Κανείς δεν είχε λόγο να πιστεύει πως ο Ντόναλντ Τραμπ θα έκλεινε τη χρονιά με τους συμμάχους των ΗΠΑ ήρεμους, τους αντιπάλους τους ανήσυχους και την Ουάσιγκτον υπό το κράτος του πνεύματος των Χριστουγέννων. Αλλά αυτή τη φορά, το χάος που πυροδότησε είναι απόλυτο. Μία ημέρα αφότου ανακοίνωσε αιφνιδιαστικά την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από τη Συρία, και μόλις λίγη ώρα αφότου κυκλοφόρησε η πληροφορία ότι σχεδιάζει να αποσύρει και μεγάλο μέρος των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν, ο υπουργός Αμυνάς του, Τζιμ Μάτις, υπέβαλε ηχηρή παραίτηση σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Μεταξύ των δυτικών συμμάχων των ΗΠΑ, πολλοί ταυτίζονται πλέον με το tweet που ανέβασε ο Σκοτ Τόσελ, αρθρογράφος του Atlantic: «Ενας πρώην υψηλόβαθμος αξιωματούχος του Πενταγώνου μού είπε πρόσφατα πως μπορούσε να κοιμάται τις νύχτες παρά την τρέλα του Τραμπ – όσο παραμένει ο Μάτις επικεφαλής του υπουργείου Αμυνας. Χωρίς τον Μάτις, φοβόταν πως η μοναδική προστασία από κακές αποφάσεις θα είναι αξιωματικοί πρόθυμοι να παρακούσουν διαταγές».

Αυτός ο απόστρατος στρατηγός των Πεζοναυτών, άλλωστε, ήταν από τουςτελευταίους της ομάδας των επονομαζόμενων «ενηλίκων στο δωμάτιο» που απέμενε δίπλα στον πρόεδρο των ΗΠΑ μετά την αποχώρηση του συμβούλου εθνικής ασφάλειας Χ.Ρ. Μακμάστερ, του υπουργού Εξωτερικών Ρεξ Τίλερσον και την επικείμενη προγραμματισμένη αποχώρηση του προσωπάρχη του Τραμπ, Τζον Κέλι. Εφερε από παλιά το παρατσούκλι Mad Dog αλλά θεωρούνταν πόλος σταθερότητας στην κυβέρνηση Τραμπ, αυτός που αγνοούσε τις πιο απίθανες ιδέες του, όπως την εντολή του να δολοφονηθεί ο Ασαντ. Στην επιστολή της παραίτησής του – η οποία θα τεθεί σε ισχύ τον Φεβρουάριο, όσο να διοριστεί και να επικυρωθεί από τη Γερουσία ο διάδοχός του – ο Μάτις δεν αναφέρει τη Συρία αλλά καθιστά σαφείς τους λόγους της αποχώρησής του. «Δικαιούστε να έχετε έναν υπουργό Αμυνας που οι απόψεις του είναι πιο ευθυγραμμισμένες με τις δικές σας. Πιστεύω ότι είναι πρέπον να αποχωρήσω από τη θέση μου» γράφει προχωρώντας, έστω και με το γάντι, σε ένα δριμύ κατηγορώ εναντίον του τραμπισμού – μεταξύ άλλων, επιμένει ότι χρειάζεται να επιδεικνύεται «σεβασμός» προς τους συμμάχους των ΗΠΑ και να υπάρξει «σαφής προσέγγιση» αντιπάλων όπως η Κίνα και η Ρωσία.

Οπως σημειώνει ο Μπλέικ Χάουνσελ στο Politico, «κάθε δημοσιογράφος στην Ουάσιγκτον ήξερε ότι ο Μάτις διαφωνούσε σε όλα τα μεγάλα θέματα της εξωτερικής πολιτικής, είτε επρόκειτο για την ανάσχεση της Ρωσίας είτε για τη διαχείριση των συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή ή την αντιμετώπιση της Κίνας. Καθιστούσε γνωστό παντού ότι παρέμενε στο Πεντάγωνο μόνο και μόνο για να το προστατεύσει από τον πρόεδρο. Και για σχεδόν δύο χρόνια μπόρεσε λίγο – πολύ να αποτρέψει μία μεγάλη κρίση. Το ερώτημα ήταν πάντα πότε ο Μάτις θα έφτανε στη ρήξη». Τώρα πια ξέρουμε.

Η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει για τον Τζιμ Μάτις ήταν η απόφαση του Τραμπ να κηρύξει μονομερώς τη νίκη επί του ISIS και να αποσύρει την αμερικανική δύναμη σταθεροποίησης των 2.000 ανδρών που παραμένει στη Βόρεια Συρία, αφήνοντας απολύτως έκθετους τους κούρδους συμμάχους του στην περιοχή. Αυτό, αλλά και η απόφαση που φέρεται να πήρε σύμφωνα με πολλούς αμερικανούς αξιωματούχους να αποσύρει έως και 7.000 από τους 14.000 αμερικανούς στρατιώτες που παραμένουν στο Αφγανιστάν, τη στιγμή που η κυβέρνηση της Καμπούλ ελέγχει μόνο το 56% της χώρας, έναντι 72% προ τριετίας, και οι παράλληλες με τις μάχες διαπραγματεύσεις με τους Ταλιμπάν που θέλησε ο Μάτις παραμένουν στον αέρα. Ο Μάτις δεν είναι βέβαια ο πρώτος που εγκαταλείπει την κυβέρνηση Τραμπ, καμία άλλη παραίτηση / καθαίρεση όμως δεν προκάλεσε τέτοιον πανικό στο Κογκρέσο, ακόμα και μεταξύ κάποιων Ρεπουμπλικανών.

«Επιφυλακτικό» καλωσόρισμα από τον Ερντογάν

Οι δυτικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ βρίσκονται σε κατάσταση σοκ – το ίδιο και οι Κούρδοι της Βορειοανατολικής Συρίας, που μιλούσαν χθες για «μεγάλη επίθεση» των τζιχαντιστών εναντίον θέσεών τους στην επαρχία Χατζίμπ και ζητούσαν από τη Γαλλία διπλωματική και στρατιωτική υποστήριξη, προειδοποιώντας πως, αν η Τουρκία εξαπολύσει επίθεση εναντίον τους μετά την ανακοίνωση της αμερικανικής αποχώρησης, ο αραβοκουρδικός συνασπισμός κινδυνεύει να χάσει τον έλεγχο του πλήθους των ξένων τζιχαντιστών (πολλοί από αυτούς Γάλλοι) που κρατεί. Σχολιάζοντας για πρώτη φορά χθες την απόφαση του Τραμπ, μία ημέρα αφότου ο Βλαντίμιρ Πούτιν έδωσε στον «Ντόναλντ» απόλυτο δίκιο, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν την καλωσόρισε «επιφυλακτικά», δηλώνοντας πως η τηλεφωνική επικοινωνία που είχε με τον αμερικανό πρόεδρο τον έπεισε να καθυστερήσει λίγο τη σχεδιαζόμενη τουρκική επιχείρηση ανατολικά του Ευφράτη – που θα ξεκινήσει όμως «μέσα στους επόμενους μήνες». Η φιλοκυβερνητική «Χουριέτ» θέλει τον Τραμπ να έλαβε την απόφαση αποχώρησης από τη Συρία στη διάρκεια, ακριβώς, αυτής της τηλεφωνικής επικοινωνίας, στα μέσα Δεκεμβρίου – και αφού ο Ερντογάν δεσμεύτηκε «να καθαρίσει εκείνος ό,τι μένει από το Ισλαμικό Κράτος».

«Τη μάχη εναντίον του ISIS τη δίνουν οι Κούρδοι για λογαριασμό της Δύσης»

Η οργάνωση Ισλαμικό Κράτος έχει χάσει το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών που είχε θέσει υπό τον έλεγχό της στη Συρία, αλλά αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι έχει ηττηθεί, προειδοποιεί, μέσω της γαλλικής εφημερίδας «Le Monde», ο Πατρίκ Ενί, ειδικός στη Βορειοανατολική Συρία, σύμβουλος του Κέντρου για τον Ανθρωπιστικό Διάλογο της Γενεύης. Μπορεί, όπως σημειώνει, οι δυνάμεις των τζιχαντιστών και οι δομές διακυβέρνησής τους να έχουν εκδιωχθεί από τεράστιες εκτάσεις, οι οποίες ανακτήθηκαν τα τελευταία τέσσερα χρόνια από τις αραβοκουρδικές Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (FDS) στη Βορειοανατολική Συρία, αλλά το ISIS παραμένει παρόν, λαθραία. Και η Ιστορία έχει δείξει πως, ακόμα και πολύ αποδυναμωμένο, γνωρίζει πώς να ανακάμπτει αιφνιδιαστικά κάθε φορά που η στρατιωτική πίεση εις βάρος του μειώνεται.

Ακόμα και στα εδάφη που ελέγχουν οι FDS, επισημαίνει ο Πατρίκ Ενί, υπάρχουν πάρα πολλοί εν υπνώσει πυρήνες του ISIS. Και η οργάνωση διατηρεί τη δυνατότητα τοπικής στρατολόγησης μαχητών, ιδιαίτερα σε ζώνες που ανακαταλήφθηκαν πρόσφατα από τις FDS, όπως η περιοχή του Ντέιρ εζ-Ζορ, στα σύνορα με το Ιράκ. Στην πραγματικότητα, η μάχη του Ντέιρ εζ-Ζορ δεν έχει ακόμα τελειώσει. Και η μάχη αυτή δεν είναι η μάχη των Κούρδων, κυρίαρχης συνιστώσας των FDS, είναι η μάχη που δίνουν οι Κούρδοι για λογαριασμό της Δύσης. Αν αυτή αποδεσμευτεί, με την αμερικανική αποχώρηση, και οι εγγυήσεις που τους προσέφερε η συμμαχία χαθούν, οι FDS δεν θα έχουν κανένα συμφέρον να συνεχίσουν την προσπάθειά τους εναντίον των τζιχαντιστών. Υπό την απειλή πλέον εχθρικών γειτόνων (της Τουρκίας και του συριακού καθεστώτος), τους οποίους μια αμερικανική αποχώρηση θα άφηνε ελεύθερους να τους επιτεθούν, θα αναγκαστούν να αναθεωρήσουν τις προτεραιότητές τους και να τοποθετήσουν τις δυνάμεις τους αλλού, χωρίς να μπορούν να ξεριζώσουν το ISIS από αυτή την περιοχή, και οι τζιχαντιστές θα έχουν τη δυνατότητα να τη χρησιμοποιήσουν ως βάση για την αναγέννησή τους.

Το ISIS τρέφεται από το χάος και το πολιτικό κενό, συνέπειες που μπορούμε να αναμένουμε από μια πρόωρη απόσυρση των ΗΠΑ. Μια τέτοια αποχώρηση κινδυνεύει, στην πραγματικότητα, να οδηγήσει σε έναν αγώνα δρόμου ανάμεσα στο συριακό καθεστώς, το σύμμαχό του Ιράν και την Τουρκία για την ανακατάληψη των εδαφών που ελέγχουν οι FDS. Η κλιμάκωση αυτή, που θα οδηγούσε σε μείζονα αποσταθεροποίηση, είναι πιθανή, παρότι δεν συμφέρει καμία από τις δυνάμεις που βρίσκονται επιτόπου. Για την Τουρκία, μια μαζική εισβολή είναι πιθανή αλλά δύσκολη και πολυδάπανη και ενέχει έναν κίνδυνο εξαγωγής της κρίσης προς τις δικές της κουρδικές περιοχές. Για τη Δαμασκό και το Ιράν, το κενό που θα δημιουργήσει μια αμερικανική αποχώρηση είναι προβληματικό διότι γνωρίζουν πολύ καλά πως μια πρόωρη απόσυρση θα ευνοήσει την Τουρκία, που έχει περισσότερες άμεσες δυνατότητες προβολής τής δύναμής της.

Για τον Πατρίκ Ενί, το κλειδί επί του παρόντος είναι να κερδίσουν οι δυτικές δυνάμεις που εμπλέκονταν από κοινού με τις ΗΠΑ στη Συρία χρόνο ώστε να καταστεί δυνατή η εύρεση μιας λύσης, μέσω διαπραγματεύσεων, που θα αποσοβούσε τον κίνδυνο του χάους και θα άφηνε περιορισμένο περιθώριο ελιγμών στο ISIS. Δεν θα υπάρξει όμως για τους Κούρδους έξοδος από την κρίση χωρίς επώδυνες πολιτικές αποφάσεις – μαζικές παραχωρήσεις στην Τουρκία, ώστε να αποτραπεί ο πόλεμος, ή μαζικές παραχωρήσεις στη Δαμασκό, ώστε να καταστεί ο πόλεμος περιττός. Μια διμερής συμφωνία με τη Δαμασκό θα σήμαινε το τέλος της στρατιωτικής αυτονομίας των FDS και την επανενσωμάτωση των πολιτικών δομών τους στους κόλπους του κράτους, με βάση τους όρους που θα επέβαλλε το καθεστώς. Κάτι που σημαίνει πως οι Κούρδοι θα πρέπει να θυσιάσουν το πολιτικό τους σχέδιο.

Εχει λοιπόν μεγάλη σημασία, καταλήγει ο γάλλος ειδικός, να δοθεί στους ηγέτες του κουρδικού κινήματος η δυνατότητα να σκεφτούν μια πολιτική έξοδο από την κρίση μέσω διαπραγματεύσεων. Για αυτό όμως χρειάζονται χρόνο, είναι το ελάχιστο που μπορεί να δώσει η Δύση στον χθεσινό της σύμμαχο ώστε να του επιτρέψει, τελικά, να κάνει τις επιλογές του, όσο επώδυνες και αν είναι.