Ενας στους τέσσερις Ευρωπαίους ψηφίζει λαϊκιστές. Σχεδόν 170 εκατομμύρια Ευρωπαίοι ζουν σε χώρες στις κυβερνήσεις των οποίων συμμετέχει τουλάχιστον ένας λαϊκιστής. Σε όλο τον κόσμο τουλάχιστον 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι κυβερνώνται από λαϊκιστές του ενός ή του άλλου είδους. Και να σκεφθεί κάποιος ότι η λέξη «λαϊκισμός» σπανίως χρησιμοποιούνταν στον 20ό αιώνα – η βασικότερη αναφορά του ήταν για τους περονιστές της Αργεντινής. Μόνο μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1990 άρχισε να εμφανίζεται πιο συχνά. Τώρα πια βρίσκεται παντού γύρω μας.

Σε τσουνάμι έχουν μετατραπεί τα λαϊκιστικά κινήματα που ανατρέπουν με εντυπωσιακή δυναμική την καθεστηκυία τάξη. Η ορμή του λαϊκισμού που σάρωσε το 2016 την Αμερική με τον Ντόναλντ Τραμπ έχει φθάσει και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Και παρότι οι ειδικοί λένε πως υπάρχουν επτά διαφορετικές υποκατηγορίες λαϊκισμού, ο ίδιος ο λαϊκισμός είναι πολύ δύσκολο να οριστεί. Αυτή η ασάφειά του, άλλωστε, ταιριάζει πολύ σε μια εποχή όπως η δική μας, στην οποία διαλύονται το ένα μετά το άλλο όλα όσα θεωρούσαμε δεδομένα. Και οι «προφήτες» του πληθαίνουν επικίνδυνα. Ενας εξ αυτών, ο ιδεολογικός υπεύθυνος της εκστρατείας Τραμπ και πρώην τραπεζίτης της Goldman Sachs, ο Στιβ Μπάνον, διακηρύσσει παντού την εκστρατεία του με στόχο να «βυθίσει ένα παλούκι στην καρδιά αυτού του βρικόλακα που λέγεται Ευρωπαϊκή Ενωση». Και βρίσκει συμμάχους.

Ισως όχι επισήμως, μιας και η νομοθεσία στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης δυσκολεύει τα πράγματα. Ομως σιγά σιγά ο 65χρονος Μπάνον διευρύνει τις συνεργασίες του σε ευρωπαϊκό έδαφος, με αιχμή του δόρατος το Κίνημα που έχει στόχο να βοηθήσει τα εθνικιστικά, λαϊκιστικά κόμματα σε 13 χώρες στις ευρωεκλογές του ερχόμενου Μαΐου, ώστε να αλλάξουν τους πολιτικούς και κοινωνικούς συσχετισμούς στη Γηραιά Ηπειρο.

Η Ισπανία ήταν η τελευταία στάση της ευρωπαϊκής του περιοδείας, με στόχο να εξαγάγει τον τραμπισμό στην Ευρώπη. Από την περασμένη Κυριακή έχει άλλους δώδεκα στρατιώτες στον ευρωπαϊκό του στρατό, δηλαδή όσους εξέλεξε το ακροδεξιό κόμμα Vox στις περιφερειακές εκλογές της Ανδαλουσίας. Ο στρατός του Μπάνον θέλει να πετύχει να κλειστεί κάθε χώρα στον εαυτό της, στρεφόμενη εναντίον της μετανάστευσης και της παγκοσμιοποίησης. «Γνωριζόμαστε εδώ και 6-7 χρόνια» λέει ο Ραφαέλ Μπαρντάζι, σύμβουλος του πρώην πρωθυπουργού Χοσέ Μαρία Αθνάρ, πρώην στέλεχος του Λαϊκού Κόμματος και σήμερα μέλος της διοίκησης του Vox. «Πριν από ενάμιση χρόνο ο Μπάνον έδειξε ενδιαφέρον για τις εκλογικές μας προοπτικές. Είπε ότι σκεφτόταν να φτιάξει ένα think tank στην Ευρώπη προκειμένου να συντονίσει τις προσπάθειες σε πολλές χώρες. Μας πρόσφερε τεχνολογικές συμβουλές για το πώς να κινηθούμε στα κοινωνικά δίκτυα με τα σωστά μηνύματα, με τη δοκιμή ιδεών και στρατηγικών, και μας βοήθησε να κάνουμε μια προεκλογική εκστρατεία όπως στην Αμερική».

Γιατί άραγε ο άνθρωπος που στήριξε ιδεολογικά τη νικηφόρα εκστρατεία του Τραμπ και ουσιαστικά δημιούργησε την εκλογική έκπληξη στις ΗΠΑ το 2016 να ενδιαφερθεί στις αρχές του 2017 για ένα μικρό ισπανικό ακροδεξιό κόμμα που δεν είχε καν κοινοβουλευτική εκπροσώπηση; «Θέλει να βοηθήσει την Ακροδεξιά. Πιστεύει ότι η μεγάλη μάχη που πρέπει να δοθεί στον κόσμο αφορά τους εθνικιστές που θέλουν να υπερασπιστούν τις θρησκευτικές τους ρίζες απέναντι στην παράνομη μετανάστευση. Διαθέτει πολλά λεφτά και έχει βάλει στόχο να αλλάξει την Ευρώπη» μας εξηγεί ο Μπαρντάζι. Αλλά κάτι είχαμε υποπτευθεί κι εμείς. Γιατί παρατηρούμε τις παρέες του τον τελευταίο καιρό.

Για παράδειγμα, τον Ματέο Σαλβίνι, υπουργό Εσωτερικών της Ιταλίας και επικεφαλής της ξενοφοβικής, ακροδεξιάς Λέγκας, του οποίου η συνεργασία με τον Μπάνον είναι γνωστή εδώ και καιρό. Και τη Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία. Που όχι μόνο είναι γνωστό ότι διατηρεί στενές επαφές με τον Μπάνον, αλλά ήταν και η πρώτη που έσπευσε να συγχαρεί τους «φίλους» στο Vox την Κυριακή. Μια πολιτικός που πατάει πάνω σε αυτή την αντίδραση στο σύστημα, που εκφράστηκε μέσα από το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων, το οποίο γιγαντώνεται στη Γαλλία.

Τι κοινό έχει ο Μπάνον με τη Λεπέν; Κατ’ αρχάς, το αγαπημένο τους βιβλίο: την «Κατασκήνωση των Αγίων» που γράφτηκε το 1973 από τον γάλλο συγγραφέα Ζαν Ρασπάιγ, στο οποίο η Ευρώπη καταλαμβάνεται από χιλιάδες ασιάτες μετανάστες και η Δύση αλώνεται από τους εισβολείς. Τι κοινό έχουν ο Τραμπ, ο Μπάνον, η Λεπέν, ο Σαλβίνι και ο Σαντιάγο Αμπασκάλ, επικεφαλής του Vox; Τον λαϊκισμό που εξαπλώνεται ταχύτατα σε πολλές μορφές και με πολλούς τρόπους. Το σύνθημα του Τραμπ «Πρώτα η Αμερική» έχει βρει διάφορες βερσιόν στην Ευρώπη: «Πρώτα η Γαλλία», «Πρώτα η Ισπανία», «Πρώτα η Βρετανία» (με το  Brexit), «Πρώτα η Ιταλία» και γοργά εξαπλώνεται και σε άλλες χώρες, ιδίως της Ανατολικής Ευρώπης. Κοινοί άξονες είναι η ξενοφοβία και η κριτική στις πολιτικές ελίτ με την πλήρη απαξίωσή τους. «Μας αποκαλούν φασίστες» λένε τα στελέχη του Vox. «Ε, και;». Αυτή η απολιτίκ στάση και η κολακεία του εθνικού μύθου είναι που συνδέουν τις εστίες λαϊκισμού. Αυτές που προσπαθεί να ενώσει και ο Μπάνον – με μεγάλα κεφάλαια και την επιθυμία να βάλει φωτιά στην όποια ιδέα ευρωπαϊκής ενότητας.

Οι μέθοδοι που ακολουθούνται δεν είναι, συνήθως, διαφανείς. Για παράδειγμα, μόλις πριν από λίγο καιρό έγινε γνωστή η υποστήριξη που προσέφεραν οι αμερικανοί λαϊκιστές στην εκστρατεία υπέρ της αποχώρησης της Βρετανίας από την ΕΕ. Ο Αρον Μπανκς, ο οικονομικός υπεύθυνος υπέρ του Brexit, συνεργάστηκε με την Cambridge Analytica του Μπάνον για τη συγκέντρωση κεφαλαίων – μια κίνηση εντελώς παράνομη.

Ανάλογες δράσεις είναι βέβαιο ότι θα δούμε και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Οσο οι αντιδράσεις – πέραν των αιτημάτων – εκφράζουν την απόρριψη των υπαρχόντων κομμάτων, των συνδικάτων και των κυβερνητικών θεσμών που πλέον θεωρούνται ανίκανοι να ανταποκριθούν στην ουσία των διαμαρτυριών ή να προσφέρουν προστασία απέναντι στην οικονομική ανασφάλεια.

Το μόνιμο φόντο στην άνοδο του λαϊκισμού σε όλη την Ευρώπη είναι η βαθιά δυσπιστία απέναντι στους κοινωνικούς θεσμούς που αντιμετωπίζονται ως μηχανισμοί που συνωμοτούν εναντίον των συμφερόντων των πολιτών. Και αυτό κάνει τις κρίσεις πολύ δύσκολα αντιμετωπίσιμες από τις κυβερνήσεις.