Η ιστορία του σχολικού βιβλίου αριθμεί ήδη τέσσερις αιώνες και εναρκτήρια χρονολογία μπορεί να θεωρηθεί το 1771, όταν το «Αλφαβητάριον εν ώ περιέχονται τα εικοσιτέσσερα γράμματα» του Μιχαήλ Γεωργίου του Σιατιστέως τυπώθηκε στη Βιέννη, για να περάσει στη συνέχεια στα σχολικά εγχειρίδια του ελλαδικού χώρου. Σταθμός πάντως για την εκπαιδευτική πολιτική είναι το 1917, οπότε η μεταρρύθμιση του τότε υπουργού Παιδείας Γεώργιου Παπανδρέου καθιερώνει τη δημοτική γλώσσα. Από τη χρονιά εκείνη προέρχονται και τα «Ψηλά βουνά» του Ζαχαρία Παπαντωνίου, ένα από τα αναγνωστικά που έγραψαν Ιστορία μαζί με τα άλλα που αποτυπώνονται στις σελίδες του ημερολογίου για το 2019, το οποίο προσφέρουν το ερχόμενο Σάββατο «ΤΑ ΝΕΑ».

ΟΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ. Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, εξάλλου, τα σχολικά εγχειρίδια εγκαταλείπουν την ηθικοπλαστική διδασκαλία και στρέφονται προς την επιστημονική γνώση. Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου εντάσσεται σε μια σειρά καταξιωμένων λογοτεχνών που συνδέουν το όνομά τους με τη συγγραφή αναγνωστικών: Γρηγόριος Ξενόπουλος, Ανδρέας Καρκαβίτσας, Παύλος Νιρβάνας, Γεώργιος Κονιδάρης, Δημήτριος Κοντογιάννης, Αριστοτέλης Κουρτίδης, Δημήτριος Ζήσης. Με συγγραφείς τον Α. Καρκαβίτσα και τον Ν. Ελατο, το «Ραζακί σταφύλι» κάνει τέσσερις εκδόσεις, την πρώτη το 1932 με εικονογράφηση Γερμενή και την τέταρτη το 1933. Το «Αναγνωστικό» του 1939, από την άλλη, είναι από τα πιο προσεγμένα της περιόδου. Με συγγραφέα τον Γεώργιο Μέγα και εικονογράφηση του ζωγράφου Περικλή Βυζάντιου, εκδόθηκε από τον Οργανισμό Σχολικών Βιβλίων. Στο βιβλίο περιέχονται είκοσι αναγνώσματα από βραβευμένες συλλογές των Π. Νιρβάνα, Δ. Ζήση, Τ. Αγρα, Σ. Χατζάκη, Δ. Κοντογιάννη και Κ. Ρωμαίου (χωρίς να λείπει προφανώς η προπαγανδιστική αναφορά στο πρόσωπο του Ιωάννη Μεταξά). Από τα μακροβιότερα αλφαβητάρια που σφράγισαν μια εποχή είναι εκείνο των Ι. Γιανέλλη και Γ. Σακκά που κυκλοφόρησε το 1955 και παρέμεινε στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου μέχρι το 1978. Εκανε συνολικά τρεις εκδόσεις, το 1955, το 1965 και το 1978. Οι ήρωες του βιβλίου είναι η Λόλα, η Αννα, η Ελλη και ο Μίμης, οι οποίοι ξεναγούν τους εξάχρονους μαθητές στα γράμματα της αλφαβήτας με απλές φράσεις και ζωντανές εικόνες. Ο δημιουργός των τελευταίων είναι ο σπουδαίος χαράκτης και λιθογράφος Κώστας Γραμματόπουλος (1916-2003), ο οποίος ήδη το 1949 αναλαμβάνει να εικονογραφήσει το αλφαβητάριο «Τα καλά παιδιά» του ΟΕΔΒ, για το οποίο πήρε το πρώτο βραβείο, μεταξύ 44 χωρών, στη Διεθνή Εκθεση Διδακτικού Βιβλίου στο Λέκεν του Βελγίου.

Γενικότερα, η ιστορία, ο σχεδιασμός και η μορφή των εξωφύλλων που κοσμούσαν τα βιβλία της γλωσσικής διδασκαλίας του δημοτικού σχολείου επηρεάστηκαν από την εξέλιξη της τυπογραφικής τέχνης και της τεχνολογίας, τις πολιτικές και εκπαιδευτικές συνθήκες στη νεότερη Ελλάδα, καθώς επίσης και από τα ευρωπαϊκά εκδοτικά και εκπαιδευτικά ρεύματα της κάθε εποχής. Καθένα από τα αναγνωστικά αποτελεί πολιτιστικό προϊόν της εποχής του, από το οποίο μπορούν να προκύψουν συμπεράσματα για τη σημασία που δινόταν στην εκπαίδευση, την αισθητική της, καθώς και για τις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν.

INFO

Το ημερολόγιο του 2019 με εικόνες από αναγνωστικά του δημοτικού σχολείου κυκλοφορεί μαζί με «ΤΑ ΝΕΑ – Σαββατοκύριακο» στις 29 Δεκεμβρίου