Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε την περασμένη εβδομάδα με μεγάλη πλειοψηφία υπέρ της έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Αλβανία και ΠΓΔΜ, όπως έχει προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τον Ιούνιο 2019. Υπάρχει όμως κάποια ρεαλιστική προοπτική για τις χώρες αυτές και τις υπόλοιπες των Δ. Βαλκανίων (Μαυροβούνιο, Σερβία, ΠΓΔΜ και στη συνέχεια Βοσνία και Κόσοβο) να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ενωση; Η απάντηση δυστυχώς είναι αρνητική. Για τον ορατό χρονικό ορίζοντα, τα επόμενα δεκαπέντε με είκοσι ίσως χρόνια, προοπτική νέας ένταξης δεν φαίνεται να υπάρχει στον ορίζοντα. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ είχε αναφέρει παλαιότερα μια ενδεικτική ημερομηνία, το 2025, για την ένταξη Μαυροβουνίου και Σερβίας. Αλλά κανένας στις Βρυξέλλες ή άλλη πρωτεύουσα δεν θεωρεί την ημερομηνία αυτή ως ρεαλιστική. Τα Δ. Βαλκάνια είναι πάρα πολύ μακριά από την ένταξη. Το ανέκδοτο που άκουσα πρόσφατα στις Βρυξέλλες λέει ότι η Αλβανία θα ενταχθεί όταν… η Τουρκία αναλάβει την προεδρία του Συμβουλίου Υπουργών της Ενωσης ή και το αντίθετο ίσως: η Τουρκία να ενταχθεί όταν… η Αλβανία θα αναλάβει την προεδρία του Συμβουλίου, δηλαδή μάλλον ποτέ! Γιατί όμως έχουμε φθάσει σ’ αυτή τη τόσο ζοφερή προοπτική;

Για πολλούς λόγους. Οι περισσότεροι συνδέονται με την Ευρωπαϊκή Ενωση και λιγότερο με το επίπεδο προετοιμασίας των ενδιαφερομένων για ένταξη χωρών (το οποίο όμως δεν είναι ακόμη στο επιθυμητό επίπεδο – εκπλήρωση κριτηρίων Κοπεγχάγης, κ.λπ.). Η Ευρωπαϊκή Ενωση (Βρυξέλλες και ορισμένες πρωτεύουσες, κυρίως το Παρίσι) έχει πρώτα απ’ όλα απογοητευθεί βαθύτατα από την εμπειρία της μεγάλης διεύρυνσης big bang του 2004 με τις χώρες της πρώην Αν. Ευρώπης. Οι προσδοκίες δεν επιβεβαιώθηκαν. Υστερα από ένα σύντομο διάλειμμα οι χώρες αυτές διολισθαίνουν στον εθνικισμό, αμφισβητούν βασικές αξίες (δημοκρατία, κράτος δικαίου κ.λπ.) της Ενωσης, αντιστρατεύονται στόχους για εμβάθυνση της ενοποίησης σ’ ορισμένους τομείς πολιτικής, κυρίως στον τομέα της μετανάστευσης, κ.ά. Δεν θα ήθελαν επομένως να επαναλάβουν αυτό που θεωρούν ως λάθος: μια νέα διεύρυνση με χώρες αβέβαιης προοπτικής. Παράλληλα πολλές πρωτεύουσες, με το Παρίσι και πάλι στην ηγεσία, θεωρούν ότι για το ορατό χρονικό διάστημα η προτεραιότητα θα πρέπει να είναι η εμβάθυνση και όχι η διεύρυνση της ΕΕ. Η εμβάθυνση για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας της Ενωσης σε τομείς όπως της άμυνας και ασφάλειας, της ολοκλήρωσης της οικονομικής και νομισματικής ένωσης (ΟΝΕ – ευρωζώνη) κ.λπ.

Δεδομένων αυτών των αρνητικών προοπτικών, τι θα μπορούσε να γίνει; Σαφώς οι χώρες των Δ. Βαλκανίων θα πρέπει να έλθουν πλησιέστερα προς την Ενωση ως προϋπόθεση σταθερότητας και δημοκρατίας στην περιοχή. Αλλά, καθώς η πλήρης ένταξη απομακρύνεται στο βάθος του ορίζοντα, θα μπορούσε να θεσπισθεί ένα νέο προωθημένο καθεστώς για τις χώρες αυτές, το οποίο θα είναι «κάτι λιγότερο από πλήρη ένταξη, αλλά κάτι σαφώς περισσότερο από απλή σύνδεση» που ισχύει σήμερα. Το καθεστώς αυτό δεν θα είναι εναλλακτικό, υποκατάστατο της πλήρους ένταξης αλλά ένα ισχυρό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή. Με λίγη ευρηματικότητα μπορεί να σχεδιαστεί προς όφελος και των δύο πλευρών, ΕΕ και Δ. Βαλκανίων.

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών