Τον Ιούλιο 2016 η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ έφερε στη Βουλή προς ψήφιση νομοσχέδιο για την αλλαγή του εκλογικού νόμου σε απλή αναλογική με πρόθεση να εφαρμοστεί στις επόμενες εκλογές. Ο στόχος απέτυχε. Θα ψηφιστεί από 179 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, των ΑΝΕΛ και της Ενωσης Κεντρώων. Καταψήφισαν η ΝΔ, η Δημοκρατική Συμπαράταξη και Το Ποτάμι. Το ΚΚΕ δήλωσε «παρών».

Με την αναθεώρηση του Συντάγματος του 2001, για να αποτραπεί το κομματικό παιχνίδι με τα εκλογικά συστήματα, ορίζεται ότι για την εφαρμογή νέου εκλογικού νόμου στις επόμενες εκλογές πρέπει να εγκριθεί από 200 βουλευτές. Συνεπώς το εκλογικό σύστημα του ΣΥΡΙΖΑ θα εφαρμοστεί στις μεθεπόμενες εκλογές. Αυτή η διάταξη ήταν σωστή διότι, όπως προκύπτει από σύντομη αναδρομή στην Ιστορία, η αλλαγή εκλογικών συστημάτων ήταν συχνή στην Ελλάδα.

ΤΟ «ΣΦΑΙΡΙΔΙΟ». Από τις εκλογές του 1844 μέχρι και το 1926 εφαρμόστηκε το πλειοψηφικό σύστημα με μόνες αλλαγές τον αριθμό των βουλευτικών εδρών. Και την αντικατάσταση το 1920 του σφαιριδίου από το ψηφοδέλτιο. Το σφαιρίδιο είχε επιλεγεί λόγω μεγάλης έκτασης του αναλφαβητισμού. Το όνομα του υποψηφίου ήταν γραμμένο μπροστά στην κάλπη η οποία ήταν χωρισμένη εσωτερικά σε δύο μέρη διακριτά εξωτερικά με το λευκό και το μαύρο χρώμα. Στο λευκό ήταν γραμμένο το «ΝΑΙ» και στο μαύρο το «ΟΧΙ». Στην ιστορία του πλειοψηφικού θα καταγραφεί ένα «παράδοξο» με σοβαρές πολιτικές συνέπειες. Εκλογές Νοεμβρίου 1920. Η πλέον κρίσιμη φάση της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Τις είχε προκηρύξει ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ηταν μια απόφαση που έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις.

Αντίπαλοι το Κόμμα των Φιλελευθέρων υπό τον Βενιζέλο και η Ηνωμένη Αντιπολίτευση υπό τον Δημήτριο Γούναρη. Από την κάλπη οι Φιλελεύθεροι θα αναδειχθούν νικητές με 50,31% των ψήφων και η Αντιπολίτευση θα λάβει το 49,36%. Από την κατανομή των εδρών ήλθε η έκπληξη: 110 έδρες το Κόμμα των Φιλελευθέρων, 260 η Ηνωμένη Αντιπολίτευση! Εξήγηση; Οι ψήφοι των Φιλελευθέρων ήταν συγκεντρωμένες σε ορισμένες περιοχές, Θράκη, Κρήτη, Ηπειρο. Τη νίκη ο Γούναρης θα την «πληρώσει» με τη Μικρασιατική Καταστροφή και την εκτέλεσή του στο Γουδή στις 15 Νοεμβρίου 1922.

ΑΠΛΗ ΑΝΑΛΟΓΙΚΗ. Την απλή αναλογική θα εισαγάγει για πρώτη φορά, τον Αύγουστο 1926, ο προσωρινός πρωθυπουργός Γεώργιος Κονδύλης. Θα την υποστηρίξει ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου και το ΚΚΕ. Εγραφε τότε ο «Ριζοσπάστης»: «Η αναλογική δεν δίνει ιδιαίτερα προνόμια στους κομμουνιστές. Απλώς τους δίνει το δικαίωμα να πάρουν τόσες έδρες στη Βουλή όσο είναι το μέρος εκείνου του πληθυσμού που τους εμπιστεύεται». Η απλή αναλογική θα εφαρμοστεί στις εκλογές 1926, 1932, 1933, 1935, 1936, 1946 και 1950.

Η ανατροπή θα σημειωθεί στις εκλογές του 1928. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, παρά τις έντονες αντιδράσεις των άλλων κομμάτων, έπεισε τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη να εγκρίνει την ψηφισθείσα από την πλειοψηφία των βουλευτών παραλλαγή του πλειοψηφικού. Το βασικό επιχείρημα του Βενιζέλου ήταν η «ανάγκη ισχυράς κυβερνήσεως».

Τα στοιχεία δικαιώνουν την άποψη του Βενιζέλου. Με την απλή αναλογική διεξήχθησαν από το 1926 μέχρι το 1936 (10 χρόνια) επτά εκλογικές αναμετρήσεις. Και σχηματίστηκαν 11 κυβερνήσεις! Η κυβέρνηση Βενιζέλου με το πλειοψηφικό του 1928 παρέμεινε στην εξουσία τρία χρόνια, δέκα μήνες και 22 μέρες! Το 1950 θα είναι οι τελευταίες εκλογές που εφαρμόστηκε η απλή αναλογική και πέρασε στην Ιστορία ως το εκλογικό σύστημα που συνέβαλε στον πολυκομματισμό και την αδυναμία συγκρότησης κυβερνήσεων συνεργασίας. Στις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου 1951 θα εφαρμοστεί για πρώτη φορά η ενισχυμένη αναλογική. Η βασική διαφορά από την απλή αναφερόταν στο δικαίωμα συμμετοχής στη Β΄ κατανομή των εδρών. Δικαίωμα είχαν μόνο τα πρώτα τρία κόμματα. Τα αυτοτελή εάν περνούσαν το όριο του 17% των ψήφων και οι Συνασπισμοί κομμάτων το 20%.

Η Β΄ κατανομή αποτελεί κρίσιμο σημείο στην κατανομή των εδρών. Διότι στην απλή αναλογική το μέτρο κατανομής των εδρών προέκυπτε από τη διαίρεση των ψήφων της περιφέρειας διά του αριθμού των εδρών +1. Στην ενισχυμένη το +1 καταργήθηκε και αυξήθηκαν έτσι οι έδρες στη Β΄ κατανομή.

Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 1951 θα μειωθούν τα κόμματα από δέκα το 1950 σε έξι. Θα αναμετρηθούν ο Συναγερμός του στρατάρχη Παπάγου και η ΕΠΕΚ του στρατηγού Πλαστήρα. Ο Παπάγος θα είναι ο νικητής με 36,53% και 114 έδρες, αλλά δεν θα έχει κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Ο Πλαστήρας θα σχηματίσει την τελευταία κυβέρνηση με την υποστήριξη του Σοφοκλή Βενιζέλου. Μόνο για 11 μήνες.

ΤΟ ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΚΟ. Η αποτυχία του Παπάγου κινητοποίησε τους Αμερικανούς. Ο τότε πρεσβευτής Τζον Πιουριφόι, θρασύς και προκλητικός, που δεν δίσταζε να απλώνει τα πόδια του στα γραφεία των υπουργών, δήλωσε μετά τις εκλογές του 1951: «Θα πρέπει να διευκρινισθεί, το ταχύτερον, διά της προσφυγής εις εκλογάς με πλειοψηφικόν, ποίον θέλει ο Ελληνικός λαός ως κυβερνήτην. Τον στρατάρχην Παπάγον ή τον στρατηγόν Πλαστήρα;».

Οι Αμερικανοί διευκόλυναν την επιλογή του «Ελληνικού λαού» με τις δηλώσεις του Πιουριφόι. Εμενε η ψήφιση του πλειοψηφικού. Τη σκυτάλη πήρε ο τότε βασιλιάς Παύλος. Με επιστολή στον Σοφοκλή Βενιζέλο ζήτησε να υποστηρίξει την ψήφιση του πλειοψηφικού και στη συνέχεια να ανατρέψει την κυβέρνηση!

Αρχίζει ένα συνωμοτικό παιχνίδι για να εγκλωβιστεί ο Πλαστήρας με σκηνοθέτη τον Πιουριφόι και παίκτες τον Παπάγο και τον Μαρκεζίνη… Ο πολιτικά αφελής «Μαύρος Καβαλάρης» δεν τα πήγαινε καλά στα πεδία της πολιτικής αλλά είχε και αδυναμία στην καφετζού του.

Ηττημένος ηθικά από την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και σωματικά από την ημιπληγία, ήταν απομονωμένος σε ένα κρεβάτι εκστρατείας στο φτωχικό σπίτι του στη Λυκόβρυση. Τακτική επισκέπτρια η προσωπική καφετζού, η οποία τον παρηγορούσε με τις προφητείες της. Λέγεται ότι του πέρασε και την ιδέα ότι και με πλειοψηφικό θα κέρδιζε τις εκλογές! Τη συνέχεια αφηγείται ο Σπύρος Μαρκεζίνης που είχε συμπράξει στην κάθοδο του Παπάγου στην πολιτική: «Ο Πιουριφόι μού τηλεφώνησε: “Πέστε στον Παπάγο να προκαλέσει τον Πλαστήρα στην Βουλή για το πλειοψηφικό”. Οχι χωρίς δισταγμούς, υπέδειξα στον στρατάρχη να το πράξει, χωρίς βεβαίως να αναφερθώ στις μεταφυσικές ευαισθησίες του Πλαστήρα».

Στις αρχές Σεπτεμβρίου 1952 είχε αρχίσει συζήτηση στη Βουλή για αλλαγές στο εκλογικό σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής. Ξαφνικά ο Παπάγος ζητεί τον λόγο και απευθύνεται στον Πλαστήρα: «Ως στρατιωτικοί καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλο καλύτερα. Γιατί να χάνουμε καιρό; Ας ψηφίσουμε το πλειοψηφικό. Και αν οι Ελληνες προτιμήσουν εσένα, εγώ θα σε αποδεχθώ. Αν ψηφίσουν εμένα, είμαι βέβαιος ότι το ίδιο θα κάνεις και εσύ. Απλά πράγματα». Τόσο απλά όσο και η μονολεκτική απάντηση του Πλαστήρα: «Δέχομαι»!

Στις 5 Οκτωβρίου 1955, μετά τον θάνατο του Παπάγου, ο βασιλιάς αναθέτει την πρωθυπουργία στον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Οπως σημειώνει ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης στη βιογραφία του: τον υποστήριξε η Φρειδερίκη, αλλά τον προτίμησαν οι Αμερικανοί και δευτερευόντως το Παλάτι. Θα ιδρύσει την ΕΡΕ και θα ξεκινήσει με την αλλαγή του εκλογικού συστήματος, με στόχο πάντοτε τη διασφάλιση της πλειοψηφίας της Βουλής. Επρόκειτο για ένα μοναδικό σύστημα, το οποίο ονομάστηκε «τριφασικό». Η ίδια η κυβέρνηση το είχε χαρακτηρίσει «πλειοψηφικό με περιορισμένη εκπροσώπηση της μειοψηφίας»!

Ο Γιώργος Ρωμαίος είναι δημοσιογράφος – συγγραφέας.

Βιβλία: Το τετράτομο «Η περιπέτεια του κοινοβουλευτισμού», «Η Ελλάδα των δανείων και των χρεοκοπιών», «Από τον Οθωνα στην καγκελάριο Μέρκελ – 180 χρόνια οι Γερμανοί στην Ελλάδα», «Η Ευρώπη και η Ελλάδα – Από την κρίση στην ελπίδα» (εκδόσεις Πατάκη)