Μερικά από τα άγνωστα μυστικά της ιστορίας του αποκαλύπτει στο κοινό ο Δήμος Αθηναίων παρουσιάζοντας για πρώτη φορά τα χειρόγραφα πρακτικά των Δημοτικών Συμβουλίων της πόλης από τον 19ο αιώνα και μετά. Εγγραφα παλαιότερα των 150 ετών εκτίθενται στο ιστορικό κτίριο της οδού Αθηνάς και μας μεταφέρουν όσα διαδραματίστηκαν στις συνεδριάσεις του αρχαιότερου δήμου της χώρας…

Ανάμεσά τους ένα πρακτικό του 1841 με υπογραφή του τότε δημοτικού συμβούλου Μακρυγιάννη, αποφάσεις για τις τιμές της αγροτικής παραγωγής στον Δήμο Αθηναίων και άλλα τεκμήρια που σκιαγραφούν τη ζωή και την ιστορία της πρωτεύουσας. Κατά τη διάρκεια της έκθεσης, εκτός από τα χειρόγραφα αρχεία, θα παρουσιαστεί στους επισκέπτες ένας ακόμη «θησαυρός»: σε ειδική ξενάγηση στο Δημαρχιακό Μέγαρο της Αθήνας οι πολίτες θα έχουν τη δυνατότητα να περιηγηθούν τις εξαιρετικές τοιχογραφίες του Γουναρόπουλου και του Κόντογλου, στις οποίες η πρόσβαση δεν είναι εφικτή για τους δημότες τις υπόλοιπες ημέρες του χρόνου.

Η έκθεση των χειρογράφων και η ξενάγηση θα πραγματοποιηθούν σήμερα το μεσημέρι και θα επαναληφθούν στις 12 και 19 Ιανουαρίου 2019. Τη δράση διοργανώνει το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Αθηναίων, το οποίο έχει αναλάβει τη συντήρηση των χειρογράφων και την επιμέλεια των εκθεμάτων με έναν φιλόδοξο στόχο: την ψηφιοποίηση του συνόλου των πρακτικών του Δήμου Αθηναίων – περίπου 400 τόμων – και την ελεύθερη διάθεσή τους σε οποιονδήποτε επιθυμεί να τα ερευνήσει μέσω μιας διαδικτυακής πλατφόρμας.

Συναρπαστικό ταξίδι

Οι κιτρινισμένες σελίδες των αρχείων του Δήμου Αθηναίων συνιστούν, άλλωστε, ένα συναρπαστικό ταξίδι στο παρελθόν της πόλης. Τα ήθη, τα έθιμα, η εξέλιξη της φυσιογνωμίας της Αθήνας ξεπροβάλλουν ανάγλυφα μέσα από τις μαρτυρίες, τον γραφικό χαρακτήρα των πρωταγωνιστών, τις αποφάσεις της Αρχής. Στις 3 Δεκεμβρίου του 1904 το Δημοτικό Συμβούλιο με την υπ’ αριθμόν 474 πράξη του λαμβάνει μια «πρωτότυπη διά τας Αθήνας» – όπως αναφέρεται στα πρακτικά – απόφαση: «Την ενοικίαση της αιθούσης διά γάμους». Η μεγάλη αίθουσα του Δημαρχείου παραχωρείται επί αποζημιώσει για την τέλεση γάμων. «Το ευφυές μέτρο εκτός από την εξυπηρέτηση των πολιτών καλύπτει και την ανάγκη άμεσης ενημέρωσης του Ληξιαρχείου με τη σύνταξη των σχετικών ληξιαρχικών πράξεων, κάτι που ώς τότε οι δημότες της Αθήνας συχνά αμελούσαν να πράξουν» λέει στα «ΝΕΑ» η Ζέττα Αντωνοπούλου, υπεύθυνη του Ιστορικού Αρχείου του Δήμου Αθηναίων.

«Συγχρόνως είναι μια κίνηση που αποφέρει έσοδα ενώ μας δίνει και μια οικονομική διάσταση της εποχής: στην απόφαση αναφέρεται “τάξις α’, τάξις β’ κ.λπ., δηλαδή οι δημότες κατηγοριοποιούνται με βάση το εισόδημά τους και ανάλογα με αυτό πληρώνουν ένα καθορισμένο ποσό για την ενοικίαση της αίθουσας» συνεχίζει.

«Τα βιβλία αυτά τα βρήκαμε σε κακή κατάσταση.

Συντηρήσαμε τους πρώτους 25 τόμους του 19ου αιώνα, κάποια από τα χειρόγραφα καταφέραμε να τα διαβάσουμε με μεγάλη δυσκολία. Ηταν μια σημαντική δουλειά που έγινε σελίδα σελίδα και ανά βιβλιοδεσία. Οσα συντηρήθηκαν δεν πρέπει να ξανανοίξουν από ανθρώπινα χέρια» εξηγεί η Ζέττα Αντωνοπούλου. «Πρόκειται για σημαντικά τεκμήρια, καθώς είναι η μεγαλύτερη και σπουδαιότερη συλλογή μας στην οποία αποτυπώνεται όλη η ιστορία των πεπραγμένων της πόλης. Εκθέτουμε κάποια από τα πρακτικά Δημοτικών Συμβουλίων τα οποία πραγματεύονται θέματα σχετικά με την ιστορία του κτιρίου του Δημαρχείου αλλά και την ιστορία του δήμου» λέει.

Χρονολογία 1841

Στις προθήκες της έκθεσης μπορεί κάποιος να δει τον πρώτο τόμο των Δημοτικών Συμβουλίων της Αθήνας με χρονολογία 1841, ανοιχτό σε μια ενδιαφέρουσα σελίδα: αντικείμενο της συγκεκριμένης συζήτησης ήταν η επιχορήγηση νέων Αθηναίων για σπουδές στο εξωτερικό, ενώ στην τελευταία σελίδα των πρακτικών παρατίθενται οι υπογραφές των δημοτικών συμβούλων. Ανάμεσά τους διακρίνονται με μαύρη μελάνη οι υπογραφές του Ιωάννη Μακρυγιάννη και του Γεωργίου Π. Σκουζέ. Στις σημειώσεις του τόμου καταγράφονται, επίσης, οδηγίες τήρησης των πρακτικών – «αι προσθήκαι του λοιπού να γράφωνται εις το περιθώριον και να μονογράφωνται από τα μέλη του Συμβουλίου» -, κίνηση απαραίτητη για έναν δήμο που είχε συσταθεί πριν από μόλις οκτώ χρόνια.

Σε άλλο έκθεμα μπορεί κάποιος να διαβάσει την αγροτική παραγωγή της πόλης αλλά και τον κατάλογο διατίμησης των φορολογητέων ειδών που πωλούνταν στην Αθήνα το 1842: «Λακέρδα 35 λεπτά, πορτοκάλια η χιλιάς 35 δραχμαί, χαλβάς εν γένει η οκκάς μία δραχμή…».

«Το τελευταίο βιβλίο που παρουσιάζουμε είναι από την περίοδο κατά την οποία πλέον έχουμε περάσει σε άλλου είδους τήρηση πρακτικών, όταν πια τα βιβλία είναι δακτυλόγραφα και με πιο απλή βιβλιοδεσία. Ενα από τα πιο πρόσφατα αρχεία της έκθεσης είναι μια απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου για τον διάκοσμο του νέου Δημαρχείου» λέει η Ζέττα Αντωνοπούλου.

Το περίφημο κτίριο της Πλατείας Κοτζιά, στο οποίο θα ξεναγηθούν οι επισκέπτες, άρχισε να χτίζεται το 1870 και ολοκληρώθηκε το 1874 σε σχέδια Παναγιώτη Κάλκου. Δημιουργήθηκε από την ανάγκη συνένωσης των υπηρεσιών του δήμου, οι οποίες ώς τότε στεγάζονταν διάσπαρτες σε διάφορα κτίρια της πόλης. Τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του Δημαρχείου, στο ισόγειό του βρίσκονταν καταστήματα, τα οποία νοικιάζονταν για να αυξάνει τα έσοδά του ο δήμος. Τα καταστήματα απομακρύνθηκαν όταν οι ανάγκες της πόλης διογκώθηκαν, ενώ κάποια χρόνια αργότερα έγινε η προσθήκη του τελευταίου ορόφου. Στα τέλη της δεκαετίας του ’30 το κτίριο στολίστηκε με τις διάσημες τοιχογραφίες του Γουναρόπουλου και του Κόντογλου.

Ονειρική τοιχογραφία

Ηταν το 1937 όταν ο Δήμος Αθηναίων ανέθεσε στον ζωγράφο Γιώργο Γουναρόπουλο να κοσμήσει το Δημαρχιακό Μέγαρο της Πλατείας Κοτζιά. Το αποτέλεσμα ήταν εκπληκτικό: μια ονειρική τοιχογραφία συνολικής έκτασης 113 τ.μ., φτιαγμένη με χρώματα λαδιού και κερί, η οποία αναπαριστά την ιστορία της πόλης από την αρχαιότητα μέχρι τη δεκαετία του ’30, ομόρφυνε την αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου της Αθήνας. Χρειάστηκαν δύο χρόνια για να ολοκληρωθεί το έργο, στο οποίο μπορεί κάποιος να θαυμάσει σκηνές όπως την «Αποθέωση του Περικλή», τους «Περσικούς Πολέμους» ή το «Αθηναϊκό Πανόραμα».

Την ίδια εποχή, εκτός από τον Γουναρόπουλο, η Δημοτική Αρχή απευθύνει πρόσκληση και στον κορυφαίο ζωγράφο Φώτη Κόντογλου, ο οποίος θα φτιάξει μια μνημειακή τοιχογραφία στην οποία παρελαύνουν αγωνιστές, στρατηγοί, ηγεμόνες, βασιλείς, φιλόσοφοι, καλλιτέχνες, άγιοι. Μυθολογικοί ήρωες, όπως ο Θησέας, ιστορικά πρόσωπα της αρχαιότητας, όπως ο Φίλιππος και ο Μέγας Αλέξανδρος, βυζαντινοί αυτοκράτορες και πολέμαρχοι σαν τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, όλοι τους δοσμένοι με βυζαντινή τεχνοτροπία. Τα παραπάνω όπως και τη συλλογή μικρογλυπτικών ομοιωμάτων των δημάρχων, τα βιτρό, τα γλυπτά και τα ζωγραφικά έργα του Δημαρχείου θα έχουν τη δυνατότητα να θαυμάσουν όσοι συμμετάσχουν στις ξεναγήσεις που οργανώνει το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου. Κατά τη διάρκειά τους θα παρουσιαστεί και η διαδρομή της αρχειακής συλλογής από τον εντοπισμό των τεκμηρίων μέχρι τη συντήρηση και τη διαδικτυακή τους ανάρτηση. «Εμείς θεωρούμε», εξηγεί η Ζέττα Αντωνοπούλου, «ότι με τη συμβολή του Ιστορικού Αρχείου του Δήμου Αθηναίων θα μπορούσε να αναδειχθεί η ιστορία της πόλης. Το όραμά μας είναι το Δημαρχείο να διαδραματίζει ακριβώς αυτόν τον ρόλο, να μπορέσει να συμβάλει στην ανασύσταση της ιστορίας ολόκληρου του δήμου και να είναι ανοιχτό για ερευνητική, μουσειακή και εκθεσιακή δουλειά».