Το θέμα του Brexit και των αδιεξόδων στα οποία έχει οδηγηθεί επισκίασε επικοινωνιακά τις αποφάσεις – συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (διάσκεψη κορυφής των αρχηγών της Ευρωπαϊκής Ενωσης – ΕΕ) της προηγούμενης εβδομάδας σε μια σειρά από άλλα θέματα. Ετσι πέρασε σχεδόν απαρατήρητη η σημαντικότερη ίσως απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την Ενωση και το μέλλον της και φυσικά τις χώρες – μέλη της όπως η Ελλάδα. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο λοιπόν (σε σύνθεση Ευρωομάδας) αποφάσισε τη θέσπιση προϋπολογισμού για την Οικονομική και Νομισματική Ενωση (ΟΝΕ), την ευρωζώνη δηλαδή. Πρόκειται για το σημαντικότερο ίσως βήμα στη διαδικασία ολοκλήρωσης της ευρωζώνης, ένα βήμα από τα πλέον δύσκολα και συγκρουσιακά στους κόλπους των δεκαεννέα κρατών – μελών της. Το θέμα της απόκτησης «δημοσιονομικής ικανότητας» (fiscal capacity) – προϋπολογισμού από την ευρωζώνη είχε τεθεί εδώ και χρόνια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Συνάντησε όμως τη σθεναρή αντίθεση της Γερμανίας και των κρατών – μελών που σήμερα έχουν συγκροτήσει αυτό που ονομάζεται Χανσεατική Ενωση (σκανδιναβικές και βαλτικές χώρες – μέλη με επικεφαλής την Ολλανδία). Το κύριο επιχείρημά τους ήταν ότι η «δημοσιονομική ευθύνη» ανήκει αποκλειστικά στα κράτη – μέλη και ότι η ευρωζώνη δεν θα πρέπει «να μετεξελιχθεί σε σύστημα μεταφοράς πόρων από τα πλουσιότερα στα φτωχότερα κράτη – μέλη της».

Το αίτημα ωστόσο του προϋπολογισμού για την ευρωζώνη το επανέφερε με ιδιαίτερη επιτακτικότητα ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν στις προτάσεις του για την εμβάθυνση – ολοκλήρωση της ΟΝΕ. Και παρά τις δυσκολίες, κατάφερε να πείσει την καγκελάριο Ανγκελα Μέρκελ για την αναγκαιότητά του (Δήλωση Μέσεμπεργκ, Ιούνιος 2018). Ετσι, και παρά τις αντιρρήσεις της Χανσεατικής Ενωσης, αποφασίστηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο η ευρωζώνη να αποκτήσει προϋπολογισμό, αν και κάπως κολοβό. Αλλά έστω και έτσι αποτελεί ένα τεράστιο βήμα μπροστά. Ειδικότερα ο προϋπολογισμός της ευρωζώνης θα αποτελεί τμήμα του γενικού προϋπολογισμού της ΕΕ ως «δημοσιονομικό μέσο ανταγωνιστικότητας και σύγκλισης για τη ζώνη του ευρώ». Με άλλα λόγια, στην πρώτη τουλάχιστον φάση, ο προϋπολογισμός ευρώ δεν θα έχει σταθεροποιητικές λειτουργίες – αυτό δεν μπορούσε να γίνει με τίποτα αποδεκτό από χώρες όπως η Ολλανδία και άλλες. Θα ισοδυναμούσε με «ένωση μεταφοράς πόρων». Ολα τα ειδικότερα χαρακτηριστικά του προϋπολογισμού αυτού (ύψος, δομή, συγκεκριμένες λειτουργίες κ.λπ.) θα αποφασισθούν τον ερχόμενο Ιούνιο. Αλλά η θεμελιακή πολιτική απόφαση ελήφθη.

Από μια πολιτική άποψη, η θέσπιση προϋπολογισμού για την ευρωζώνη, έστω και με τις σχετικά περιορισμένες λειτουργίες του στη φάση αυτή, συνιστά τη μείζονος σημασίας εξέλιξη που οδηγεί την ΟΝΕ πλήρως προς την ομοσπονδιακή κατεύθυνση και λογική. Σε μια περίοδο που φαίνεται να κυριαρχούν η αβεβαιότητα και οι ακροδεξιές, εθνολαϊκιστικές απόψεις για επιστροφή στο εθνικό κράτος με πλήρη κυριαρχία, η απόφαση αυτή ανοίγει μια αισιόδοξη προοπτική για το μέλλον της Ευρώπης.

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του FEPS