Τις τελευταίες εβδομάδες, στην καθημερινότητα του Λονδίνου, εκτός από το φασκιωμένο με σκαλωσιές Μπιγκ Μπεν, τον χριστουγεννιάτικο διάκοσμο στους δρόμους και το τσουχτερό κρύο, έχει προστεθεί μία ακόμη εικόνα: οι διαδηλώσεις πολιτών για το Brexit – είτε υπέρ, είτε κατά. Οπαδοί του Remain έχουν κατασκηνώσει έξω από τη Βουλή απαιτώντας να διεξαχθεί δεύτερο δημοψήφισμα. «Σταματήστε το Brexit!», φωνάζουν στους βουλευτές. Στον αντίποδα, βρίσκονται οι Brexiteers. Πριν από λίγες ημέρες, «ακτιβιστές» που φορούσαν κίτρινα γιλέκα – ουδεμία ιδεολογική σχέση με τους πρώτους διδάξαντες Γάλλους – απέκλεισαν τρεις κεντρικές γέφυρες απαιτώντας «Brexit εδώ και τώρα!» (αν και στο Facebook έγραφαν ότι σκοπός της διαμαρτυρίας θα ήταν ο θάνατος τριών ανηλίκων σε τροχαίο). Μία εβδομάδα νωρίτερα, χιλιάδες οπαδοί του UKIP και διαφόρων ακροδεξιών ομάδων συγκεντρώθηκαν κοντά στο παλάτι του Ουέστμινστερ για να διαμαρτυρηθούν για την «προδοσία» που συνιστά η συμφωνία της Τερίζα Μέι με την ΕΕ. Εκεί έκανε την εμφάνισή της μια τεράστια κρεμάλα. Οι Ελληνες είμαστε συνηθισμένοι σε αυτό το θέαμα (βλ. συγκεντρώσεις των Αγανακτισμένων στην Πλατεία Συντάγματος το 2011). Οι Βρετανοί, πάλι, όχι. Η εικόνα προκάλεσε ανατριχίλες στα social media. «Αυτό αξίζει στην προδότρια Μέι», δήλωσε στους δημοσιογράφους ο άνδρας που κρατούσε την αγχόνη. Παραδίπλα, ο ηγέτης του ξενοφοβικού UKIP Τζέραρντ Μπάτεν «υπενθύμιζε» απειλητικά σε όσους βουλευτές σκοπεύουν να «προδώσουν το Brexit» τι συνέβη στον αγγλικό εμφύλιο πόλεμο: «Το Κοινοβούλιο κέρδισε και ο βασιλιάς αποκεφαλίστηκε». Στον ίδιο χώρο οργανώθηκε αντιφασιστική αντισυγκέντρωση. Υπό τον φόβο βίαιων συγκρούσεων, η Σκότλαντ Γιαρντ προέβη σε ένα ασυνήθιστο μέτρο: επέβαλε «περιορισμούς στο δικαίωμα του συνέρχεσθαι», όπως παρατήρησε η «Γκάρντιαν».

Προεόρτια της μετά Brexit πραγματικότητας; Ο υπουργός Εξωτερικών Τζέρεμι Χαντ (πρώην Remainer που στην πορεία έγινε Brexiteer) προειδοποίησε ότι σε περίπτωση που διεξαχθεί δεύτερο δημοψήφισμα – το οποίο οι Brexiteers θα ερμηνεύσουν ως «πραξικόπημα» -, ενδέχεται να ξεσπάσει κοινωνική αναταραχή. Την ίδια «πρόβλεψη» έκανε ο πρώην ηγέτης των Συντηρητικών και σκληρός Brexiteer Ιαν Ντάνκαν Σμιθ. «Θα γίνει κόλαση», φέρεται να δήλωσε. Είναι η Βρετανία «η νέα Ελλάδα», όπως έγραψε στο Twitter ένας γερμανός δημοσιογράφος; Από πολλές απόψεις, όχι. Ωστόσο, το Brexit έφερε στην επιφάνεια έναν πολυεπίπεδο διχασμό – στη χώρα, στην κοινωνία, στην πολιτική τάξη – ο οποίος, υπό προϋποθέσεις, θα μπορούσε να επιφέρει απρόβλεπτες συνέπειες. Οχι μόνο αν γίνει δημοψήφισμα και επικρατήσει το Remain, αλλά και στην ακριβώς αντίθετη περίπτωση: εάν συμβεί ένα άτακτο Brexit. Εμπιστευτικό έγγραφο του Εθνικού Συντονιστικού Κέντρου της Αστυνομίας που αποκάλυψαν οι «Τάιμς» προειδοποιεί ότι ο φόβος ελλείψεων σε προμήθειες τροφίμων και φαρμάκων ενδέχεται να προκαλέσει πανικό και να οδηγήσει σε «γενικευμένες διαδηλώσεις» οι οποίες θα μπορούσαν «να κλιμακωθούν σε ταραχές», με τον στρατό να καλείται να αποκαταστήσει την τάξη. Οπως αποκαλύφθηκε, απαγορεύθηκε στους αστυνομικούς να πάρουν άδεια «τις ημέρες κοντά στην 29η Μαρτίου», όταν δηλαδή θα γίνει το Brexit. Αλλο έγγραφο του υπουργείου Εργασίας προειδοποιεί για το ενδεχόμενο αυξημένου κύματος αυτοκτονιών σε περίπτωση χαοτικής εξόδου. «Οι αυστηρές προειδοποιήσεις για ενδεχόμενη κοινωνική αναταραχή σε περίπτωση δεύτερου δημοψηφίσματος δυναμιτίζουν το κλίμα, αυξάνοντας τον κίνδυνο να εξελιχθούν σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Θα αποτελούσε μέγιστο ολίσθημα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στη Βρετανία η άσκηση του κοινοβουλευτικού ελέγχου ως προς το Brexit υπό την “απειλή” λαϊκής αναταραχής, ακόμη και αν αυτός ο έλεγχος έφτανε έως την προκήρυξη ενός πολύ αμφιλεγόμενου – για τους οπαδούς του Brexit – νέου δημοψηφίσματος», δήλωσε στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής της Νομικής Σχολής στο Goldsmiths University of London Δημήτριος Γιαννουλόπουλος.

Οι δημοσκοπήσεις καταδεικνύουν ότι το Brexit έχει διχάσει την κοινή γνώμη: πλέον, οι περισσότεροι επιθυμούν την παραμονή στην ΕΕ, αλλά η διαφορά από τους υποστηρικτές του Brexit είναι μικρή. Υπό κατάρρευση μοιάζει και το πολιτικό σκηνικό: ο πρώην γενικός εισαγγελέας και βουλευτής των Τόρις Ντόμινικ Γκριβ προειδοποίησε ότι το κόμμα του κινδυνεύει με διάσπαση λόγω του Brexit. Παράλληλα, έως 17 βουλευτές των Εργατικών φέρονται έτοιμοι να παραιτηθούν εάν ο Τζέρεμι Κόρμπιν δεν στηρίξει ένα νέο δημοψήφισμα. Σύμφωνα με δημοσκόπηση του YouGov, οι μισοί ψηφοφόροι εκτιμούν ότι η βρετανική πολιτική «έχει περιέλθει σε τέλμα», ενώ μόνο ένας στους επτά θεωρεί ότι οι Συντηρητικοί και οι Εργατικοί εκφράζουν τη λαϊκή βούληση. Θα μπορούσε, άραγε, να ανοίξει ο δρόμος για ένα νέο, κεντρώο και φιλοευρωπαϊκό κόμμα;

Δημοσιογράφοι και αναλυτές με τους οποίους συνομιλώ ομονοούν στο ότι οι επόμενοι μήνες, αν όχι χρόνια, αναμένεται να είναι ταραγμένοι – πολιτικά, οικονομικά, ίσως και κοινωνικά. Αν στο κάδρο προστεθούν οι πιέσεις του SNP για νέο δημοψήφισμα ανεξαρτησίας στη Σκωτία και η προειδοποίηση του Σιν Φέιν ότι Brexit χωρίς συμφωνία θα σημάνει δημοψήφισμα για απόσχιση της Βόρειας Ιρλανδίας, πολλοί φοβούνται ότι το Βασίλειο ίσως να μην παραμείνει για πολύ Ηνωμένο…