Στις 27 Νοεμβρίου πέθανε σε ηλικία 57 χρόνων ο Στίβεν Χίλενμπεργκ. Στους περισσότερους αυτό το όνομα δεν λέει πολλά. Αλλά το δημιούργημά του το γνωρίζουν σχεδόν όλοι. Το δημιούργημά του είναι ένα κινούμενο σχέδιο. Ο Μπομπ ο Σφουγγαράκης – και ο κόσμος του.

O Χίλενμπεργκ είναι παιδί της Αγριας Δύσης – και της αμερικανικής κουλτούρας. Γεννήθηκε κάπου στην Οκλαχόμα, μεγάλωσε κάπου στην Καλιφόρνια, σπούδασε θαλάσσια βιολογία και μπήκε στα κόμικς ως παιδαγωγός – για να περάσει στην παιδική τηλεόραση και στα κινούμενα σχέδια για το δίκτυο Nickelodeon. Ο Χίλενμπεργκ άρχισε να δουλεύει το νέο θαλάσσιο σύμπαν της σειράς κινουμένων σχεδίων στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Τα πρώτα επεισόδια ήταν έτοιμα το 1998. Αρχισαν να προβάλλονται το 1999. Και η επιτυχία ήρθε γρήγορα. Το 2004, και ενώ η σειρά θα έκλεινε τον κύκλο της, η Nickelodeon αποφάσισε να συνεχιστεί.

Ο κεντρικός χαρακτήρας της σειράς είναι ένας τετράγωνος, κίτρινος σπόγγος, ο Μπομπ Σφουγγαράκης Τετραγωνοπαντελονής (SpongeBob SquarePants). Ζει κάτω από τη θάλασσα στη φανταστική υποβρύχια πόλη Βυθός του Μπικίνι. Το σπίτι του είναι ένας ανανάς. Δουλεύει ψήστης στον Τραγανό Κάβουρα, ένα φαστφουντάδικο. Το αφεντικό του, ο Ευγένιος Καβούρης, τον εκμεταλλεύεται πολύ συχνά – αλλά ο Μπομπ δεν έχει ταξική παιδεία, γι’ αυτό και δεν καταλαβαίνει ότι είναι θύμα του καπιταλισμού. Είναι άσπονδος φίλος του γείτονά του, του Καλαμάρη, δεν ξέρει να οδηγεί, είναι πολύ συχνά εύθραυστος και αδύναμος.

Με άλλα λόγια, δηλαδή, ο Μπομπ ο Σφουγγαράκης μοιάζει με άνθρωπο. Αλλά, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει συνήθως στα κινούμενα σχέδια για παιδιά, εκτός από τη σπογγώδη δομή του δεν έχει και πολλά που να τον κάνουν να ξεχωρίζει. Είναι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας: δεν ακτινοβολεί, είναι πιεσμένος, δεν είναι επιτυχημένος, η ζωή του είναι δύσκολη και οι σχέσεις του πολύ καθημερινές για να είναι αξιοσημείωτες. Δεν έχει πολιτικά αιτήματα χειραφέτησης, δεν είναι επαναστάτης, δεν είναι οραματιστής. Δεν είναι καν λυρικός ποιητής, κάτι που να υποδηλώνει ιδιαιτερότητα. Δεν ξεχωρίζει καν για την αισθητική του – ακόμα και η σειρά που συμμετέχει δεν έχει φανταχτερά χρώματα, δεν έχει εντυπωσιακούς χώρους, δεν έχει ιδιαίτερα φροντισμένο αισθητικά περιβάλλον. Είναι ένας από μας – και κάτι περισσότερο: είναι ένας από τους πιο πολλούς γονείς των παιδιών όλου του κόσμου που τόσο πολύ τον αγάπησαν.

Και όπως ξέρετε καλά, αγάπη στην τηλεόραση και στον υπέροχο κόσμο της ποπ κουλτούρας σημαίνει τεράστια εμπορική απήχηση. Ο Μπομπ ο Σφουγγαράκης είναι ίσως το πιο απροσδόκητο success story των κινουμένων σχεδίων – και αυτό, ως αναμενόταν, μεταφράζεται σε προβολές παντού, αλλά και σε κάθε είδους προϊόντα: κινηματογραφικές ταινίες, τηλεταινίες, τραγούδια, κόμικς, περιοδικά, παιχνίδια, μπλουζάκια, κάθε είδους παιδικά αξεσουάρ. Πολύ χρήμα δηλαδή. Ο Χίλενμπεργκ, με άλλα λόγια, έκανε διάνα – και δόμησε με φτηνά υλικά το πρώτο είδωλο της ποπ κουλτούρας του 21ου αιώνα.

Η δημοτικότητα της σειράς, βεβαίως, δεν την προφύλαξε από επικρίσεις. Το 2005, μάλιστα, οι συντελεστές της βρέθηκαν να βάλλονται από τους συντηρητικούς κύκλους της Αμερικής, και ιδίως από τους τηλεευαγγελιστές της ενδοχώρας (η μετέπειτα χρυσή πελατεία του Ντόναλντ Τραμπ), ως ασεβής και βλάσφημη. Ο λόγος; Ενα διαφημιστικό βίντεο του 2005 έδειξε τον Μπομπ τον Σφουγγαράκη, και άλλους χαρακτήρες από παιδικές σειρές, να τραγουδούν μαζί σε μια καμπάνια προώθησης της ανοχής στη διαφορετικότητα. Αυτό σύντομα έγινε επιχείρημα για διάφορους ημίτρελους τηλεευαγγελιστές, που άρχισαν να αναπαράγουν ο ένας με τον άλλο την εύκολη θεωρία συνωμοσίας, ότι ο Μπομπ ο Σφουγγαράκης έχει κατασκευαστεί για να υποστηρίξει και να διαδώσει την ομοφυλοφιλία. Τη θέση αυτή διακίνησε με πάθος πρωτίστως ο Τζέιμς Ντόμπσον, γνωστή καλτ προσωπικότητα του συντηρητικού χώρου, που επέμεινε για καιρό στη συνωμοσιολογία, αναγκάζοντας τον Χίλενμπεργκ να αμυνθεί.

Η συζήτηση για τη σεξουαλικότητα των ηρώων μιας, παιδικής κατά βάση, σειράς κινουμένων σχεδίων δεν είχε ξαναγίνει με αυτόν τον τρόπο. Η κριτική που είχαν δεχθεί προηγούμενες σειρές, το σύμπαν του Ντίσνεϊ π.χ., συχνά ήταν από την αντίθετη οπτική. Συχνά έχουν κατηγορηθεί ο Ντόναλντ ή ο Μίκι ως μάτσο και φαλλοκράτες. Δεν ξέρω αν απάντησαν σε αυτές τις κατηγορίες τα στούντιο ή οι συντελεστές των κόμικς ή των ταινιών. Πάντως, ο Χίλενμπεργκ ανέλαβε να απαντήσει. Παρέπεμψε σε μια παλαιότερη συζήτηση, στην οποία υποστήριζε ότι ο βασικός χαρακτήρας των ιστοριών του είναι μάλλον ασεξουαλικός. Και πάντως άφησε ανοιχτή τη σεξουαλική επιλογή των ηρώων του. Η σεξουαλική ταυτότητα των οποίων, διευκρίνισε, δεν έπαιζε ρόλο σε αυτό που «προσπαθούσαν να κάνουν» με τη σειρά.

Ούτως ή άλλως, συζητήσεις τέτοιου τύπου τις προκαλεί η επιτυχία – που, σύμφωνα με μια παροιμία, είναι η καλύτερη εκδίκηση. Ομως, ο Στίβεν Χίλενμπεργκ δεν ήταν και στη ζωή του τυχερός, όπως ήταν στην καριέρα του. Κάποια στιγμή διαγνώστηκε με πλάγια αμυοτροφική σκλήρυνση (ALS), μια νευροεκφυλιστική πάθηση που είναι επίσης γνωστή ως νόσος του Λου Γκέριγκ – η αρρώστια από την οποία έπασχε και ο αστροφυσικός Στίβεν Χόκινγκ.

«Ο Στιβ διαπότισε τον Μπομπ τον Σφουγγαράκη με μια μοναδική αίσθηση χιούμορ και αθωότητας που έφερε χαρά σε γενιές παιδιών και οικογένειες παντού στον κόσμο», αναφέρεται στη δήλωση του Nickelodeon. Ο κόσμος του Βυθού του Μπικίνι θα είναι πάντα εδώ αποθεώνοντας τη φιλία, τη σπουδαιότητα της καθημερινότητάς μας και την απεριόριστη δύναμη της φαντασίας. Ακόμα μια φορά στην επικράτεια της μαζικής κουλτούρας, η δύναμη της φαντασίας υπερβαίνει τα πεπερασμένα όρια του δημιουργού της.