Χωρίς έπαρση η στήλη «Τα ετερώνυμα έλκονται» αισθάνεται να συμβάλλει σε αυτή τη μεγάλη άτυπη εκστρατεία – δυστυχώς θα αργήσουμε πολύ να δούμε τα αποτελέσματά της – δύο άνθρωποι να συζητούν και ενώ διαφωνούν κάθετα, διατηρούν τον πολιτισμό και την εκφραστική τους ευπρέπεια. Θα έλεγε κανείς ότι βοηθάει και το «μέσον» – η εφημερίδα είναι μοχλός πολιτιστικής ανέλιξης, πράγμα που θα δυσκολευόταν να το πει κανείς και για την τηλεόραση – όμως δεν φανταζόμαστε ότι ο συνταγματολόγος και αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Κατρούγκαλος και ο καρδιοχειρουργός Στρατής Παττακός θα διέφεραν στην εκφορά του λόγου τους, ακόμα και αν δεν υπήρχε κανείς άλλος μάρτυρας παρά μόνο ο εαυτός τους.

Θ.Ν.: Θα ήθελα, προκειμένου να τιμήσουμε την αδημονία του καρδιοχειρουργού Στρατή Παττακού για τη συνάντηση με τον υπουργό Γιώργο Κατρούγκαλο, να του παραχωρήσουμε τη θέση όχι μόνο του συνομιλητή, αλλά και του ερωτώντος δημοσιογράφου.

Γ.Κ.: Παρατηρώντας τον Στρατή Παττακό, θα ήθελα να χρησιμοποιήσω μια φράση του λόρδου Τσέστερφιλντ που έλεγε ότι «οι άγγελοι πετάνε γιατί παίρνουν τον εαυτό τους στα ελαφριά». Είναι χαρακτηριστικό της ποιότητας ενός ανθρώπου που αν και διαθέτει ένα μεγάλο επιστημονικό βάρος, ταυτόχρονα δεν έχει το ύφος εκατό καρδιναλίων.

Στρ.Π.: Επειδή αισθάνομαι τη συζήτηση ως τροφή, επόμενο είναι να θεωρώ τον εαυτό μου ως εκπρόσωπο κοινών αγωνιών κι όχι μιας προσωπικής ενδοσκόπησης. Οταν με είχε καλέσει κάποτε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος και με είχε ρωτήσει αν είμαι ευχαριστημένος ως έλληνας πολίτης, του είχα απαντήσει ευθαρσώς «όχι». Οταν επέμενε να του αναφέρω για ποιους λόγους ήταν τόσο κατηγορηματική η απάντησή μου, του είπα εξίσου έντονα ότι ένα μεγάλο πρόβλημά μας είναι η έλλειψη αξιοκρατίας, διαφορετικά πώς θα γινόταν ένα νοσοκομείο που δεν κάνει εγχειρήσεις καρδιάς να δίνει ειδικότητα καρδιοχειρουργικής; Ή πώς γίνεται να μπαίνουν στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου 200 και στο δεύτερο έτος να έχουν γίνει 1.200; Τότε τι χρειάζονται οι εισαγωγικές; Κι αφού τους έφερες, έχεις την υποδομή να τους εκπαιδεύσεις; Το αποτέλεσμα είναι να καταλήγει η αξιοκρατία να θεωρείται μια έννοια αντιδημοκρατική. Κάτι που επίσης με ενοχλεί αφάνταστα είναι η εμφυλιοπολεμική κατάσταση στην τηλεόραση. Αντί να βλέπεις δυο ανθρώπους που κουβεντιάζουν μειλίχια για το καλό της χώρας, βλέπεις στα πρωινάδικα δυο ανθρώπους που συμπεριφέρονται σαν να είναι εχθροί. Μπορεί να αυξάνεται η ακροαματικότητα, αλλά είναι κάτι φοβερά ζημιογόνο. Δεν μπορεί η αντιπολίτευση να βρίσκει μόνιμα λάθος ό,τι κάνει η συμπολίτευση. Κι αυτό γίνεται από το 1974. Προσωπικά θα ήθελα να σας δω ένα βράδυ να τρώτε με τον Κωστή Χατζηδάκη και να συζητάτε για το τι μπορείτε να κάνετε γι’ αυτή τη χώρα.

Γ.Κ.: Δεν νομίζω ότι κάνω λάθος αν συνοψίσω τα θέματα, όπως τα θέσατε, ότι αφορούν στη σημασία της συζήτησης σε άμεση συνάρτηση με την ελλοχεύουσα εμφυλιοπολεμική διάθεση, στην αδυναμία του ελληνικού κράτους να λειτουργήσει ορθολογικά και τέλος στη σημασία του πολιτικού διαλόγου. Ο Πλάτων πείραζε τον Αριστοτέλη και τον αποκαλούσε «αναγνώστη» γιατί ήταν μια εποχή που περνούσαν από το ένα μέσον στο άλλο όπως σήμερα περνάμε από τον γραπτό λόγο στις νέες τεχνολογίες. Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι μπορείς να μεταδώσεις τη γνώση μόνο μέσω του γραπτού λόγου, ο Πλάτων πίστευε ότι η ηθική ευθύνη του δασκάλου απέναντι στον μαθητή δεν μπορεί να εκφραστεί παρά μόνον με την άμεση επαφή και τη συζήτηση. Επειδή οι ιδεολογικές μου καταβολές είναι μαρξιστικές, θεωρώ πως όταν θέλουμε να διορθώσουμε μια κατάσταση, πρέπει να ξέρουμε από πού θα ξεκινήσουμε. Θα ξεκινήσουμε από την παιδεία που όπως λένε ορισμένοι, καλοπροαίρετοι μάλιστα άνθρωποι, είναι το βασικό μας θέμα στην Ελλάδα, ή θα ξεκινήσουμε από το να διαμορφώσουμε ένα περιβάλλον που θα μας κάνει καλύτερους ως ανθρώπους; Παρατηρώντας Ελληνες που πηγαίνουν στη Γερμανία και την Αμερική και διαπρέπουν, σημαίνει πως δεν έχουμε κάποιο ελάττωμα στο DNA μας όπως λένε κάποιοι εθνικιστές ή πως έχουμε ελλιπή παιδεία. Τι φταίει λοιπόν; Οπως έλεγα και στους ξένους με την ευκαιρία των συνομιλιών μας για τα Μνημόνια, στην Ελλάδα αγαπούμε τη χώρα μας, αλλά μισούμε το κράτος μας, ακριβώς γιατί το κράτος μας έχει τα ανορθολογικά χαρακτηριστικά που υπογράμμισε ο Στρατής Παττακός.

Κρατικές εξετάσεις

Στρ.Π.: Ο,τι όμως πάει να βάλει φρένο σ’ αυτόν τον ανορθολογισμό εξηγείται ως αντιλαϊκό μέτρο. Γιατί να μην εφαρμόζεται στην Ελλάδα αυτό που ισχύει σε όλο τον κόσμο ώστε όποιο πανεπιστήμιο κι αν έχεις τελειώσει, να υποχρεούσαι να δώσεις κρατικές εξετάσεις και εγώ ως κράτος να μπορώ να κρίνω τα επιμέρους πανεπιστήμια είτε κρατικά είτε ιδιωτικά για το τι δουλειά κάνουν; Με τις κρατικές εξετάσεις κανείς δεν μπορεί να ξεγελάσει κανέναν. Ως γιος ενός επιφανούς στην Αμερική μπορείς να βοηθηθείς και να φοιτήσεις σ’ ένα λαμπρό πανεπιστήμιο, αυτό όμως δεν σε σώζει όταν έρθει η ώρα των κρατικών εξετάσεων.

Γ.Κ.: Με συγχωρείτε, μια παρένθεση. Οταν μιλάμε για μια κοινωνία οργανωμένη με ταξικά χαρακτηριστικά, δεν μπορούμε να μη λαμβάνουμε υπόψη μας αυτό που λέει ο Στρατής Παττακός. Οταν ακόμη και στο Χάρβαρντ, που ουδείς αμφισβητεί την τεράστια αξία του, δεν μπαίνουν μόνον άνθρωποι με την αξία τους, δηλαδή οι λαμπρότεροι των λαμπρών, αλλά μπαίνουν και άνθρωποι γιατί οι γονείς τους έχουν δώσει μια μεγάλη επιχορήγηση στο πανεπιστήμιο ή μπαίνουν παιδιά πολιτικών.

Στρ.Π.: Η Αμερική όμως, όπως και η Ευρώπη, έχουν τη λύση, που οφείλουμε να την υιοθετήσουμε κι εμείς. Οποιο πανεπιστήμιο κι αν έχεις τελειώσει, εγώ που λέγομαι κράτος σε βάζω μπροστά σ’ ένα κομπιούτερ και σε 350 ερωτήσεις κι ανάλογα με το πώς θ’ απαντήσεις περνάς ή κόβεσαι.

Γ.Κ.: Προσωπικά συμφωνώ απολύτως με τη λύση αυτή, γιατί θεωρώ ότι το κράτος πρέπει να έχει τον τελικό ρυθμιστικό ρόλο.

Στρ.Π.: Αν όμως επιχειρηθεί κάτι ανάλογο θα θεωρηθεί ως αντιλαϊκή επιλογή.

Γ.Κ.: Γι’ αυτό το επιχείρημά μου είναι ότι ακριβώς επειδή στην Ελλάδα δεν έχουμε το κράτος που μας ταιριάζει, χρειάζεται ν’ αλλάξουμε το κράτος. Επιπροσθέτως θα έλεγα ότι το κράτος χρειάζεται να έχει τη ρυθμιστική παρέμβαση που δεν μπορεί να την έχει από μόνη της η αγορά.

Στρ.Π.: Ενώ όμως τα συζητάμε εμείς, μέσα στη Βουλή των Ελλήνων δεν φαίνεται να γίνεται τίποτε. Αν τελειώσουμε σήμερα εκατό γιατροί και πάμε και δηλώσουμε δύο στο υπουργείο ότι θέλουμε να γίνουμε νευροχειρουργοί, δεν υπάρχει κανείς για να μας εμποδίσει και να μας πει: «Καλά παιδιά μου με το πέντε που έχετε πάρει παντού, δεν έχετε πάρει πουθενά έξι, πώς θα γίνεται νευροχειρουργοί;». Οχι, φτάνει που μου το είπε η μαμά μου «Γιε μου εγώ σε θέλω νευροχειρουργό». Επομένως, τέλειωσες το πανεπιστήμιο στην Αμερική, στην Αγγλία, στην Ελλάδα, στο Χονγκ Κονγκ, δώσε τις κρατικές εξετάσεις, όπως γίνεται σε όλο τον κόσμο και, ανάλογα με τον βαθμό που θα πάρεις, τότε θα μπορείς να διαλέξεις ειδικότητα.

Γ.Κ.: Πάντως και στην Ελλάδα έχουμε πολύ θετικά πράγματα. Για παράδειγμα το σύστημα της δωρεάν παιδείας επιτρέπει στο παιδί ενός εργάτη ή ενός αγρότη να μπει στην Ιατρική, ιδιαίτερα παλαιότερα. Στην Αμερική δεν μπαίνεις εύκολα στην Ιατρική, ή μάλλον δεν μπαίνεις καθόλου, εκτός κι αν είσαι ο λαμπρός των λαμπρών. Ο τελευταίος όμως όπου κι αν πάει θα τα καταφέρει. Στην Ελλάδα έφτανε να έχεις διαβάσει, να είσαι επιμελής, για να μπεις στην Ιατρική Σχολή.

Στρ.Π.: Γεγονός που ευνόησε τις λαϊκές τάξεις με αναμφισβήτητα θετικά αποτελέσματα. Ομως κάτι ακόμη που απασχολεί αυτή τη στιγμή όλους τους Ελληνες, δεξιούς, αριστερούς, κεντρώους, κομμουνιστές, είναι ότι δεν μπορούμε ως χώρα, άλλωστε είμαστε η μόνη χώρα στον κόσμο, να διώχνουμε τα παιδιά μας για ανώτατη παιδεία στο εξωτερικό.

Γ.Κ.: Κατά σύμπτωση αυτό το θέμα συζητούσαμε πριν λίγες ημέρες στη Βουλή, δηλαδή για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια.

Iδιωτικά πανεπιστήμια

Στρ.Π.: Το άρθρο 16 για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα έπρεπε κανονικά να μονοπωλήσει, υπουργέ, το σύνολο της συζήτησής μας. Δηλαδή δεν είναι δυνατόν η Ελλάδα να φαίνεται πως πιστεύει πως για όσα παιδιά δεν κατόρθωσαν να περάσουν στα ελληνικά πανεπιστήμια, δεν υπάρχει παρά η έξοδος προς την Τσεχία, τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία και πρόσφατα την Κύπρο, δεν μιλώ για την Αγγλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Αμερική, εκεί πήγαιναν πάντα οι καλύτεροι και θα συνεχίσουν να πηγαίνουν. Ομως δεν γίνεται παιδιά, πολύ καλά επίσης, που αντί για 19 πήρανε 18,8 να φεύγουν για τα πανεπιστήμια των χωρών που ανέφερα. Τα παιδιά αυτά πρέπει να διδαχθούν στην Ελλάδα, επομένως δεν υπάρχει άλλη λύση παρά να επεκταθούν τα πανεπιστήμια, αφού η έξοδος για ιατρικές σπουδές στην Τσεχία, τη Ρουμανία, την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία πρέπει να σταματήσει. Πώς θα κρίνουμε το γεγονός ότι η Τσεχία ίδρυσε Φαρμακευτική Σχολή στο Ηράκλειο της Κρήτης και ο παππούς δίνει το εφάπαξ και τη σύνταξή του στην Τσεχία για να σπουδάζει το παιδί στο Ηράκλειο, αλλά να παίρνει το πτυχίο του από την Τσεχία; Αν μου πει κανείς ότι οι πλούσιοι θ’ αγοράζουν τα πτυχία σε περίπτωση που γίνουν ιδιωτικά πανεπιστήμια, θα του απαντήσω πως αν το Ιδρυμα Νιάρχος θέλει να κάνει ένα πανεπιστήμιο, να μπορεί να το κάνει. Ομως με το κράτος να διατηρεί άγρυπνα τον έλεγχό του. Προσωπικά είμαι κρατιστής, θέλω αυστηρές κρατικές εξετάσεις ώστε να μπορούμε να ελέγξουμε αν το πανεπιστήμιο του Ιδρύματος Νιάρχου είναι ισάξιο του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Αν δεν πάει καλά για τρεις συνεχείς χρονιές, τότε να κλείσει. Αν όμως πάει καλά, τότε τα πράγματα αλλάζουν. Αν δηλαδή αποκτήσουμε ιδιωτική ανώτατη εκπαίδευση χωρίς να θιγεί σε τίποτε η δημόσια, τότε θ’ αποδειχθεί ότι το άρθρο 16 αποτελούσε ώς τα σήμερα ένα απίστευτο φρένο, καθώς έφερε τη χώρα πολύ πίσω οικονομικά.

Γ.Κ.: Δεν είναι λίγο αντιφατικό να λέμε ότι τα παιδιά που θέλουν να μπουν στην Ιατρική και δεν μπορούν να το κάνουν με το υφιστάμενο σύστημα, να μπορούν να μπαίνουν πληρώνοντας; Και επίσης δεν υπάρχει μια αντίφαση να υπεραμυνόμαστε της αξιοκρατίας και να υπάρχουν δύο κατηγορίες παιδιών που θα παίρνουν πτυχία Ιατρικής, τα παιδιά που έχουν διαβάσει και τα παιδιά που έχουν πληρώσει; Η δική μου επιθυμία είναι να διατηρήσουμε αυτό που συμφωνήσαμε ότι είναι το χαρακτηριστικό του δικού μας εκπαιδευτικού συστήματος, δηλαδή να μπορεί ένα παιδί από φτωχή οικογένεια να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο. Σκεφτείτε τι είχε στο μυαλό του, για να θεωρεί το πανεπιστήμιο ως τον βασικό μηχανισμό της κοινωνικής ανέλιξης ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ένας συντηρητικός άνθρωπος που καταγόταν όμως από φτωχή οικογένεια. Γι’ αυτό και έκανε το άρθρο 16. Και ως προς αυτό το σημείο δεν έχουμε διαφοροποιηθεί από το ’75 και μετά. Τα επιχείρημά μου γι’ αυτή την «επιμονή» έχει σχέση με αυτό που παρατηρούμε στις αγγλοσαξονικές ιδιαίτερα χώρες, τη μεγάλη χρηματοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης. Δηλαδή το να έχεις χρήματα για να μπορείς να σπουδάσεις οδηγεί σε μια υπερχρέωση των φοιτητών. Καθώς στις χώρες αυτές δεν υπάρχει η δική μας νοοτροπία όπου ο Ελληνας θα πουλήσει το σπίτι του για να μπορέσει να στείλει το παιδί του στο εξωτερικό, οι φοιτητές παίρνουν δάνεια για να σπουδάσουν. Εκεί ο νέος έχει μια βοήθεια ώς τα 18 του χρόνια, μετά αν πάρει μια υποτροφία έχει καλώς. Αν είναι αθλητής ή αν ανήκει σε μια από τις μειονότητες που επιδοτούνται, ακόμη καλύτερα. Αλλά οι πιο πολλοί άνθρωποι δεν έχουν σχέση μ’ αυτές τις κατηγορίες. Αυτοί οι άνθρωποι λοιπόν τι πρέπει να κάνουν; Να πάρουν ένα δάνειο για να τελειώσουν τις σπουδές τους. Προσωπικά θα ήθελα να κρατήσουμε το χαρακτηριστικό της δική μας εκπαίδευσης, μακριά από τα χρήματα.

Στρ.Π.: Αυτό που θα ίσχυε αν τα σύνορα της Ευρώπης θα ήταν κλειστά. Η αξιοκρατία των εισαγωγικών εξετάσεων στα δημόσια πανεπιστήμια είναι ό,τι καλύτερο θα μπορούσε να υπάρξει. Τώρα όμως με τα σύνορα της Ευρώπης ανοιχτά, αυτό που λέτε δεν μπορεί να λειτουργήσει. Ή θα αναθεωρήσουμε το άρθρο 16 και θα σπουδάζει ένας νέος στα Σπάτα, ή δεν θα το αναθεωρήσουμε και θα σπουδάζει στην Κύπρο. Διαλέξτε.

Γ.Κ.: Προσωπικά θα δεχόμουν ν’ ανοίξει ακόμη περισσότερο η ανώτατη εκπαίδευση. Ομως υπάρχει μια αντίφαση στο όλο θέμα. Στον δικό μου τουλάχιστον τομέα μπαίνουν κάθε χρόνο κάτι λιγότερο από χίλιοι υποψήφιοι δικηγόροι στις νομικές σχολές. Πόσους νομίζετε ότι μπορεί ν’ αντέξει η οικονομία μας;

Στρ.Π.: Η Ελλάδα βγάζει περισσότερους γιατρούς απ’ ό,τι το Χιούστον που είναι σαν τη Γαλλία. Εχουμε υπερπαραγωγή σε γιατρούς. Μα, θα πείτε, αφού έχουμε υπερπαραγωγή σε γιατρούς, θέλετε να γίνουν και ιδιωτικά πανεπιστήμια; Οχι. Αυτό που θα ήθελα είναι οι εξετάσεις να είναι αυστηρές και κρατικές και να μη σπουδάζει κανείς στην Τσεχία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και την Ουγγαρία, γιατί είμαστε η μόνη χώρα στον κόσμο που εξάγει συνάλλαγμα για σπουδές.

Aποκατάσταση

Γ.Κ.: Προσωπικά δεν θεωρώ απαραίτητο να συνδέεται η επαγγελματική αποκατάσταση με το να σπουδάζει κανείς στο πανεπιστήμιο. Το πανεπιστήμιο δεν προσφέρει μόνο επαγγελματική κατάρτιση, δίνει και μια γενικότερη παιδεία. Γι’ αυτό τον λόγο υπερασπιζόμαστε, όσοι τις υπερασπιζόμαστε, τις ανθρωπιστικές σπουδές. Πολλές από αυτές δεν έχουν άμεσο αντίκρισμα στην αγορά εργασίας, δίνουν όμως μια πολύ ουσιαστική παιδεία. Γι’ αυτό διαβλέπω μ’ αυτή τη χρηματοποίηση στην ανώτατη εκπαίδευση μια υπονόμευση του ανθρωπιστικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης. Μπορεί να γλιτώσουμε συνάλλαγμα όπως λέει ο Στρατής Παττακός, αν ούτε και γι’ αυτό είμαι βέβαιος, αφού όσοι έχουν μεγάλη οικονομική δυνατότητα θα συνεχίσουν να στέλνουν τα παιδιά τους σε αυτά που θεωρούν καλά πανεπιστήμια – προσωπικά θεωρώ και τα δικά μας πανεπιστήμια πολύ καλά – ο φόβος μου, για να το γενικεύσω, εδράζεται στον ανταγωνισμό που θα δημιουργηθεί ανάμεσα στα ιδιωτικά και τα δημόσια πανεπιστήμια. Γιατί το κριτήριο που θα επικρατήσει δεν θα είναι, όπως λένε οι οπαδοί των ιδιωτικών πανεπιστημίων, ποιος θα είναι ο καλύτερος, αλλά ποιος θα μπορεί να προσελκύσει με τη δύναμη του χρήματος.

Γόρδιος δεσμός

Στρ.Π.: Εδώ ακριβώς είναι ο γόρδιος δεσμός. Η απάντησή μου όμως είναι ότι θα ανέβει τόσο πολύ το μπάτζετ της χώρας ώστε όσοι καθηγητές θα φύγουν για να πάνε στα ιδιωτικά πανεπιστήμια άλλοι τόσοι θα καταφθάσουν από το εξωτερικό. Οι μισοί Ελληνες που είναι στο εξωτερικό θέλουν να γυρίσουν πίσω. Τα λεφτά θα μείνουν στην Ελλάδα και με τα λεφτά που θα έχει ο υπουργός στον προϋπολογισμό του θα διπλασιάσει τον μισθό των καθηγητών του πανεπιστημίου που δεν μπορεί να είναι 1.500 ευρώ τον μήνα.

Γ.Κ.: Πιστεύω ότι το όραμα που έχει ο Στρατής Παττακός μπορούμε να το πετύχουμε και μέσω του δημόσιου πανεπιστημίου. Πρόσφατα ανακοινώθηκε η συνεργασία του Πολυτεχνείου με το Κολούμπια ακριβώς για να υπάρξουν κοινά προγράμματα ανάμεσα σ’ ένα δικό μας δημόσιο πανεπιστήμιο και σ’ ένα πανεπιστήμιο που χωρίς να είναι δημόσιο, δεν είναι ιδιωτικό κερδοσκοπικό. Επίσης το οικονομικό μας πανεπιστήμιο συμμετέχει στα προγράμματα «Κομφούκιος» της Κίνας. Θέλω να πω ότι μπορούμε να γίνουμε ένα παρόμοιο κέντρο εκπαίδευσης στην περιοχή μας επειδή ακριβώς τα πανεπιστήμιά μας είναι πολύ καλά.

Στρ.Π.: Αυτά όμως αφορούν το ένα τοις εκατό του θέματος που θέτω. Ολα αυτά τα προγράμματα είναι όντως καταπληκτικά, θα φέρουν δέκα – είκοσι Κινέζους, αλλά η δική μου πρόταση αναφέρεται στο πώς θα γυρίσουν οι 20.000 έλληνες φοιτητές και οι 5.000 επιστήμονες που θα τους διδάξουν. Καθώς και σ’ έναν αριθμό 50.000 ανθρώπων που θα χρειαστεί για να επανδρωθούν με προσωπικό τα πανεπιστήμια αυτά. Για την ακρίβεια η πρότασή μου είναι πώς η Ελλάδα θα γίνει ένα διεθνές κέντρο. Δεν χρειαζόμαστε τη συνεργασία με το Κολούμπια, μπορούμε να γίνουν εμείς Κολούμπια. Με τους καθηγητές που έχει αυτή τη στιγμή η Ελλάδα στο εξωτερικό, γίνεται η ίδια Κολούμπια μέσα σε τρία χρόνια.

Γ.Κ.: Ολα αυτά τα επιχειρήματα τα σέβομαι. Φοβάμαι όμως ότι «ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις». Ο φόβος μου είναι ότι στην επιδίωξή μας να επιστρέψουν τα 20.000 παιδιά που σπουδάζουν στο εξωτερικό, θα καταφέρουμε τα 100.000 που σπουδάζουν δωρεάν τώρα, στο μέλλον να ισχύσει γι’ αυτά αυτό που συμβαίνει στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής, ακόμη και κρατικά πανεπιστήμια να ζητούν δίδακτρα. Η δωρεάν παιδεία δεν έχει να κάνει μόνο με τον χαρακτήρα του δημόσιου και του ιδιωτικού ακριβώς γιατί αλλάζουν οι όροι της εξίσωσης.