Εχει δημιουργήσει τους περισσοτέρους άτλαντες και έχει ανακαλύψει τους περισσότερους πυρήνες του εγκεφάλου από οποιονδήποτε άλλον επιστήμονα στον κόσμο. Πρόσφατα, ο έλληνας καθηγητής της Διασποράς Γιώργος Παξινός, ερευνητής στο Ινστιτούτο Ερευνών Νευροεπιστήμης της Αυστραλίας (Neuroscience Research Australia – NeuRA), εντόπισε μια νέα, άγνωστη έως σήμερα περιοχή του ανθρώπινου εγκεφάλου. Στη συνέντευξή του στα «ΝΕΑ» μιλά για την πρόσφατη ανακάλυψή του και αναλύει τις δυνατότητες του εγκεφάλου που «κυβερνά» τον νου, την ελεύθερη βούληση και καθιστά την ψυχή… περιττή.

Η είδηση ότι εντοπίστηκε μία άγνωστη – έως πρότινος – περιοχή του εγκεφάλου έχει κάνει τον γύρο του κόσμου. Υστερα από πόσα χρόνια μελέτης έγινε η ανακάλυψη αυτή;

Την ονόμασα ενδοσχοινιοειδή πυρήνα. Το παράξενο είναι ότι υποψιαζόμουν την ύπαρξη του από το 1983, καθώς είχε πιο έντονη χρώση εξαιτίας του ενζύμου ακετυλοχολινεστεράση. Ο πυρήνας με «κοιτούσε» επί χρόνια, βρισκόταν εκεί μπροστά μου. Το 1990 παρατήρησα άξονες νευρώνων που κατέληγαν στον εγκέφαλο προερχόμενοι από τον νωτιαίο μυελό σε ασθενή που είχε υποστεί τομή σε ορισμένες από τις συνδέσεις του νωτιαίου μυελού με τον εγκέφαλο. Ομως, δεν συνειδητοποίησα πως μια από τις καταλήξεις (terminations) ήταν και ο ενδοσχοινιοειδής πυρήνας. Τον περασμένο Ιούνιο το διαπίστωσα. Συνολικά λοιπόν, ήταν δουλειά μιας ημέρας για να εντοπίσω τον πυρήνα – ή καλύτερα ο πυρήνας να βρει εμένα.

Πώς θα μπορούσατε να περιγράψετε τον ενδοσχοινιοειδή πυρήνα; Ποιος είναι ο ρόλος του;

Θα μπορούσα να το παραλληλίσω με τον εντοπισμό ενός νησιού, όμως, για παράδειγμα, δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν κατοικείται, αν έχει δάση ή πουλιά. Μόνον υποθέσεις μπορώ να κάνω, καθώς δεν υπάρχουν επιπλέον στοιχεία. Ωστόσο, επειδή βρίσκεται στη μέση ενός χειμάρρου πληροφοριών, με αφετηρία τον νωτιαίο μυελό και προορισμό την παρεγκεφαλίδα (περιοχή που σχετίζεται με την κίνηση και την ισορροπία), εικάζω ότι εξαιτίας της προνομιακής αυτής θέσης πιθανόν να μεταφέρει πληροφορίες που αφορούν την κίνηση αλλά και το αισθητήριο σύστημα (π.χ. αφή, πόνος, θερμοκρασία).

Η ανακάλυψη αυτή μπορεί να είναι το κλειδί για την αντιμετώπιση ασθενειών;

Η νευροεπιστήμη δεν έχει γιατρέψει καμία ασθένεια ακόμη. Προσφέρει «εργαλεία» για την καλύτερη κατανόηση και την αντιμετώπιση μιας νόσου (π.χ. να μην ταλαιπωρηθεί ένας ασθενής έπειτα από λήψη φαρμάκου που δεν ενδείκνυται για την περίπτωσή του) αλλά και για την καλύτερη διάγνωση και πρόβλεψη (για παράδειγμα παρέχει συμβουλές για την καθυστέρηση της άνοιας).

Η ανακάλυψη του ενδοσχοινιοειδούς πυρήνα θα διερευνηθεί από την επιστημονική κοινότητα μέσω υψηλής ευκρίνειας απεικονιστικών εξετάσεων σε ζωντανούς ανθρώπους, ώστε να διαπιστωθεί ο ακριβής ρόλος του, αλλά και η πιθανή σχέση του με νευρολογικές και ψυχιατρικές νόσους.

Παραμένει ο ανθρώπινος εγκέφαλος μυστήριο; Χρησιμοποιούμε μόλις το 10% του εγκεφάλου μας;

Ολοι οι πρωτοετείς φοιτητές της Ψυχολογίας μου έκαναν αυτή την ερώτηση, ωσάν να πίστευαν ότι εάν ενεργοποιούσαμε και το υπόλοιπο 90% των λειτουργιών του θα γινόμασταν Αϊνστάιν. Σε κάθε περίπτωση, είμαι πεπεισμένος ότι τώρα που συνομιλώ μαζί σας, χρησιμοποιώ πολύ περισσότερο. Σκεφτείτε ότι ο εγκέφαλος έχει νευρώνες που λειτουργούν εφεδρικά. Φανταστείτε ότι το Πάρκινσον ξεκινά όταν τα νευρικά κύτταρα που βρίσκονται σε μία συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται μέλαινα ουσία αρχίζουν να εκφυλίζονται. Η περιοχή αυτή μπορεί να υποστεί απώλεια νευρώνων έως και 80%, όμως ο ασθενής να μη δείχνει σημάδια της νόσου. Εάν ξεπεραστεί το ποσοστό αυτό, τότε τα συμπτώματα είναι εμφανή. Συνεπώς, οι εφεδρικοί αυτοί νευρώνες λειτουργούν όπως δύο επιπλέον ρόδες στο ποδήλατο. Ο ποδηλάτης δεν θα φτάσει στον προορισμό του γρηγορότερα, θα έχει όμως μεγαλύτερη ασφάλεια.

Η νόηση, η ομιλία και η ελεύθερη βούληση είναι στοιχεία που μας διαφοροποιούν από τα ζώα. Το οφείλουμε στον εξελιγμένο εγκέφαλο μας;

Ο χιμπατζής, που έχει περίπου το ίδιο μέγεθος μ’ εμάς, έχει εγκέφαλο 600 γραμμαρίων, ενώ ο άνθρωπος 1.300 γραμμαρίων. Η διαφορά αυτή είναι καταλυτική για την πρόοδο της ανθρωπότητας. Αυτό που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας είναι ότι η ευφυΐα του ανθρώπινου εγκεφάλου εξαρτάται από δύο σημαντικού παράγοντες: το γενετικό προίκισμα (δηλαδή, το DNA) και το περιβάλλον. Με τον ίδιο τρόπο που ο Πραξιτέλης δημιούργησε τον Ερμή, το περιβάλλον (η παιδεία, η κοινωνία κ.ά.) λαξεύει τον χαρακτήρα όπως αυτός έχει διαμορφωθεί από το γενετικό προίκισμα. Εάν δεχτούμε ότι μόνον αυτοί οι δύο παράγοντες ευθύνονται για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας, τότε διαπιστώνει κανείς ότι δεν υπάρχει ελευθερία, μομφή ή έπαινος. Και αυτό διότι δεν ευθυνόμαστε εμείς για τις πράξεις μας. Είμαστε «σκλάβοι» του χθες. Ομως, το σήμερα είναι το χθες του αύριο. Ετσι, κάποιος ψυχολόγος μπορεί να βοηθήσει τη συμπεριφορά ενός ασθενούς – όπως για παράδειγμα να αντιμετωπίσει μια εμμονή.

Δηλαδή, δεν υπάρχει ελευθερία της βούλησης;

Ποιος δεν θα ήθελε να απορρίψει τις ανεπιθύμητες επιθυμίες του, τις εμμονές του, τους ψυχαναγκασμούς του, την αγάπη χωρίς ανταπόκριση; Ο εγκέφαλος είναι αυτός που μας κυβερνά. Ο νους είναι λειτουργία που δεν έχει καμία επίδραση στον εγκέφαλο. Οι αποφάσεις λαμβάνονται σε νευρολογικό σκοτάδι.

Και ο ρόλος της ψυχής;

Εάν η ψυχή είναι η περιοχή όπου τα ερεθίσματα γίνονται αντιλήψεις, εκεί όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις, εκεί όπου εδρεύει η αγάπη, εκεί όπου αποθηκεύονται οι μνήμες, τότε δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι υπάρχει ψυχή. Γιατί υπάρχει ένα όργανο που ήδη κάνει αυτή την εργασία. Ο εγκέφαλος. Η επιστήμη δεν μπορεί να αποδείξει ότι δεν υπάρχει ψυχή, μπορεί όμως να καταστήσει σαφές ότι είναι περιττή.

Πώς θα «χαρτογραφούσατε» τον εγκέφαλο των Ελλήνων;

Στις χώρες όπου έχω ζήσει, που δεν είναι και λίγες, στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Αγγλία και στην Αυστραλία, οι φιλίες δεν είναι εύκολη υπόθεση. Στην Ελλάδα, υπάρχει πηγαίο ενδιαφέρον, αγάπη. Η μουσική, οι ομορφιές, οι γειτονιές, το «δέσιμο» της οικογένειας, η απουσία της μοναξιάς, η γλώσσα, κάνουν την Ελλάδα ξεχωριστή. Ομως υπάρχουν παθογένειες που αν και θα μπορούσαν να αλλάξουν, εντούτοις χρονίζουν. Το κάπνισμα, τα τροχαία εξαιτίας της κακής οδηγικής συμπεριφοράς, η αναξιοκρατία… Το παράδοξο δε, είναι ότι οι Ελληνες που πηγαίνουν στο εξωτερικό φοράνε ζώνες ασφαλείας. Οταν επιστρέφουν στην Ελλάδα, δεν τηρούν τον νόμο.

Τι απαντάτε στο γεγονός ότι η Ελλάδα διώχνει τους νέους επιστήμονες;

Η Ελλάδα έχει υποστεί σοβαρό πλήγμα από το brain drain. Χάνει το μεγαλύτερο κεφάλαιό της: τα παιδιά της που με κόπο σπουδάζει.