Γιατί αυτή η ομιλία, στον λόφο της Πνύκας, και όχι κάποια άλλη από τις εξίσου λαμπρές και σαφώς πιο συγκεκριμένες σε προτάσεις που ακολούθησαν, όπως εκείνη που απηύθυνε στη Σορβόννη στις 26 Σεπτεμβρίου του 2017 ή στο Ευρωκοινοβούλιο στις 17 Απριλίου του 2018; Μόνο διότι την εκφώνησε σε πάτριο έδαφος; Και γιατί τώρα, έναν και πλέον χρόνο αργότερα; Τις απαντήσεις που ενδεχομένως αναζητεί, ο αναγνώστης θα τις βρει συνδυαστικά και στο πρώτο και στο δεύτερο κομμάτι του βιβλίου που μόλις κυκλοφόρησε και στο κείμενο της ομιλίας του γάλλου προέδρου στην Πνύκα και στο επίμετρο («Εκ νέου Ευρώπη») που υπογράφει ο επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ Παναγής Παναγιωτόπουλος.

«Γιατί ο τόπος αυτός μας υποχρεώνει, εφόσον εδώ εφευρέθηκε η σύγχρονη μορφή του Κράτους, εφόσον εδώ είναι που η πόλη των Αθηνών οικοδόμησε υπομονετικά, με την κυριαρχία του λαού, την κυριαρχία του πεπρωμένου της, να αναρωτηθούμε χωρίς συγκαταβατικότητες «Τι έχουμε κάνει εμείς οι Ευρωπαίοι, με τη δική μας κυριαρχία;» […] Τι ακριβώς κάνουμε εμείς για τη δημοκρατία;»: Είναι σπουδαίος ρήτορας ο Εμανουέλ Μακρόν, αυτό πια ακόμα και οι εχθροί του το αναγνωρίζουν. Αν μάλιστα ανήκει κανείς στο ίδιο «στρατόπεδο» με εκείνον, στους ένθερμους φιλευρωπαίους, κλείνει την ανάγνωση νιώθοντας να μοιράζεται απόλυτα αυτή την «τρελή φιλοδοξία» για «μιαν Ευρώπη δυνατότερη, δημοκρατικότερη, στηριγμένη στον πολιτισμό της και σ’ αυτά που μας ενώνουν!» Παρασυρμένος από τον ενθουσιασμό δίχως εξωραϊσμούς και την αυτοκριτική με όραμα, πεπεισμένος και αυτός πως «η Ευρώπη η ίδια ήταν πάντα μεταμόρφωση!», πως «σήμερα περισσότερο παρά ποτέ χρειαζόμαστε την Ευρώπη», νιώθει έτοιμος για τη μάχη που χρειάζεται ώστε να «της δώσουμε μία νέα εκκίνηση, χωρίς να αναπαράξουμε τα λάθη του χθες». Και έπειτα, στο τέλος του κειμένου, βλέπει την ημερομηνία: 7 Σεπτεμβρίου 2017.

Ο Μακρόν είχε τότε μόλις τέσσερις μήνες στη γαλλική προεδρία. Παρέμενε ενδεδυμένος τον μανδύα του θριάμβου, της συντριβής της Ακροδεξιάς, η δημοτικότητά του ξεπερνούσε το 45%. Σήμερα, έχει πέσει στο 25%. Και όπως σημειώνεται στο επίμετρο, «ο Μακρόν στην Πνύκα δεν έχει για φόντο την Ακρόπολη. Εχει τη νέα βρετανική παθολογία των δημαγωγών του μπρέξιτ και, σήμερα πλέον, τη μείζονα ιταλική πολιτική κρίση και τον ουγγρικό αντισυστημισμό, ήτοι ένα πλήθος αμφισβητήσεων της ευρωπαϊκής ορθοδοξίας σε ζητήματα οικονομίας, ταυτότητας και δικαιωμάτων». Και μία Ανγκελα Μέρκελ, η πολιτική ηγεμονία της οποίας «μοιάζει να έχει πληγεί σε τέτοιο βαθμό που η συμβολή της σε οποιαδήποτε μεταρρύθμιση της Ευρώπης προς το δικαιότερο και το κοινωνικότερο να φαντάζει πλέον αδύνατη». Και μια εσωτερική, εντός των γαλλικών τειχών, αμφισβήτηση που αναθεωρεί με τον τρόπο της προς ακόμα πιο κάτω «τις προσδοκίες από την προσπάθεια για την όποια αναθεμελίωση της Ευρώπης».

Στέφαν Τσβάιχ

Αλλά ο Παναγής Παναγιωτόπουλος φροντίζει να πάει τον αναγνώστη «λίγο πιο πίσω στον πυκνό μακρονικό χρόνο», και λίγο πιο βαθιά στον πυκνό ευρωπαϊκό χωροχρόνο. Τον καλεί με τον τρόπο του σε μία παράλληλη μελέτη του βιβλίου «Εκκληση προς τους Ευρωπαίους» του Στέφαν Τσβάιχ (εκδ. Μελάνι, 2017, μτφ. Σώτης Τριανταφύλλου), των δύο κειμένων που έγραψε αυτός ο πιονέρος της ευρωπαϊκής ιδέας το 1932 και το 1934 ως προειδοποίηση: ο εθνικισμός θα σκοτώσει τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, για τον οποίο θα έπρεπε να είμαστε υπερήφανοι. Πιστώνει τον Μακρόν με ένα είδος δικαίωσης – σχεδόν έναν αιώνα μετά – των προτροπών του Τσβάιχ «να εξοπλιστούμε με όπλα όμοια με αυτά που διαθέτει ο εχθρός – ο εθνικισμός και ο ολοκληρωτισμός – για να τον νικήσουμε, να ασπαστούμε εμείς τις φόρμες της διαμαρτυρίας». Αναφέρεται βέβαια πρωτίστως στον προεκλογικό Μακρόν, αυτόν που θριάμβευσε επί της Λεπέν σε εκείνη την ιστορική τηλεμαχία. Αλλά οι προτροπές του Τσβάιχ παραμένουν επίκαιρες. Η προειδοποίηση του γάλλου προέδρου επίσης: «στην Ευρώπη σήμερα, η κυριαρχία, η δημοκρατία και η εμπιστοσύνη απειλούνται». Λίγους μήνες πριν από τις ευρωεκλογές, το κάλεσμα στα όπλα που απηύθυνε σε έναν τόπο τόσο εμβληματικό όπως η Πνύκα είναι πιο επιτακτικό από ποτέ, κι ας μοιάζει ο κήρυκας της «προστατευτικής Ευρώπης» όλο και πιο μόνος, όλο και πιο φθαρμένος. Η Ιστορία, άλλωστε, δεν μπορεί να κρίνει ενόσω γράφεται. Αυτές τις ευκολίες, τις διεκδικούν μόνο οι λαϊκιστές.

Emmanuel Macron

Η ομιλία στην Πνύκα

Επίμετρο Παναγής Παναγιωτόπουλος

εκδόσεις Μελάνι, 2018, σελ. 68

Τιμή: 9 ευρώ