεγέθους των σεισμών που καθιερώθηκαν από τον Κάρολο Ρίχτερ στην Καλιφόρνια ήδη από το 1935», εξηγεί ο Γεράσιμος Παπαδόπουλος.

ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ. «Υπάρχει, όμως, και μία σπουδαία επιχειρησιακή εφαρμογή που μπορεί να αναπτυχθεί στο μέλλον για υποστήριξη των συστημάτων προειδοποίησης. Συγκεκριμένα, μόλις γίνει ισχυρός υποθαλάσσιος σεισμός και πρέπει να σταλεί προειδοποίηση για τσουνάμι, ένα από τα στοιχεία που αναφέρονται στο σχετικό μήνυμα είναι το αναμενόμενο ύψος του τσουνάμι σε διάφορα παράκτια σημεία. Στη Μεσόγειο αυτό σήμερα γίνεται πολύ χοντρικά. Η επινόηση κλίμακας μεγέθους των τσουνάμι θα δώσει τη δυνατότητα να δοκιμαστεί ένας νέος ανεξάρτητος τρόπος για τον υπολογισμό του ύψους του κύματος κατά την επιχειρησιακή φάση».

Τα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία που προέκυψαν από τον σεισμό της 26ης Οκτωβρίου στη Ζάκυνθο και του τσουνάμι από το οποίο συνοδεύτηκε αναπτύχθηκαν στην ετήσια συνέλευση των εθνικών αντιπροσωπειών του Συστήματος Προειδοποίησης για Τσουνάμι της UNESCO που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι από τις 26 ώς τις 28 Νοεμβρίου 2018.