Η διαμάχη για τη μικρή ή τη μεγάλη φόρμα δεν αφορά μόνο τη λογοτεχνία, αλλά και την ιστορία. Από τη μια υπάρχει η μικροϊστορία – που κυριάρχησε τα προηγούμενα χρόνια -, η εξέταση δηλαδή ενός ιστορικού φαινομένου ή γεγονότος μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό και γεγονοτολογικό πλαίσιο απ’ το οποίο μπορούν όμως να εξαχθούν ευρύτερα συμπεράσματα για την εποχή και τη μεγάλη εικόνα.

Από την άλλη η μακροϊστορία, το μεγάλο ιστορικό αφήγημα, το τελευταίο διάστημα ξανακερδίζει έδαφος αφού όλοι οι παγκόσμιας εμβέλειας ιστορικοί στρέφονται εκ νέου σ’ αυτήν.

Ο Ρίτσαρντ Εβανς δεν χρειάζεται ίσως άλλες συστάσεις πέραν του ότι ως τέως καθηγητής του Κέιμπριτζ θεωρείται μαζί με τον Ιαν Κέρσοου ο μεγαλύτερος εν ζωή ιστορικός για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η τριλογία του για το Τρίτο Ράιχ θεωρείται μνημειώδης και σημείο αναφοράς στην παγκόσμια ιστοριογραφία. Το νέο βιβλίο του για την ευρωπαϊκή ιστορία από το 1815 μέχρι το 1914 – «Η επιδίωξη της ισχύος» – δεν σηματοδοτεί μόνο μια τολμηρή χρονική μετατόπιση εκ μέρους του και ένδειξη της δεινότητάς του να κινηθεί σε ευρύτερα ιστορικά πλαίσια αλλά και μια συναρπαστική αφήγηση του ευρωπαϊκού 19ου αιώνα.

Ο βρετανός ιστορικός πιάνει το νήμα αμέσως μετά το συνέδριο της Βιέννης το 1814 – με τον καθοριστικό ρόλο του Καποδίστρια – και το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων του 1815, εξελίξεις που εξασφάλισαν την ειρήνη στην Ευρώπη για έναν ολόκληρο αιώνα μέχρι την έναρξη επί της ουσίας του Μεγάλου Ευρωπαϊκού Πολέμου με τις παγκόσμιες προεκτάσεις.

Εμποροι, μισιονάριοι, πολεμιστές, ταξιδευτές, κατακτητές, ο ευρωπαϊκός 19ος αιώνας θα μπορούσε, σύμφωνα με τον συγγραφέα, να είναι ο μεγάλος αιώνας δόξας της Ευρώπης, που κυριαρχεί παντού στον κόσμο. Από την εκβιομηχάνιση μέχρι τον εκδημοκρατισμό και την κατάκτηση δικαιωμάτων συνδυαστικά με την άνοδο κινημάτων όπως το φεμινιστικό, η περίοδος αυτή είναι μια συναρπαστική περίοδος εξέλιξης. Η εξάλειψη της πείνας, ο ηλεκτρισμός είναι κάποια από τα επιτεύγματα αυτού του αιώνα, αλλά κυρίως η αίσθηση ότι ο παλιός κόσμος μένει πίσω και έρχεται ένας νέος συναρπαστικός κόσμος. Μια εποχή όπου ο άνθρωπος δεν αρκείται πια στην επιβίωση μόνο, αλλά εισέρχεται και στην περίοδο της καταναλωτικής ευμάρειας. Το 1875 παράγονται 2,5 εκατομμύρια ρολόγια. Ο χρόνος γίνεται μια πολυτέλεια που μπορεί να φορεθεί πλέον. Μόνο το 1914 θα ανακόψει βίαια αυτή την πορεία. Ομως και στο επίπεδο της ψυχαγωγίας ο 19ος αιώνας είναι εμβληματικός. Η άνοδος της βιβλιανάγνωσης, η επινόηση του κινηματογράφου, ο ελεύθερος χρόνος αποκτά υπόσταση και αναζητεί δημιουργική διέξοδο. Οχι χωρίς συνέπειες: η αποικιοκρατία, η καταπίεση λαών, η όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων ήταν τα αντίβαρα σε έναν αιώνα προόδου και έλλειψης μεγάλων τουλάχιστον πολεμικών συγκρούσεων εντός της Ευρώπης.

Βίαιο πέρασμα

Η «γέφυρα» του 19ου αιώνα εντάσσεται σε ένα συγκεκριμένο πολιτικό πλαίσιο – εκείνο των Αυτοκρατοριών. Η προνεωτερική αναζήτηση της εθνικής υπόστασης θα φανεί πιο ισχυρή από την υλική και την πνευματική ευμάρεια. Ο νέος κόσμος δεν σηματοδοτείται μέσω του περάσματος από το κερί στον ηλεκτρισμό, αλλά και από την Αυτοκρατορία στο Εθνος. Το δεύτερο όμως θα πρέπει να γίνει βίαια. Το βιβλίο του Εβανς στοιχίζεται ισάξια δίπλα σ’ εκείνα του Χόμπσμπομ, περιγράφει εξαντλητικά έναν αιώνα έχοντας καθολική εποπτεία της περιόδου τόσο στον χρόνο όσο και στον χώρο. Συγκαταλέγεται ανάμεσα σ’ εκείνα τα μεγάλα βιβλία ιστορίας που η κάθε σελίδα τους αλλά και η συνολική ανάγνωσή τους σηματοδοτούν το πέρασμα σ’ έναν νέο κόσμο γνώσης.

Richard Evans

Η επιδίωξη της ισχύος

Eυρώπη 1815-1914

Μτφ. Ελένη Αστερίου, Αλεξάνδρεια, 2018, σελ. 968

Τιμή:

47,70 ευρώ